Zelfs censuur en huisarrest hielden Kirill Serebrennikov niet tegen om zijn vaderland af te schilderen als een natie die in waanzin is vergleden. Knack Focus sprak – vóór de invasie van Oekraïne – met de Russische filmrebel over zijn koortsige trip Petrov’s Flu.
Hoe het op dit eigenste moment met Kirill Serebrennikov gaat? En waar hij precies uithangt sinds Poetin tot de invasie van Oekraïne beval? Daar hebben we, nu onafhankelijke berichtgeving en zelfs sociale media door de Russische autoriteiten aan banden zijn gelegd, helaas het raden naar. Maar één: volgens zijn agent is Ruslands bekendste en beruchtste regisseur gewoon op vrije voeten, wat in zijn dissidente geval al iets betekent. En twee: hij heeft zowaar een nieuwe film klaar, het historische liefdesdrama Tchaikovsky’s Wife, dat straks in Cannes wordt verwacht. Ook zijn drie vorige langspelers – The Student (2016), Leto (2018) en Petrov’s Flu (2021), dat nu in België in de bioscoop komt – gingen daar overigens al in première.
Politiek is gevaarlijk en smerig, zeker voor mij. Alles wat ik doe en wat ik te zeggen heb, doe ik met theater en films. Het zijn mijn dromen, en mijn dromen zijn vrij.
Of Serebrennikov zelf op de Croisette aanwezig zal zijn? Dat valt nog even af te wachten, en niet alleen vanwege de oorlog in Oekraïne, die reizen van en naar Rusland lastig maakt. Ook voor de inval had Serebrennikov, die faam verwierf door het Moskouse Gogoltheater nieuw leven in te blazen, het regelmatig aan de stok met de autoriteiten, die hem van 2017 tot 2020 zelfs huisarrest oplegden. De officiële uitleg? Gesjoemel met subsidiegeld voor zijn theaterproducties. De échte reden, zoals mensenrechtenorganisaties herhaaldelijk aanklaagden? Een te franke teut naar de zin van vadertje Poetin, die kritische stemmen al jaren de mond snoert.
Dat laatste weerhield Serebrennikov – die tijdens zijn huisarrest bleef werken en begin dit jaar zowaar een theaterproductie in het Duitse Hamburg kwam presenteren – er echter niet van om, nog voor corona toesloeg, zich te wagen aan een verfilming van Aleksej Salnikovs postmoderne bestseller Petrov’s Flu uit 2016. Daarin schetst hij een bij momenten ook letterlijk hallucinant beeld van een Rusland op drift, in het zog van mechanicus en hobbystriptekenaar Petrov die op oudejaarsavond door Jekaterinenburg doolt. Terwijl een zware griepgolf de ronde doet en hij alle moeite van de wereld heeft om thuis, bij vrouw en kind, te raken, heeft hij allerlei hitsige, gewelddadige en groteske rencontres, al zou hij zelf niet eens kunnen zeggen welke echt zijn en welke zich in zijn oververhitte verbeelding afspelen.
Het resultaat is een in lange, energieke sequentieshots geschoten trip die metaforisch maar gezwind de middenvinger opsteekt naar het propagandaplaatje dat Poetin graag ophangt van Rusland als keurige, nette, smetvrije natie. Het is een film die een stuk woester is en een aanzienlijk hoger punkgehalte heeft dan voorganger Leto, Serebrennikovs weemoedige zwart-withommage aan de undergroundrockers die tijdens de Sovjetjarentachtig mee het roestige IJzeren Gordijn hielpen open te trekken.
‘Salnikovs roman is poëzie, politiek én suspense tegelijk’, zegt Serebrennikov wanneer we hem bij hem thuis in Moskou zoomen, op een moment dat de invasie van Oekraïne ook hem allicht nog een verre, compleet irreële nachtmerrie leek. ‘Het is grote Russische literatuur die je op één lijn kunt zetten met Dostojevski, Tolstoj en Gogol. Voor een filmmaker is het boek één groot pretpark. De woorden dagen je uit om je eigen, persoonlijke universum te creëren. De film is een koortsdroom getriggerd door Salnikovs woorden, maar gegangmaakt door mijn eigen angsten, herinneringen en waanzin.’
Over die angsten en waanzin gesproken: hoe gaat het momenteel met jou?
Kirill Serebrennikov: Ik ben aan het werk, ik ben bezig met mijn volgende film en ‘ze’ laten me voorlopig met rust. Da’s het voornaamste. We zien wel hoe het verder gaat.
Petrov is een gewone, maar pientere en zelfredzame Rus die niet aan zijn verziekte omgeving kan ontsnappen, op het hallucinante af. In welke mate is de film een reactie op je eigen situatie?
Serebrennikov: Die speelt natuurlijk mee, maar de film gaat verder dan dat. Ik leef mijn leven, zo goed en kwaad als dat momenteel gaat, maar we zitten allemaal op een lastig moment van de geschiedenis. We leven in een wereld vol geweld, gekte, chaos, en de epidemie die door de film waart, is daarvoor een dankbare metafoor – de opnames dateren trouwens van vóór de corona-uitbraak.
Wat dacht je toen de pandemie begon en je de film in lockdown moest monteren?
Serebrennikov: Het was niet zo dat ik dacht: ‘Yes, ik ben een visionair. Mijn film wordt nu wel heel urgent. Kijkers zullen onder hun stoel kruipen van de angst telkens wanneer een personage aan het hoesten en proesten slaat.’ Weet je, als boeddhist neem ik de dingen zoals ze komen. Ik probeer zo flexibel mogelijk om te gaan met veranderende situaties en met dat nieuwe normaal. Dat gezegd zijnde zou ik wel mijn uiterste best gedaan hebben om die besmette vleermuis terug in haar kooi te jagen, mocht ik dat gekund hebben. Ik had dat beest desnoods zelf opgegeten. (lacht) Kijk, ik hou niet van kunst die de competitie wil aangaan met de kranten. Kunst moet de filosofische en metafysische aspecten van de realiteit aankaarten. Laat de kranten zich maar met de realiteit zelf bezighouden. Uiteraard gaan film en theater ook over politieke en sociale thema’s – alle kunst is politiek en sociaal – maar voor mij vormen die eerder de context dan de kern.
Heeft de coronapandemie tot nog meer staatscontrole en totalitarisme geleid, zoals sommigen claimen?
Serebrennikov: Ik vrees van wel. We moeten dringend herdenken wat vrijheid concreet inhoudt. En wat de impact van de digitale wereld is op ons leven. Zeker nu iedereen meer dan ooit online leeft en overheden over al onze bewegingen controle willen krijgen onder het mom van gezondheid en veiligheid. Tuurlijk wordt daar misbruik van gemaakt, en gaat het in veel gevallen om nog meer grip op burgers krijgen. Alleen is de vraag of dat wel gaat lukken, want waar de pandemie ook voor gezorgd heeft, is een globaal gevoel van solidariteit. Ik bedoel: we hebben allemaal met het virus te maken. Of je nu in Moskou, New York of Brussel zit. Onze problemen zijn dezelfde, en reiken over alle landsgrenzen heen, wat overheden niet noodzakelijk graag hebben.
Vrijuit kritiek uiten op de Russische overheid is nagenoeg onmogelijk geworden. Hoe hou jij het vol?
Serebrennikov: Ik ben geen politicus. Politiek is gevaarlijk en smerig, zeker voor mij. Alles wat ik doe en wat ik te zeggen heb, doe ik met theater en films. Het zijn mijn dromen, en mijn dromen zijn vrij, ook al ervaar ik in mijn leven soms dezelfde problemen als mijn personages, zoals je wel weet. Maar wat kan ik eraan doen? Ik heb werkelijk geen idee.
Net als je vorige films The Student en Leto gaat Petrov’s Flu over de existentiële nood aan vrijheid. Dat is behoorlijk politiek en nauwelijks mis te verstaan.
Serebrennikov: Vrijheid is hét topic van mijn generatie. Ik ben geboren in het Sovjettijdperk en heb als kind en tiener kunnen ervaren wat onvrijheid betekent. Ik ben een kind van de perestrojka. Het is de periode die me moreel en intellectueel heeft gevormd, op het moment dat ik volwassen werd. Mensen die geboren zijn na de val van de Muur lijken minder moeite te hebben met het opgeven van hun vrijheid. Wij hebben moeten vechten om artistiek en politiek ons gedacht te kunnen zeggen. Vrijheid is niet hetzelfde als anarchie of onbeperkt spullen kunnen kopen. Vrijheid is een voltijdse job, een dagelijkse verantwoordelijkheid voor elk van ons. Alleen: hoe breng je dat mensen aan het verstand die dat begrip niet ten volle waarderen of vatten? Velen verliezen hun vrijheid zonder dat ze het zelf beseffen. Dat is een groot probleem, in Rusland maar ook elders. Zelfs in België hebben mensen moeten vechten en op straat komen om bepaalde vrijheden te claimen, gelijke rechten voor holebi’s bijvoorbeeld. Aan de andere kant zal de geschiedenis zich uiteindelijk gewoon herhalen. Alles verloopt nu eenmaal in golven. De volgende generatie Russen zal opnieuw mondiger, principiëler en idealistischer zijn, meer bereid om voor haar vrijheid te vechten. Daar ben ik van overtuigd.
Petrov’s Flu – Vanaf 30/3 in de bioscoop.
Kirill Serebrennikov
Geboren op 7 september 1969 in Rostov aan de Don, in de toenmalige Sovjet-Unie.
Een van Ruslands bekendste theater- en filmregisseurs.
Sinds 2012 artistiek directeur van het Gogolcentrum, het toonaangevende Russische avant-gardetheater, in Moskou.
Poetincriticus die zich publiekelijk heeft uitgesproken voor holebirechten en tegen censuur, de annexatie van de Krim en de groeiende invloed van de orthodoxe kerk.
Leefde van 2017 tot juni 2020 onder huisarrest. Zijn veroordeling wegens fraude werd uiteindelijk opgeschort. Volgens onder andere Human Rights Watch betrof het een showproces om Poetin-dissidenten te intimideren.
Zat al drie keer in de officiële selectie van Cannes, met The Student (2016), Leto (2018) en Petrov’s Flu (2021).
FILMS DIE POETIN DE KAST OP JAGEN
Donbass
Dertien groteske vignetten schreeuwen in deze film om aandacht voor de wanhopige situatie in het Donetsbekken. Oorlog, plunderingen, wetteloosheid, corruptie, propaganda en bombardementen maken er het leven onmogelijk. ‘Wat in het Donetsbekken gebeurt, kan ook elders gebeuren’, waarschuwde regisseur Sergej Loznitsa in 2018 al in dit blad.
Benefietvertoning in cc Binder (Puurs) op 31/3 en in cc Zwaneberg (Heist-op-den-berg) op 3/4. Ook te zien via Sooner.
Atlantis
In het monumentale, spookachtige Atlantis wordt een getraumatiseerde oorlogsveteraan intiem met een vrijwilligster die lijken opgraaft. Dit danteske visioen van Valentyn Vasjzanovytsj is helaas werkelijkheid aan het worden.
Vanaf 13/4 in de bioscoop. De opbrengst gaat rechtstreeks naar de Oekraïense producenten.
Rhino
Folteringen, een veroordeling tot twintig jaar cel en een verblijf in een Siberische strafkolonie moesten Oleg Sentsov, een Oekraïner uit de Krim, afleren om nog films te maken. Dat is niet gelukt. Een klein half jaar geleden presenteerde de regisseur, die vrijkwam bij een gevangenruil, Rhino, het verhaal van een kruimeldief die zich opwerkt in de wrede onderwereld van het corrupte Oekraïne van de jaren negentig. Net als Vasjzanovytsj heeft Sentsov inmiddels de wapens opgenomen.
Binnenkort op Netflix.
Leviathan
Met The Return (2003) en The Banishment (2007) wierp de Rus Andrej Zvjagintsev zich op tot een van de toonaangevende hedendaagse auteurs. Met het in Cannes bekroonde Leviathan (2014) waagde hij zich aan een kritische allegorie van het moderne Rusland. Een garagist pikt het daarin niet dat zijn woning moet wijken voor een bouwproject van de corrupte burgemeester. Hoeveel wodka hij ook achteroverslaat, hoeveel portretten van voormalige Russische presidenten hij ook aan flarden schiet, zijn verzet is vergeefs. Poetin probeerde de film te bannen.
Te zien via Apple TV, Google Play en Sooner.
Winter on Fire: Ukraine’s Fight for Freedom
Jevgeni Afinejevski waagde zich met zijn camera in de massademonstraties op het Maidanplein in Kiev die in de winter van 2013-2014 de Russisch gezinde president Viktor Janoekovytsj tot aftreden dwongen. Volgens Sean Penn is deze bloedstollende actiedocumentaire verplichte kost als je wilt begrijpen waar de hevigheid vandaan komt waarmee het Oekraïense volk zich tegen het Russische leger verzet.
Te zien op Netflix.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
