Alice Rohrwachter over haar grafdelverfilm ‘La Chimera’: ‘In hun visie geven ze nieuw leven aan objecten die eeuwenlang geen nut meer hadden’

Arthur is een tombarolo: een grafrover, meer bepaald een die naar Etruskische schatten delft. La chimera, de nieuwe fantastische film van Alice Rohrwachter, steekt de spade diep in de rijke Italiaanse ondergrond.

Mogelijk herkent u in een van de grafrovers hier ook Josh O’Connor, die de jonge prins Charles ­vertolkte in The Crown. Hier is hij Arthur, een ­verfomfaaide Engelsman die ooit als archeoloog werkte. Tijdens zijn ­studies kwam hij in Toscane in contact met de oude aristocrate Flora ­(Isabella ­Rosselini), die in een eeuwenoud, ­vervallen palazzo woont. Nu treurt hij om zijn geliefde, Flora’s dochter ­Beniamina, en rest hem niets dan in het verleden te graven, ook letterlijk, maar dan op criminele wijze.

‘In mijn jeugd hoorde ik regel­matig mannen op café of op straat pochen over de artefacten die ze ’s nachts uit de Etruskische graven hadden geroofd, herinnert Alice Rohrwacher zich. Tien jaar geleden won de Italiaanse regisseuse in Cannes al de Grand Prix voor Le meraviglie (2014), hier te ­lande ook bekend omdat ze daarin van Sam Louwyck een imker maakte. Haar ­vorige langspeelfilm Lazzaro felice (2018) bekroonde het ­gerenommeerde festival met de prijs voor het beste scenario. Ook die films zijn ­trouwens stevig verankerd in de Italiaanse ­bodem en geschiedenis.

Met de haar typerende schalksheid volgt Rohrwachter in La chimera nu de mysterieuze Arthur. Daarbij put ze uit volksverhalen en geeft ze veel ruimte aan haar verbeelding, maar die tomba­roli, die grafrovers, heeft ze dus met eigen ogen aanschouwd. ‘Ik was niet zozeer onder de indruk van de illegaliteit van dat alles of van de listen waarmee ze de carabinieri te slim af waren. Het verbaasde me vooral dat ze er geen graten in zagen om ’s nachts de ondergrondse, ­duizenden jaren oude ­graven te schenden. (windt zich op) Waar haal je het lef vandaan om te ­stelen uit de doden­wereld?! Wat ­bezielt die ­mannen? Het is ­roekeloos en ­gevaarlijk. Ik heb altijd gedacht dat de ­onzichtbare wereld veel sterker is dan de ­zichtbare. Die graven zijn eeuwenlang ongemoeid gelaten. Vanaf ­wanneer steel je iets dat als heilig wordt beschouwd en is meegegeven met de doden? Wanneer je niet meer met hen verwant voelt en denkt te kunnen leven zonder met het ­verleden rekening te houden? Typeert dat een consumptiemaatschappij die geld een grotere waarde toedicht dan het ­sacrale?’

Ter voorbereiding van La chimera voerde Rohrwacher lange ­gesprekken met tombaroli. ‘Meestal ­vinden ze het geweldig om te vertellen over hun avonturen en vondsten. Ze ­vinden zichzelf vaak de beste en blijven héél trots op wat ze destijds hebben ­gedaan. In hun visie gaven ze een nieuw leven aan objecten die eeuwenlang geen enkel nut meer hadden.’

Vandaag zijn er amper nog tomba­roli actief: de wetten op archeo­logische artefacten zijn zwaar aan­gescherpt én er wordt veel beter op de naleving ervan toegezien. ‘Maar ­volgens de oude mannen is het ­grote verschil met vroeger dat de jonge mensen de spierkracht niet meer ­hebben om diep genoeg te graven’, lacht Rohrwacher.

Ondanks haar ­bedenkingen stelt ze de tombaroli voor als ­schelmen. ‘Ze beseffen niet dat ze slechts ­pionnen zijn in een veel groter spel. Ze ­wanen zich avonturiers die de Ark des ­Verbonds zullen terugvinden maar ze zijn slechts klein grut. Zij gaan niet met het grote geld ­lopen, de zware corruptie gebeurt in ­hogere sferen. Wie zijn hier de ­ware ­criminelen? ­Tijdens de scouting ­vonden we een heiligdom met een ­prachtige ­Romeinse mozaïek ­onder een steenkool­centrale. Daar was ­gewoon niet naar omgekeken. En dat is maar een van de vele voorbeelden. In naam van de economie is bijna alles toegelaten en kijkt men niet om naar het verleden of naar het milieu. Wat mij zwaar tegenstaat aan Italië is dat mijn land het verleden ofwel hopeloos ­verheerlijkt ofwel schaamteloos ­vertrappelt. Er is nooit een middenweg. Dat snap ik niet.”

Josh O’Connor kreeg de hoofdrol met een gelukje. ‘Ik had een oude ­ervaren man voor ogen maar vond niemand. Net toen ontving ik een brief waarin Josh zich heel vleiend uitliet over Lazzaro felice. We spraken af, ik zag iets van Arthur in hem en heb de rol voor hem herschreven.’

Voor Isabella Rossellini stelde die kwestie zich hoegenaamd niet. ‘Het is al járen mijn diepe wens om met Isabella Rossellini samen te ­werken omdat ze een grote actrice is, een ­mythe én een mooie, zachte, intelligente, geniale vrouw. Deze keer was ik extra gemotiveerd: zij is gewoon het ­perfecte voorbeeld van hoe je wél in harmonie met het verleden kunt leven. Haar ouders zijn twee reuzen van de cinema, Roberto ­Rossellini en Ingrid Bergman. Dat zou haar ­verpletterd kunnen hebben, maar ze is daar ­bewonderenswaardig gracieus mee omgaan.’