‘Wetenschap heeft de rol van religie overgenomen. Op het totalitaire af’

Met haar gedurfde filmstijl en haar apart gevoel voor humor en het unheimliche onderscheidt de Oostenrijkse regisseuse Jessica Hausner zich makkelijk van de grijze massa. In Little Joe varieert ze met veel ironie op Frankenstein. ‘Binnen twintig jaar win ik de Gouden Palm.’

De garantie dat Oostenrijk intellectueel uitdagende cinema zal blijven spuien wanneer Ulrich Seidl en Michael Haneke met pensioen gaan. Dat schreven we vier jaar geleden over Jessica Hausner. Vandaag doe je haar geen plezier meer met complimenten in die trant. ‘Ik heb het eerlijk gezegd gehad met vergelijkingen met Haneke. Ik waardeer zijn werk enorm. Daar gaat het niet om. Haneke is een grote filmregisseur. Maar ik maak al jaren films, ik heb een eigen stijl, eigen interesses,’ zegt Hausner vriendelijk maar kordaat.

De 47-jarige Oostenrijker heeft een punt. In mei dong ze met haar vijfde langspeelfilm mee naar de Gouden Palm. Net als Hotel, Lourdes en Amour Fou is Little Joe een inhoudelijk en vormelijk prikkelende film die toeschouwers achterlaat in een staat van verwarring. Een wetenschapster heeft een plant ontwikkeld die de mensen in haar omgeving gelukkig maakt. In theorie is de naar haar tienerzoon Joe genoemde bloem steriel, in de praktijk heeft ze misschien een manier gevonden om zich toch voort te zetten.

‘Uiteraard is het een Frankenstein-idee: de wetenschapper die een soort monster creëert. Het speciale is dat Alice wordt verscheurd door twee creaties: haar zoon Joe en haar plant Little Joe. Beiden ontsnappen aan haar controle,’ zegt Hausner.

Troebel

Malicieuze planten kennen we uit de Invasion of the Body Snatchers-films van Don Siegel en Philip Kaufman en de cult geworden horrorkomedie Little Shop of Horrors van Roger Corman. ‘Ik hou van horrorfilms maar Little Joe is geen genrefilm. Als je zombies verwacht, werkt het niet. Mijn film steekt de draak met het genre. Om de film te smaken moet je de ironie begrijpen. De humor is een cruciaal onderdeel. Vandaar dat die plant er een beetje belachelijk uitziet. Als je per se wil associeren, neem dan liever Little Shop of Horrors.’

Groene vingers of een bijzondere belangstelling voor plantengenetica heeft Hausner niet. ‘Die planten zijn maar een invulling. Ik wou geen film die veel nadrukt legt op concrete, actuele thema’s zoals genetisch gemodificeerd organismen. Ik zie het algemener. Ruil de bio-ingenieur in voor een heks die een bloem ontwerpt die ‘gelukkig maakt’ en het is een sprookje.’

Niet de ggo’s, maar de rol van de wetenschap in onze samenleving fascineert haar. ‘Wetenschap heeft de rol overgenomen die religie vroeger speelde. Op het totalitaire af. Vroeger werd religie verondersteld ons de antwoorden aan te reiken en vertelden de priesters ons wat juist of fout was. Vandaag beschikken de wetenschappers over de kennis over alles en vertalen zij die voor ons. Ik stel dat in vraag. Wetenschappers weten heus niet alles.’

Hausner wil geen objectieve data in twijfel trekken maar het blind geloof. ‘Het heeft te maken met hoe ik het leven aanvoel, hoe ik de realiteit waarneem. Ik zie niet één waarheid maar verschillende waarheden met uiteenlopende aspecten. Voor mij is onze realiteit troebel. Met goede research vind je een bevredigend antwoord op je vraag maar zoek verder en je vindt ook het tegenovergestelde antwoord. Het is allemaal erg verwarrend. Ik wantrouw degene die het hardst roepen dat zij de waarheid in pacht hebben en alle andere fake news verspreiden.’

Totale controle

Een experimentele geluidsband, onnatuurlijke vertolkingen, vreemde decors en de fotografie van Martin Gschlacht creëren een sfeer van ongemak. ‘Ik ben zwaar beïnvloed door Maya Deren, een Amerikaanse cineaste die in de jaren veertig experimentele films maakte en die een heel unheimliche sfeer opriep,’ bekent Hausner. ‘Ik vind de esthetiek belangrijk en zoek graag het tijdloze op. Dat is niet zo makkelijk. Kleren bijvoorbeeld verraden heel makkelijk in welke tijd een verhaal zich afspeelt en je kan je personages bezwaarlijk geen kleren laten dragen. Gelukkig kan ik voor de kostuums altijd rekenen op mijn zuster. Zij koos voor die felle, specifieke kleuren die je afleiden van de vraag naar het jaartal. Onze films zijn niet sociaal-realistisch maar surrealistisch.’

Dat de geluidsband / muziek raar is, hoor je Hausner evenmin ontkennen. ‘Voor die hoewoe’s ben ik een beetje beschaamd. Maar ik wil geen muziek die vóór de film is. Ik wil muziek die doet wat ze wil en die een laag toevoegt aan de film.’

Acteurs gunt ze weinig manoeuvreerruimte. ‘Ik maak zeer duidelijke afspraken over hoe ze moeten bewegen en wanneer ze welke zin moeten zeggen. We repeteren dat 20 tot 30 keer en nemen daarna verschillende versies op. De meeste acteurs haten het om zichzelf zo vaak te moeten herhalen. Daarom zoek ik specifiek naar acteurs die deze werkwijze en mijn controledrang aankunnen én de persoonlijkheid hebben om soms tégen mij in te gaan. Ik wil alles wel controleren maar totale controle zou resulteren in een saaie film.’

Saaie films kan de ambitieuze Hausner zich niet veroorloven. ‘Het kostte me twintig jaar om in de competitie van het Festival van Cannes te geraken. Ik denk dat ik er nog twintig zal nodig hebben om de Gouden Palm te winnen,’ lacht ze mysterieus. Net als in haar film is het moeilijk om aan te duiden waar de ironie eindigt of begint.