Opengereten Russische cargo’s, zeeën van vlammen, kreunende acteurs en een zwetende regisseur: een verslag vanop

de set van

‘Die Another Day’.

Londen. Maandag 14 januari 2002. 9 uur 05. Een droge knal echoot over het B-podium van de Pinewood Studios als iemand het klapbord bij scène 135, eerste take, dichtslaat en zo het officiële startschot geeft van de productie van Die Another Day. Die eerste scène in Miss Moneypenny’s kantoor heeft misschien niet veel om het lijf, toch is de betekenis ervan verstrekkend: James Bond heeft een mijlpaal bereikt. Niet alleen is Die Another Day de twintigste James Bond voor Eon Productions, 2002 is ook de veertigste verjaardag van de succesvolste onderneming in de geschiedenis van de film. Een nieuwe eeuw James Bond is aangebroken.

‘Als je ’t mij vraagt, zal James Bond nog wel een tijdje blijven bestaan’, liet voormalige 007 Roger Moore zich onlangs ontvallen. ‘Waarom? Omdat de reeks hetzelfde effect sorteert als een sprookje op kinderen: ze vinden het niet erg als je elke avond hetzelfde verhaalt vertelt, maar o wee als je ook maar één woord verandert. Het publiek wil niet noodzakelijk verrast worden. Ze willen de formule krijgen die ze gewoon zijn. Alleen als ze niet meer van die formule houden, zal Bond sterven.’

Dat zal dan voor een andere keer zijn. Tot nader order blijft 007 diep in het collectieve filmgeheugen geworteld zitten. In die mate zelfs dat iedereen om de twee jaar traditiegetrouw een nieuwe aflevering verwacht. Nu Die Another Day die traditie heeft onderbroken û de film komt drie jaar na The World Is Not Enough uit – worden Eon Productions en MGM overspoeld met brieven, e-mails en telefoons met de vraag waar de nieuwe Bond blijft.

De beslissing om Bond een extra jaar te gunnen is met eenparigheid van stemmen gebeurd. Zowel Pierce Brosnan als producers Michael Wilson en Barbara Broccoli vonden het beter zo. De voorbije drie afleveringen hadden enorm veel energie gekost. Bond was volgens sommigen een creatie van de Koude Oorlog, en dus passé. Die gedachte moest gekelderd worden. Dat is ook gelukt: Goldeneye, Tomorrow Never Dies en The World Is Not Enough, de drie Brosnan-Bonds, brachten samen 1 biljoen dollar winst op. Beter nog: dankzij Brosnan (en een resem enorm populaire James-Bondgames) is Bond nu ook een icoon geworden van generatie Y.

‘Een mammoetproductie als Bond is op creatief en fysiek vlak enorm veeleisend. Iedereen kon eens naar adem happen’, verantwoordt Michael Wilson de verlengde tussentijd. ‘Voor mij kwam het best goed uit’, glimlacht Brosnan,

die door Eon fijntjes met de naam Billion Dollar Bond bedacht werd. ‘Ik kon mijn leven wat op orde brengen, en meer tijd met mijn gezin doorbrengen. Keely (Shaye Smith) en ik zijn vorig jaar eindelijk getrouwd.’

Afgaand op wat ervan verteld wordt, is Die Another Day het wachten meer dan waard. Hoewel het script – bijeengepend door Neal Purvis en Robert Wade die ook The World Is Not Enough schreven – zeer strak werd gehouden, is Die Another Day een van de meest ambitieuze Bondfilms ooit. Een van de duurste ook: er kleeft een kostenkaartje van meer dan 100 miljoen dollar aan vast. ‘Deze film heeft alles waar mensen van houden bij Bond, en nog veel meer. Ik denk dat regisseur Lee Tamahori er zowat alles ingegooid heeft, op de wasbak na’, lacht Brosnan. ‘Maar het gaat niet ten koste van de film’, voegt hij er snel aan toe. ‘De cruciale actiescènes zijn ronduit overweldigend.’

James Bond kampt in Die Another Day met twee misdadige samenzweerders, Gustav Graves (Toby Stephens) en Colonel Moon (Will Yun Lee). Nog voor de begingeneriek van het scherm rolt is hij op een gigantisch grote golf Noord-Korea binnengedrongen, en heeft hij er zwevend op een hoovercraft een spectaculaire achtervolging door de gedemilitariseerde zone tussen Noord- en Zuid-Korea op zitten. Via Hongkong en Cuba gaat het vervolgens naar Londen, waar Bond de mysterieuze Jinx (Halle Berry) en MI6-agent Miranda Frost (Rosamund Pike) ontmoet. Zij zullen een cruciale dubbelrol spelen in zijn pogingen om een verrader (haast letterlijk) te ontmaskeren en een oorlog met catastrofale proporties te verhinderen. Bond vliegt daarna naar IJsland, waar hij eigenhandig kennismaakt met de krachten van een ingenieus nieuw wapen, de Icarus. Hij overleeft het avontuur ternauwernood, maar heeft amper de tijd om zijn wonden te likken. Gekneusd en gehavend gaat hij uiteindelijk in Korea de finale confrontatie aan met zijn roekeloze tegenstrever.

De film zit boordevol allusies naar de veertigste verjaardag van James Bond. Subtiele knipoogjes en schalkse inside jokes herinneren quasi continu aan de vorige Bondfilms en aan de verhalen van Ian Fleming. ‘Kleine echo’s uit het verleden’, noemt Brosnan ze plagerig. ‘Bond die het ene pak ontbloot als hij het andere uittrekt, Bond die een exemplaar van Birds Of The West Indies vastneemt: Bondkenners zullen zich rot amuseren.’ Coscenarist Robert Wade is al even enthousiast als zijn hoofdrolspeler. ‘Er zitten enkele knipogen in voor insiders’, zegt hij. ‘Op een bepaald moment kruipt Bond als dekmantel in de huid van een ornitholoog. Ik zou het niet mogen verklappen, en weinigen zullen het opmerken, maar dat is bijvoorbeeld een allusie naar de literaire roots van Bond. Nog voor de aficionado’s hebben we een paar elementen opgenomen uit Moonraker. Vinden wie ze vinden kan’, lacht hij.

Gelukkig zijn niet alle wenken even moeilijk te detecteren. Zo kruipt Bond achter het stuur van een fonkelnieuwe Aston Martin, de V12 Vanquish, die tot in de kleinste hoekjes gevuld is met lumineuze vondsten van Q. De Aston Martin DB5 waarmee hij in Goldfinger rondracete heeft er niks aan. En Halle Berry zal bij haar introductie zeker de herinnering oproepen aan de adembenemende entree van Ursula Andres in Dr. No – met dat verschil dat het minuscule bikinisetje dit keer iets strakker rond de welvingen gespannen zit.

Berry wordt niet graag aan de opnames in de branding herinnerd, al beseft ze dat er geen ontkomen aan is. ‘Het was nogal afschrikwekkend’, bekent ze, en dan heeft ze het niet over de ongewoon koude temperaturen die de kust van Cadiz (de stand-in voor Cuba) op het moment van de opnames teisterden. ‘Alleen al de gedachte dat ik een van de meest geliefde scènes uit de geschiedenis van James Bond, om niet te zeggen uit de filmgeschiedenis, moest overdoen, werkte verlammend. Ik probeerde het zoveel mogelijk uit mijn hoofd te zetten; ik bleef mezelf voortdurend inpompen dat we iets nieuws aan het doen waren.’

Zelfs voor Pierce Brosnan, ondertussen toch een doorgewinterde Bondveteraan, weegt de erfenis van de veertigste Bondverjaardag zwaar. ‘De verwachtingen zijn hooggespannen’, zegt hij. ‘Het is mijn vierde Bond, het is hun twintigste, het is de veertigste verjaardag… je voelt hoe die gigantische machine in stelling gebracht wordt. Het zou een afgrijselijke ervaring zijn, mocht dit mijn eerste Bondfilm zijn. Maar ik heb er al drie gedaan, en ze waren alledrie even succesvol. Daar put ik vertrouwen en kracht uit. Ik probeer er niet te veel aan te denken en me zoveel mogelijk te amuseren.’

Toby Stephens van zijn kant, de schurk van dienst, geniet van de kans die hij krijgt. De bejubelde Britse theateracteur, zoon van Dame Maggie Smith en wijlen Sir Robert Stephens, vindt het een hele eer toe te treden tot de eminente galerij van Bondschurken. ‘Er waren momenten dat mijn benen begonnen te trillen na een scène met Pierce, omdat ik plots bedacht dat ik met James Bond voor de camera’s stond. My God! Get me out of here!,’ glimlacht de 33-jarige Stephens. ‘Ik weet al een tijdje dat er geen ware James Bond in mij schuilt, maar de schurkenrol is in deze saga de tweede beste rol die je kunt krijgen. Al mijn vrienden waren zo intens jaloers. Heerlijk! Tot ik plots besefte dat ik deel uitmaakte van een enorme onderneming. Vooral hier in Groot-Brittannië zijn de verwachtingen enorm. De verantwoordelijkheid die je als Bondboef hebt, is nogal intimiderend. De schurk is nu eenmaal de katalysator van het hele ding. Zonder goeie schurk, geen film.’

Stephens personage Gastov Graves is een Richard-Bransonachtige figuur, ten minste als we de beschrijving van de acteur voor werkelijkheid mogen nemen: ‘hij is extreem zelfzeker, zeer arrogant en onbetamelijk rijk.’ De identiteit van Graves wordt slechts geleidelijk aan ontbloot, wat voor een paar opmerkelijke scenariowendingen zorgt. ‘Veel kan ik over die plotmechanismen niet kwijt’, zegt hij. ‘Alleen dit: Graves is een bijna schizofreen personage, tegelijk een milieuvriendelijke industrieel die iets wil teruggeven aan de wereld, en een schurk met totaal misdadige besognes. Ik presenteer mezelf als één persoon, maar ik ben in werkelijkheid iemand anders’, maakt hij de waas compleet. ‘Er zitten ontzettend veel schakeringen in mijn personage. Dat maakt het voor mij zeer leuk, maar ook voor het publiek: het is intrigerend om uit te maken wat er aan het gebeuren is.’

Londen. Een paar maanden later. Dag 85 van de opnames. Toby Stephens en Pierce Brosnan oefenen offstage een stevige duelscène in. Stephens grapt dat de scène met opzet op het eind van de opnameperiode ingeblikt wordt, ‘dan staat het grootste deel van de film toch al op band, en kan het niet zo’n kwaad mocht een van ons echt aan zo’n ding gespiest worden.’ Hij klieft zijn degen theatraal door de lucht. ‘Mijn personage is een schermer van olympisch niveau. Hij en Bond bekampen elkaar met een hele reeks wapens’, gaat hij verder. Hoewel hij bedreven is in het hanteren van de degens op het theaterpodium, heeft hij zich toch twee maanden lang samen met Brosnan getraind in de discipline. ‘Degenschermen vereist eigenlijk heel kleine, precieze bewegingen – je moet echt mikken om iemand te raken. Op een podium hoef je daar niet zoveel aandacht aan te besteden; het publiek zit toch een eind van je weg in de zaal, dus mag je vlakke, luchtige bewegingen maken en mikken om te missen. Voor de camera kun je dat niet maken. Dat was even wennen.’

Terwijl hij het zweet van zich afveegt, toont Brosnan zich tevreden over zijn eigen vooruitgang. ‘Eindelijk voel ik me geen knoeier meer’, zegt hij trots. ‘Je bent een gevaar voor je omgeving als je zoals wij voortdurend moet doen alsof je met schermdegens, sabels, slagzwaarden en dolken opgegroeid bent. Ik heb vroeger wel zwaardvechten gedaan, maar nooit zoveel als nu.’

Het is al bij al een wonder dat de acteurs weinig of geen schade hebben opgelopen bij de opnames van al het geweld in Die Another Day. Goed, bij de start van de productie raakten zowel Pierce Brosnan als Halle Berry lichtgewond. Niks om over naar huis te schrijven eigenlijk, alleen dachten de media daar anders over. Krantenkoppen meldden eerst dat granaatscherven bij een explosie het hoornvlies van Berry doorboord hadden en dat oogchirurgie noodzakelijk was. Berry lachte die onjuiste berichten meteen weg: haar oog raakte hoogstens wat geïrriteerd door stofdeeltjes; nadat ze van een lokale dokter oogdruppels had gekregen, kon ze meteen weer aan de slag. Brosnans ongeval was iets ernstiger, maar ook hier gingen de kranten schaamteloos uit de bocht. ‘Alsof ik mijn knie had overgeplooid.’ Hij rolt met zijn ogen als hij het verhaal oprakelt. ‘Ik moest voor een gevechtsscène achter een hoovercraft aanhollen. Net toen ik erop wou springen, gleed ik uit. Ik had mijn knie al eens ernstig bezeerd bij het beklimmen van een berg, jaren geleden. Toen ik de röntgenfoto’s zag, wist ik meteen wat er aan de hand was. Het is verschrikkelijk om een productie als deze af te remmen, maar wat kon ik eraan doen? Uiteindelijk was ik maar een week out.’

‘Elke Bondfilm is een oefening in overleving’, lacht regisseur Lee Tamahori het geleden leed weg. ‘En ik leef nog, het gaat dus heel goed’. De Nieuw-Zeelander staat bovenop de trappen naar een vervaarlijk hellend tuig, een levensgroot nagemaakte binnenkant van een vliegtuigromp. Hij heeft net een explosie aan boord van een neerstortende Russische cargo ingeblikt. Achter zijn rug gaat de wind liggen, dooft het vuurwerk uit en verdwijnt de vlammenzee. De temperatuur ging aardig de hoogte in tijdens de opnames. Eens beneden laat Tamahori zich in zijn regisseursstoel neerploffen. Hij veegt het zweet van zijn voorhoofd en giet dan een fles water naar binnen. We zijn al een eind weg in de namiddag, maar dit is zijn eerste break.

‘We zijn min of meer op schema: het einde is in zicht. Bij een Bondfilm betekent dat helaas dat je nog zeven weken voor de boeg hebt’, zucht Tamahori met een wrange grijns. ‘Het doet me terugdenken aan mijn eerste film; die heb ik in minder dan zeven weken geschoten. Nu ben ik al zes maanden aan het filmen.’ Sinds Once Were Warriors, zijn sterke regiedebuut uit 1994, heeft Tamahori zich kunnen toeleggen op grote studiofilms als The Edge en Along Came A Spider. Toch geeft hij toe dat Bond voor hem een unieke kans was om te bewijzen wat hij waard is als filmmaker. ‘It’s a once in a lifetime opportunity.’

‘Toen ik Once Were Warriors had gezien, wist ik dat Lee onze man was voor deze speciale aflevering van James Bond’, vertrouwde Michael Wilson ons eerder toe. ‘Die film bewijst dat hij over grote vertelcapaciteiten en een uniek visueel aanvoelen beschikt. Hij heeft scherpte en vitaliteit in zijn visie. En hij had drie Hollywoodfilms achter de rug, dus wisten we dat hij overweg kon met grote acteurs en een grote set.’ Tamahori heeft zijn vertrouwen niet beschaamd. ‘We zijn zeer opgetogen. Hij werkt heel goed met ons team. Nu, Pierce was al een fan van Lee, dat helpt. Hij vertrouwt hem.’ Brosnan heeft zijn bewondering voor Tamahori nooit onder stoelen of banken gestoken. ‘Hij is gek, zo gek als een achterdeur’, zegt hij met gespeelde ergernis. ‘Maar ik ben er absoluut wild van. Het rare is: we hadden nooit een schema, wisten op geen enkel moment waar we naartoe gingen, waardoor we vaak het gevoel hadden achter de feiten aan te hollen. Maar toch stelde iedereen zich er probleemloos naar, want je weet: deze kerel heeft een geheel eigen stijl, laat hem gewoon doen. En ik moet zeggen: hij heeft er een zeer gespierde film van gemaakt die sterk verschilt van alle voorgaande.’

Een van de meest opvallende nieuwigheden is de verkenning van de donkere uithoeken van James Bonds ziel. Pierce Brosnan was een van de eersten om zich achter die idee te scharen: sinds Goldeneye stuurt hij er al op aan een dieper onderzoek te doen van het personage dat Ian Fleming zo vakkundig heeft ontleed op papier. ‘In deze film krijg je voor het eerst een kwetsbare en gebroken James te zien’, onthult Brosnan. ‘Plots is hij verloren in een omgeving die de zijne niet is. Hij wordt gevangengenomen en gemarteld, en probeert wanhopig zijn eigen identiteit terug te vinden.’

‘Niet alleen voor het publiek, ook voor de acteur is dat een interessante evolutie’, meent scriptschrijver Neal Purvis. ‘Pierce hoeft niet langer de hele film lang rond te hollen en geweren af te vuren.’ Volgens hem geeft Die Another Day een opmerkelijke groeistoot aan het karakter van Bond. ‘Zo’n verhaallijn was ondenkbaar in pakweg de zevende Bondfilm, maar dit is intussen al de twintigste. Je moet het publiek toch het gevoel geven dat Bond evolueert.’ Het was een moeilijke evenwichtsoefening, geeft collega-scenarist Robert Wade toe. ‘Je mag tenslotte de grenzen van zijn wereld niet doorbreken. Anders beland je in een ander genre en is het geen Bondfilm meer.’

Pierce Brosnan weet zich in deze film weer omringd door een schitterendE cast. ‘Stuk voor stuk acteurs met klasse’, zegt hij. ‘John Cleese is in topvorm, Judi Fench schittert, en Toby Stephens heeft een heerlijke rol die hem op het lijf lijkt geschreven.’ Als het over Halle Berry gaat, wordt Brosnan dolenthousiast. ‘Een fantastische vrouw! En zeer aangenaam, vooral in de liefdesscènes.’ Hij lacht. ‘Ze is zich heel goed bewust van zichzelf en van haar lichaam, waardoor ze een zeker zelfvertrouwen heeft dat haar ontspannen doet acteren. Ja, die oscar, die heeft ze wel verdiend.’

Dat Berry de Academy Award überhaupt op de avond van de uitreiking in ontvangst kon nemen, was een stunt op zich. Ze pendelde wekenlang tussen Londen en Los Angeles, tussen de opnames van Die Another Day en de promotiecampagne rond Monster’s Ball. De eerste twee maanden van de opnames draaiden uit op een lange, donkere periode vol slaaptekort. Vandaar ook de emotionele, beweende speech op de oscaruitreiking. ‘Ik was leeg, opgebruikt. En twee dagen na de uitreiking was ik alweer aan het werken. Ik had dus niet de kans om ervan te genieten. Misschien was dat niet eens zo slecht: ik had niet de tijd om het hoog in mijn bol te krijgen. Ik deed gewoon weer wat ik normaal doe om mijn brood te verdienen.’

Ze blinkt als ze terugdenkt aan de ceremonie. ‘Hoe leuk het is om een oscar te krijgen en tegelijk in een Bondfilm mee te spelen? Het voelt nog altijd onwerkelijk aan.’ Als kind lustte ze geen pap van actiefilms, maar 007 trok haar wel aan. ‘Ik keek vooral op naar de Bondgirls. Door de jaren heen zijn ze geëvolueerd: vroeger hoefden ze alleen mooi en sexy te wezen, nu zijn ze zowel intellectueel als fysiek de evenknie van Bond.’ Volgens haar is haar personage een vrouwelijke Bond. ‘Jinx heeft een heleboel vaardigheden die je pas door de film heen ontdekt. Er zitten dus grote verrassingen in voor het publiek.’

Maar hoe verras je een publiek dat opgegroeid is met videogames en CGI (computer generated imagery, anders gezegd: computerbeelden, nvdr.)? ‘Dat is geen makkie’, blaast Tamahori. ‘Dit is een heel oud genre, het oudste dat er is. Voor mensen van jouw en mijn generatie maakt het dus niet veel uit wat Bond uitspookt; wij zijn vertrouwd met zijn persoon. De jongeren niet, natuurlijk. Zij kennen alleen Austin Powers. Dubbel zo hard werken, is de enige oplossing.’

‘Er zijn in het verleden werkelijk honderden scenario’s bedacht die de Bondformule grondig door mekaar moesten schudden’, zegt Michael Wilson. ‘Het personage verjongen, van de Brit een Amerikaan maken… noem maar op. Maar ik heb nooit toegegeven. Dit is bij uitstek een film die een internationaal publiek aanspreekt. Zo maken ze ze niet meer in Hollywood: daar mikken ze in de eerste plaats op hun eigen volk. Wel, ze mogen op hun kop gaan staan, maar van Bond houden ze hun handen af. Over my dead body!’

En over dat van Brosnan. Als het van hem afhangt, maakt hij nog een vijfde Bond. En hij is er amper 49; hij kan dus nog het record van Roger Moore evenaren, die er zeven achter zijn naam schreef. ‘Roger moest niet zo in de weer zijn als ik nu. Hij had ook zijn eigen stijl om Bond te spelen’, zegt hij. Maar hij sluit niets uit als het over Bond gaat. Die les leerde hij al een tijd terug. ‘Ik ben heel trots op wat ik verwezenlijkt heb: ik ben erin geslaagd mijn voorgangers te doen vergeten. Ik kijk niet meer over mijn schouder, ik voel me er goed bij.’ Terecht.

© IFA/Vertaling Dominique Soenens

Door David Giammarco