Dus u hebt Interstellar gezien en vraagt zich nu af wat dat allemaal was. Welaan dan: enige opheldering, middels een après-gids door het universum van Christopher Nolan. Alles wat u wilde weten over Interstellar, maar niet durfde te vragen omdat u dacht dat u te dom was.
!!! WAARSCHUWING !!!
Er zitten aardig wat spoilers in dit stuk. Allez, het volledige einde wordt weggegeven. Dat verknalt wel een beetje de film, mocht u die nog niet gezien hebben.
THE DUST BOWL
Herinnert u zich die talking heads, die oude mensen in het begin van Interstellar die het over grote zandstormen hebben? Wel, dat waren geen acteurs: het waren getuigenissen uit The Dust Bowl, een documentaire van Ken Burns en Dayton Duncan uit 2012 over een van de grootste ecologische rampen die de VS ooit gekend hebben. Christopher Nolan was daar zo onder de indruk van dat hij aan de makers toestemming vroeg om hun beelden te gebruiken – hij smokkelde er wel één geacteerde getuigenis, van Ellen Burstyn, in om het een en ander aan elkaar te linken. De klimaatramp die de film in gang zet – onvruchtbare grond in combinatie met zandstormen – is dan ook geen stukje sciencefiction, maar een reëel, zij het ietwat uitvergroot fenomeen. In de jaren 1930 zorgde te diep ploegen, aanhoudende droogte en monocultuur in de Great Plains ervoor dat de bovenste bodemlaag verdroogde en door stormen werd weggeblazen – met stofwolken tot in Chicago en New York. Een fenomeen dat zich dezer dagen nog altijd in delen van China en Afrika voordoet. Mocht u zich dus afvragen wat er zich in Interstellar precies op aarde aan het afspelen is: zoiets dus.
Al moet het gezegd: als er op aarde geen graansoorten meer groeien, moet Nolan ons wel eens uitleggen hoe Cooper, Matthew McConaugheys personage, met zijn schoonvader een pint kan drinken.
Wat is dat, Christopher? Maïsbier?
2001: A SPACE ODYSSEY
Gooi An der schönen Blauen Donau over dat langzaam door de ruimte wentelende ruimteschip in Interstellar en je hebt Two Thousand Something: A Space Odyssey. Het is de meest voor de hand liggende vergelijking voor Interstellar: Kubricks A Space Odyssey. Dat ronddraaiende ruimteschip is trouwens geen toeval: een van de theoretische problemen bij langdurige ruimtereizen is het effect van gewichtloosheid op het menselijk lichaam. Doordat het ruimteschip als een grote centrifuge draait – in navolging van dat in Kubricks film – creëer je een vergelijkbare kracht op het menselijk lichaam als de zwaartekracht.
Nog een knoert van een verwijzing: de robot die, met enig gevoel voor humor, opmerkt dat Cooper anders zal lachen ‘after I blast you out of the airlock’. Een knipoog naar HAL 9000 en zijn neiging om astronauten te mollen. De psychedelische landschappen en het video-messagedesign: nadrukkelijke verwijzingen naar Kubrick. De robots uit Interstellar – Kipp, Case en Tars – hebben dan weer verdacht veel weg van de monolieten uit 2001: A Space Odyssey. Qua ontwerp minder onnozel dan u denkt: onderzoek heeft uitgewezen dat robots, om ze in ons dagelijks leven te integreren, qua intelligentie zo veel mogelijk op mensen moeten lijken – mét humor – maar fysiek net zo verschillend mogelijk.
Waar ze zich bij NASA zoal mee bezighouden.
THE RIGHT STUFF
Nog meer filmische referenties: Close Encounters of the Third Kind, waarop het aardse stuk in Interstellar geïnspireerd is – de pitch voor Interstellar werd niet toevallig oorspronkelijk door Steven Spielberg opgepikt – en Contact, die andere film over wormgaten met McConaughey. Maar de juiste referentie, als u wilt uitpakken in cinefiele kringen, is The Right Stuff, een schaamtelijk vergeten, vier uur durende film van Philip Kaufman uit 1983 over de begindagen van de ruimtevaart. Het idee om een testpiloot als hoofdpersoon te gebruiken haalde Nolan uit die film, maar meer nog heeft hij naar de technische kant gekeken van het ruimtefilmen in analoge tijden. Voor de reflecties op de ruimtehelmen, om maar één detail te noemen, haalde Nolan de mosterd bij The Right Stuff. Kaufmans film was ook de inspiratie om zo weinig mogelijk digitale effecten te gebruiken. Er zit namelijk opvallend weinig cgi in Interstellar – zeker als je het vergelijkt met Cuaróns Gravity. Nolan liet een maïsveld van 1,6 vierkante kilometer planten en groeien – om het vervolgens in de fik te steken -, maakte zandstormen met reusachtige ventilatoren, bouwde spiegeldozen voor de psychedelische scènes en gebruikte nauwelijks green screens in de ruimte. De meeste ruimtescènes draaide hij met grote sets, in 3D geprinte schaalmodellen van ruimteschepen en met beamers geprojecteerde sterrenhemels. Weet u ook meteen waar die 160 miljoen dollar naartoe gegaan is.
DYLAN THOMAS
De Welshe dichter van Do Not Go Gentle into That Good Night, geschreven voor zijn op sterven liggende vader in 1951, dat vier keer in Interstellar herhaald wordt door Michael Caine. Officieel omdat het als leitmotiv voor Cooper dient.Officieus omdat het min of meer het enige gedicht is dat Hollywood kent – het zat ook al in Back to School, My Girl 2, Doctor Who, Family Guy, In the Flesh en Independence Day.
Nog meer wistjedatjes: in Interstellar legt Cooper aan zijn dochter Murph uit dat de wet van Murphy eigenlijk betekent dat alles wat kan gebeuren ook ooit zal gebeuren. Het moment waarop u ongetwijfeld dacht: ‘Hé, dat had ik ook altijd al verkeerd begrepen.’ Dat deed u dus niet. Coopers uitleg is totale onzin. De wet van Murphy zegt wel degelijk dat alles wat kan verkeerd gaan ook verkeerd zal gaan. Geen idee waar Nolan zijn versie gehaald heeft.
En nu we toch met trivia aan het strooien zijn: als u de naam ‘Michael Caine’ op zijn Brits uitspreekt, klinkt het exact als ‘My Cocaine’.
Geven we maar even mee.
WORMGATEN
En dan zijn we bij de astrofysica van Interstellar aanbeland. Wel, die is theoretisch mogelijk. En dat is zowat het enige dat wij na drie dagen googelen echt onthouden hebben. Tijd en zwaartekracht zijn theoretisch een dimensie, net zoals die andere drie dimensies die we iets beter snappen. Aangezien ook licht onderhevig is aan de zwaartekracht, kunt u in theorie, in een ander zwaartekrachtstelsel, ouder worden dan uw eigen kind. Maar als u met vragen zit als ‘was dat een correcte vierdimensionale modellering van die tesseract?’ en ‘wat zeggen natuurkundigen over Nolans hypothese over kwantumverstrengeling?’ dan verwijzen wij u graag door naar het internet.
Serieus, het is een film, jongens.
Heeft alvast goede punten gescoord op het internet: Nolans representatie van een wormgat. Theoretisch fysicus Kip Thorne – de namen van de drie robots in Interstellar zijn een anagram voor ‘Kip space star’; wetenschappers vinden dat ‘hilarisch’ – schreef de pitch van de film en deed alle berekeningen over hoe het licht zich nabij een wormgat zou gedragen – als een kristallen bal die het universum weerspiegelt. De uitleg die in de film gegeven wordt klopt ook. Als u twee punten op een blad papier tekent en het blad dan plooit tot de punten tegen elkaar liggen, is de imaginaire verbinding tussen die twee punten een wormgat.
Zij het dan dat ruimte-tijd tot een blad papier reduceren ietwat kort door de bocht is.
En negatieve massa creëren iets ingewikkelder is dan een blad plooien.
We hebben een naar voorgevoel dat we hier nog lezersbrieven over zullen krijgen.
ZWARTE GATEN
Visueel nog net iets straffer: Gargantua, het zwarte gat dat een hoofdrol speelt in Interstellar. Ding is namelijk dat een zwart gat zo’n sterke zwaartekracht genereert dat zelfs licht er niet aan ontsnapt – vandaar ook de in het geheel niet slecht gekozen naam ‘zwart gat’. Evenwel, het materiaal dat door dat gat aangetrokken wordt, doet dat wel, vandaar de ‘accretieschijf’ rond het zwarte gat, die ietwat op zo’n ring van Saturnus lijkt. Heeft iets met het impulsmoment van ruimtepuin te maken – wij gaan niet doen alsof we dat snappen. Ter zake: na een hele reeks berekeningen van Kip Thorne, een van nul gebouwde rendermachine om dat in beeld te gieten, tot honderd uren rekenwerk om één beeld te renderen en 800 terabyte aan data voor het hele object, ontdekten de makers hoe een zwart gat er min of meer zou kunnen uitzien. Het logo van Opel komt aardig dichtbij, zo bleek.
Als u eens tijd te veel hebt, moet u de wetenschappelijke discussie over het zwarte gat in Interstellar maar eens opzoeken. Na de aanvankelijke kritiek dat om zo’n sterke zwaartekracht te kunnen uitoefenen op omringende planeten het zwarte gat zo groot moest zijn dat het die planeten zou verwoesten, kwam de reactie van Thorne dat het zwarte gat in Interstellar geen normaal zwart gat was, maar wel een dat roteert aan lichtsnelheid. Wat blijkbaar alles verandert.
Echt drieënhalf uur lang dolle pret, die discussies lezen.
RELATIVITEIT
Behalve ecologische doem, liefde als onzichtbare dimensie, religie, de dood, de ouder-kindrelatie, drones in het openbare luchtruim, eenzaamheid, het belang van wetenschap, het belang van dromen – hoeveel thema’s propt Nolan eigenlijk in een film? – en het overleven van de soort versus het individu zowat het belangrijkste onderwerp van Interstellar: de relativiteitstheorie. Wilt u namelijk echt weten wat er in dat laatste half uur van de film gebeurt, dan zult u zich moeten inwerken in Einsteins algemene relativiteitstheorie, waarin de zwaartekracht als vijfde dimensie een meetkundige eigenschap van de ruimte zelf is. De berekeningen die Murph en My Cocaine in de film op het bord schrijven, zijn fragmenten uit die theorie. De oplossing die ze vinden, komt neer op de ietwat episch getitelde Theorie van Alles waar wetenschappers nu al even naar aan het zoeken zijn: een theorie die de algemene relativiteitstheorie verbindt met de kwantummechanica, en waarvan theoretisch data gemeten vanuit een zwart gat inderdaad een van de oplossingen kunnen zijn. Gooi er nog een stukje snarentheorie tegenaan en een aha-erlebnis over het einde zal uw deel zijn. Het hele slot van Interstellar is, kortom, een hypothetische visualisatie van een theoretische oplossing voor een vooralsnog onoplosbaar fysisch probleem.
Anderzijds: misschien moet u gewoon niet eens proberen dat laatste half uur van Interstellar te snappen.
Komt min of meer op hetzelfde neer.
PLOTGATEN
Kunnen wij dan wel weer beoordelen: de plotgaten in Interstellar. Vreemd wel, dat een film die 800 terabyte besteedt aan de correcte representatie van een zwart gat een plot volgt waar u vooral niet te lang over mag nadenken. Vragen als: hoe slaagt de NASA erin een geheim miljardenprogramma te installeren op basis van maïsbelastingen? Is alternatief voedsel voor graan bedenken geen makkelijkere oplossing dan naar een wormgat bij Saturnus vliegen? Waarom heeft de jonge Tom (Timothée Chalamet) een zwaardere stem dan de oudere versie (Casey Affleck)? Wie wacht er haar hele leven om haar vader te zien om dan na vijftien seconden te zeggen: ‘Bon, bol het nu maar af’? En vooral: wat was die hele subplot over Matt Damon behalve een excuus om de kijker tien minuten lang te laten denken: ‘Ah, ik wist niet dat Matt Damon hierin meespeelde’?
Niemand snapt dat stuk over Matt Damon.
Niemand.
Maar onze favoriete filmfout is hoe Cooper vanuit een vijfde dimensie, geopend door de mensen van de toekomst, zijn dochter de informatie kan geven over hoe ze de mensheid kan redden. De laatste keer dat wij het checkten, kon je niet vanuit de toekomst jezelf redden in het verleden. Dat is niet eens een de-kip-of-het eidiscussie: dat is een ‘de kip die naar het verleden reist om een ei te leggen dat de kip wordt’-discussie.
Uitstekende blockbuster wel, Interstellar. Maar misschien moet u er vooral niet te lang over nadenken.
INTERSTELLAR
Nog steeds in de bioscoop.
DOOR GEERT ZAGERS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
