Vijftig jaar ‘Pink Flamingos’, de weerzinwekkendste filmklassieker aller tijden

Hoeveel essentiële films kent u die eindigen met een ongetrukeerde scène waarin het hoofdpersonage een hondendrol naar binnen werkt? Bij deze alvast één.

‘Een stijloefening in slechte smaak’, zo wordt er vaak verwezen naar Pink Flamingos, de cultfilm van John Waters die vandaag exact vijftig jaar geleden in première ging. Die reputatie is niet gestolen: de film ziet er met opzet zo goedkoop mogelijk uit en iedereen staat te acteren alsof ze een groepswerk aan de middelbare school presenteren. Daarnaast wentelt Pink Flamingos zich met alle plezier in zijn eigen vuil en kitsch. De titel slaat op de goedkope, roze flamingootjes die u vaak buiten woonwagens aantreft en schetst meteen de leefwereld van de groteske personages. En dan hebben we het nog niet eens over het plot gehad.

Pink Flamingos vertelt het verhaal van extravagante drag queen Divine, die haar titel als ‘smerigste persoon op aarde’ met trots draagt. Ze leeft teruggetrokken in haar stacaravan met haar aan eieren verslaafde moeder die zich als een baby gedraagt, haar criminele zoon Cookie en de voyeuristische Cotton. Divine wordt uitgedaagd door Connie en Raymond Marble, een koppel dat vrouwen ontvoert en laat bevruchten om vervolgens de baby’s te verkopen. De Marbles willen bewijzen dat zij nóg delinquenter en ranziger zijn dan Divine, waarna de film ontaardt in een wedstrijdje ‘om het opzichtigst de wetten van de goede smaak en de openbare zeden tarten’. Passeren onder andere de revue: incest, exhibitionisme, genitale verminking, seksueel geweld en een zingende anus.

Pink Flamingos is ‘cult’ in de puurste zin van het woord, maar toch bereikte de film een respectabelere status dan die van obscure B-film. Vorig jaar prees het Amerikaanse National Film Registry de film vanwege zijn ‘cultureel, historisch en esthetisch belang’. Daarbovenop wordt Pink Flamingos naar aanleiding van zijn vijftigste verjaardag binnenkort toegevoegd aan de prestigieuze Criterion Collection, voor veel cinefielen een keurmerk dat de relevantie en de kwaliteit van een film aanduidt.

Goede slechte smaak

Hoe is het mogelijk dat zo’n anti-kunstwerk dat alle regels van de goede smaak doorbreekt toch de zelfverklaarde meerwaardezoeker weet te beroeren?

Om te beginnen is de film gewoon heel grappig – als u aan uzelf durft toe te geven dat al die perversiteit op uw lachspieren werkt. Waters maakt er een punt van om tegen de schenen van conservatief Amerika te trappen. Hoe harder, hoe liever. Subtiliteit is taboe.

Daarnaast verheft de regisseur slechte smaak tot een nieuwe kunstvorm. In zijn mémoires Shock Value: A Tasteful Book About Bad Taste vat hij het zelf als volgt samen:

‘Slechte smaak is waar entertainment voor mij rond draait. Als iemand overgeeft tijdens mijn films, is dat alsof ik een staande ovatie krijg. Al is er een groot verschil tussen goede slechte smaak en slechte slechte smaak. (…) Om slechte smaak te begrijpen, moet je heel goede smaak hebben. Goede slechte smaak is misselijkmakend op een creatieve manier, en speelt in op een verdraaid gevoel van humor.’

Pink Flamingos, en alle oudste films van Waters, zijn een smerige rollercoaster waarbij je van de ene verbazing in de andere tuimelt. Als kijker moet je je scrupules aan de deur laten en jezelf durven onderdompelen in de waanzinnige manieren waarop Waters je probeert te shockeren. Hoe ranzig en moreel corrupt de taferelen ook zijn, saai of voorspelbaar wordt het nooit. Het zijn films voor mensen die denken dat ze alles al gezien hebben en daarin ongelijk willen krijgen. Ook vijftig jaar later blijft Pink Flamingos een degoutante film. Een indruk- en weerzinwekkende prestatie.

Liefhebbende freakshow

Daarnaast vergaarde de film een iconische status in de LGBTQ+-community. Sommige publicaties gaan zelfs zo ver dat ze Pink Flamingos ’the most important queer film of all time’ noemen. Op het eerste gezicht lijkt het vreemd dat eender welke gemeenschap zo’n expliciet smerige, foute film als culturele toetssteen zou selecteren, maar bij nader inzien is dat zo gek nog niet. Waters, zelf een homoseksuele man, schuwt er niet voor weg om openlijk homoseksuele daden onverbloemd in beeld te brengen. Daarnaast slaagt drag queen Divine, de ster van al Waters’ oudste films, er altijd in om tonnen charme uit te stralen, welke smerige stoten ze ook uithaalt voor de camera. De manier waarop ze genderconventies doorbreekt, wordt nooit als punchline gebruikt.

Het respect waarmee Divine afgebeeld wordt, is een voorbeeld van Waters’ talent om liefhebbende freakshows neer te zetten. Op papier zijn zijn personages groteske onmensen die niets in de maatschappij te zoeken hebben. Maar hoe waanzinnig ze zich ook gedragen, Waters slaagt er altijd in om zijn films haast vrolijk en luchtig te houden. Het zijn freakshows, maar op een liefhebbende manier. Waters identificeert zich met zijn delinquente personages en velt geen moreel oordeel over hen. Dankzij die amoraliteit worden zijn ‘American comedies’ nog effectiever, en slaagt hij er moeiteloos in om de preutse goegemeente te schofferen.

De filosofie van een hondendrol

Wanneer Waters in de laatste scène Divine een versgelegde hondendrol laat opsmikkelen – en via voice-over benadrukt dat de smulpartij niet in scène werd gezet – is dat niet alleen een test om te zien hoe ver hij zijn publiek mee kan krijgen, maar ook een statement. Sociaal afwijkend gedrag als kunstvorm. ‘Als de maatschappij mij als de smerigste persoon ter wereld ziet, dan kan ik me maar beter naar die titel gedragen en er lol mee hebben.’ Het vergt niet veel fantasie om die redenering door te trekken naar iedereen die zich in de echte wereld uitgesloten voelt. Een middelvinger naar de samenleving die neerkijkt op alles wat anders is.

Waters vervreemdt Jan Modaal, maar biedt een komische, liefhebbende thuis aan iedereen die afwijkt van de norm. Hoe bruin je tanden ook kleuren.