Penélope Cruz, Gael García Bernal en Wagner Moura: filmauteur Olivier Assayas strikte mooie namen voor Wasp Network, over vijf Cubaanse spionnen die in het oog van een juridische storm belandden. Een zaak die zelfs Daniël Termont tot actie aanzette. ‘Verzin een verhaal als dat van de Cuban Five en niemand gelooft het.’
Juli 2010. Tijdens de Gentse Feesten sluit burgemeester Daniël Termont zanger Walter De Buck op in een kooi. Geen briljant idee. Het is heet in die kooi en de peetvader van Europa’s grootste volksfeest heeft daags voordien stevig gedronken. De Buck wordt onwel en moet naar het ziekenhuis worden afgevoerd.
September 2011. In het Vredespark nabij de Oudstrijderslaan in Ieper planten de leerlingen van basisschool Immaculata vijf boskerselaars. Dezelfde week nog proberen acteurs Chris Lomme, Daan Hugaert, Joke Devynck, Dirk Tuypens en tv-maker Jonas Geirnaert in Bredene 4760 handtekeningen te verzamelen.
Het verband? De drie acties moeten de Amerikaanse president Barack Obama onder druk zetten om de Cuban Five vervroegd vrij te laten, vijf Cubaanse agenten die in de jaren negentig infiltreerden in paramilitaire anti-Castrobewegingen die vanuit de staat Florida probeerden om het communistische regime van dictator Fidel Castro met geweld te destabiliseren.
Ik heb Wasp Network niet gemaakt om het publiek ervan te overtuigen hoe fantastisch het Castroregime was.
De in 1998 opgepakte spionnen werden in 2001 na een gecontesteerd proces veroordeeld tot ongewoon zware gevangenisstraffen. Tien jaar later was de zaak van de Cuban Five nog steeds een cause célèbre en werd er behalve in Havana ook in Gent, Ieper en Bredene geijverd om René González, Ramón Labañino, Fernando González, Antonio Guerrero en leider Gerardo Hernández vrij te krijgen. Dat lukte nog ook. Sinds december 2014 genieten de vijf Cubanen die opereerden onder de codenaam ‘La red avispa’ – het wespennest – weer allemaal van hun vrijheid. Havana onthaalde hen als helden.
De dubieuze rol van de FBI, de gewelddadige anti-Castrobendes, de propaganda waarmee Cuba en Amerika elkaar al jarenlang zwartmaken, de uitlopers van de Koude Oorlog en de schimmigheid die inherent is aan alle spionageverhalen maken het verhaal van de Cuban Five erg complex, maar daar liet Olivier Assayas zich niet door afschrikken. De Franse filmauteur die in 2016 op het festival van Cannes tot beste regisseur werd uitgeroepen voor zijn Kristen Stewart-vehikel Personal Shopper, verfilmde in Wasp Network het verhaal met de hulp van de fine fleur van het Spaanssprekende acteursgild: Penélope Cruz, Gael García Bernal, Wagner Moura uit Narcos, de kersverse bondgirl Ana de Armas en Edgar Ramírez, de hoofdrolspeler uit Carlos, Assayas’ bejubelde epos over de beruchte, gelijknamige terrorist.
Wat bezielt een Franse filmregisseur om zich in het Cubaans-Amerikaanse wespennest te begeven?
Olivier Assayas: Ik voel me slecht in mijn vel als ik in herhaling moet vallen. Ik probeer mezelf telkens weer zo veel mogelijk opnieuw uit te vinden. Met alle plezier maak ik af en toe een zeer Franse film, maar ik wil niet in het keurslijf van de Franse film gedwongen worden. Door films te maken, wil ik de wereld verkennen en een waaier aan culturen en histories ontdekken.
Wasp Network werd me aangereikt door de Braziliaanse producent Rodrigo Teixeira. Hij stopte me The Last Soldiers of the Cold War: The Story of the Cuban Five toe, een journalistiek boek van Fernando Morais. Dankzij zijn stevige research en materiaal uit de eerste hand kon ik het verhaal van de Cuban Five vertellen zonder ooit in Cuba geweest te zijn.
Het is nochtans een politiek gevoelig, ingewikkeld en vreemd verhaal.
Assayas: Verzin dit verhaal en niemand zal het geloven, maar het gaat hier wel degelijk om harde feiten. Het klopt dat de Cubanen van Cuba en de Cubanen van Miami het héél anders zien. Hun versies staan diametraal tegenover elkaar. Ik heb dat probleem opgelost zoals ik het probleem van de extreem verschillende visies op Carlos (de terrorist met de bijnaam de Jakhals, nvdr.) destijds heb opgelost: door me strikt bij de feiten te houden. Ik neem geen stelling in, ik dring geen interpretatie op, ik laat de kijker alle ruimte om zelf zijn conclusies te trekken. Wasp Network is niet gemaakt om het publiek ervan te overtuigen hoe fantastisch het Castroregime was. Dat is totáál mijn bedoeling niet. Met het grotere verhaal laat ik me maar een heel klein beetje in: alleen om mee te geven hoe zwaar de levens van de personages getroffen zijn door zaken die hen overstegen. Over hoe en waarom Cuba Cuba is, zeg ik bewust niets. Het ging enkel om de correcte weerspiegeling van een verhaal waar de wereld lange tijd géén goed zicht op had.
Heb je de spionnen ook zelf ontmoet?
Assayas: Carlos heb ik destijds bewust niet willen ontmoeten. Hij leek me een zeer onaangenaam mens en mogelijk had ik na een ontmoeting die film niet meer willen maken. (lacht) Dit keer lagen de kaarten helemaal anders. Dit zijn geen meedogenloze, cynische terroristen maar mensen die hun leven waagden voor hun idealen. Ze werden veroordeeld na een heel oneerlijk proces en hebben jaren in de cel gezeten. Voor zulke mensen kan ik empathie opbrengen. Ik ben met hen gaan eten.
En heb je daar wat aan gehad?
Assayas: Toch wel. Ik heb een beter idee gekregen van wie ze zijn. René González heeft nog in Angola gevochten en kwam op mij over als een rechtschapen soldaat, een militair die bevelen opvolgt. Hij vond het zijn plicht om te doen wat hij deed. Hij was eerder argwanend tijdens ons gesprek. Zijn vrouw Olga, in de film vertolkt door Penélope Cruz, had de touwtjes in handen. Gerardo Hernández bleek een gesofisticeerde intellectueel die met de juiste vraagstelling mijn bedoelingen probeerde te achterhalen. Hij wilde voorkomen dat ik een slecht beeld van de Cuban Five zou ophangen. Ik begreep meteen waarom hij degene was die het netwerk aanstuurde.
Hoeveel diplomatie kwam eraan te pas om in Cuba te filmen?
Assayas: Aanvankelijk wilden ze ons geen toestemming geven, maar geleidelijk aan smolt het ijs. Ik vermoed dat het scenario een mysterieuze, bureaucratische weg naar boven is gevolgd. In elk geval kregen we opeens wel groen licht. Ik vermoed dat ze na lectuur van het scenario inzagen dat het geen anti-Cubaanse film zou worden. Misschien waren ze ook bang dat we de film hoe dan ook zouden draaien en redeneerden ze dat ze ons in Cuba toch een béétje in het oog konden houden. (lacht) Ze vergisten zich daar wel in. Aan de film is het niet te zien, maar het budget was zeer bescheiden. Het zou te duur geweest zijn om niet in Cuba te draaien.
Wat is jouw indruk van het Cubaanse regime?
Assayas: Zacht uitgedrukt: Cuba is géén democratie. Het is een autoritaire staat met een elite die over het land heerst. Twee parallelle werelden bestaan er naast elkaar. Enerzijds is er het paradijselijke Cuba waar de westerlingen en de toeristen van genieten. Zij kunnen lekker eten in restaurants die even duur zijn als die in New York. Anderzijds heb je het echte Cuba waar zelfs degenen die hoge lonen opstrijken maar een fractie betaald krijgen van wat de obers of gidsen soms verdienen. Veel mensen leven in verschrikkelijk misère en snakken naar meer vrijheid. Het internet wordt gecontroleerd, wifi is er amper. Je voelt dat er binnen de Cubaanse hiërarchie fel wordt gediscussieerd over de vraag of het land zich meer moet openstellen. Het probleem is dat er geen model is. De Cubanen willen niet opnieuw een kolonie van de VS worden, zelfs al zouden ze dan slechts een economische kolonie zijn. Maar het communistische bewind zijn ze evengoed beu. Er zal wel íéts moeten gebeuren, zoveel is duidelijk.
Martin Scorsese, de broers Coen, Alfonso Cuarón: verschillende grote regisseurs zijn in zee gegaan met Netflix, de streaminggigant die zijn filmproducties zelden een bioscooprelease gunt en in onmin leeft met het festival van Cannes. Waar ergens positioneer jij je in die discussie?
Assayas: Ik weet niet wie gelijk heeft, maar het lijkt me niet aan filmfestivals om hierover te oordelen. Is dit trouwens geen achterhaalde discussie? De digitale technologie heeft de hele samenleving ingrijpend veranderd. De filmwereld ontsnapt daar niet aan. Ik zie de contradictie niet. Ik zie niet in waarom eenzelfde film niet op Netflix én in de bioscoopzalen te zien zou kunnen zijn. Er zullen altijd genoeg filmliefhebbers zijn die een film samen op groot scherm willen zien. Het grote scherm is waarop ik Roma van Cuarón wil zien.
Netflix gunde Roma en The Irishman een bioscooprelease, maar houdt de meeste producties uit de bioscopen weg.
Assayas: Netflix opereert in een vreemde grijze zone en dát is niet gezond. Ze gebruiken de grote namen van het grote scherm – zoals Cuarón, Bong Joon-ho en Scorsese – om hun publiek naar het kleine scherm te lokken. Ik vind dat een beetje valsspelen. Ze gebruiken het prestige van cinema om iets te verkopen dat helemaal geen cinema is. De vraag is of je medeplichtig wilt zijn aan die vervelende ambiguïteit.
Het probleem is dat het zo lastig is geworden om films gefinancierd te krijgen, vooral dan van regisseurs die gesteld zijn op een grote vrijheid. Netflix gunt een aantal grote namen totale vrijheid én zeer grote budgetten. Dat is heel aanlokkelijk. Helaas heeft die medaille een keerzijde: je film wordt eerst of uitsluitend gestreamd. Voor mij is dat absoluut geen detail. Ik ben cineast geworden omdat ik als kind gefascineerd was door het grote scherm. Aan de kwaliteit van de projectie en de collectieve concentratie in een filmzaal kan het kleine scherm niet tippen. Ik wil dat mijn films op het grote scherm te zien zijn. Ik zou dus nooit een Netflixfilm maken. (Wasp Network werd in januari wel door Netflix aangekocht, nvdr.)
Ben je beter af met de traditionelere Amerikaanse filmstudio’s? Viel je eerste Amerikaanse film, Idol’s Eye met Robert Pattinson, Robert De Niro en Rachel Weisz, niet vlak voor de start van de opnames in het water?
Assayas: Ik heb daar niets goeds over te zeggen. Vierentwintig uur voor de start van de opnames werd de stekker uit het project getrokken. Dramatischer kan niet. Die ervaring toonde me de slechtste kant van de Amerikaanse filmsector.
Er worden me regelmatig Amerikaanse films aangeboden, maar zodra je voet zet in die wereld ben je verloren. Amerikaanse financiering betekent bijna altijd dat je de final cut moet opgeven. Je kunt dat verbloemen, maar de realiteit is dat je je vrijheid verliest en dat je geen volledige controle hebt over je film. De ware auteur van de film is de studio of de producer. Ik wil mezelf dat conflict besparen. Wat mij betreft gaat filmmaken om creatieve vrijheid. Ik heb respect voor wie zonder creatieve vrijheid tegen betaling films in elkaar wil steken, maar daar ben ik niet voor in de wieg gelegd.
Wasp Network
Vanaf 19/6 op Netflix.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Olivier Assayas
Geboren in 1955 in Parijs.
Begon zijn loopbaan als filmcriticus voor het gereputeerde Cas du cinéma.
Onder meer bekend van Carlos, een vijfenhalf uur durend epos over de superterrorist met de bijnaam de Jakhals.
Is niet op een genre vast te pinnen. Somptueus liefdesdrama, technothriller, terroristenportret, zomerzachte familiekroniek of evocatie van de seventies: Assayas doet het allemaal.
Werkte samen met Juliette Binoche in L’heure d’été (2008), Clouds of Sils Maria (2014) en Doubles vies (2018) en met Kristen Stewart in Clouds of Sils Maria en Personal Shopper (2016) .
Was een kleine drie jaar getrouwd met de Hongkongse filmster Maggie Cheung en een kleine vijftien met de Franse cineaste Mia Hansen-Løve.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
