Nee, ‘Three thousand years of longing’ is niet de elfendertigste variant op Duizend-en-een-nacht

Al is er wel een geest in een eeuwenoude fles, in dit geval opgewreven door Tilda Swinton. Achter de camera: George Miller, niet alleen de geestelijke vader van Mad Max, maar ook van Happy Feet en Babe. Three Thousand Years of Longing is een sprookje, maar niet op grootmoeders wijze.

Niet dat daar iets mis mee is. ‘Mijn grootmoeder las mij en mijn broer verhalen voor toen we kinderen waren. Ze had het telefoonboek kunnen voorlezen, dan nog zou ik erdoor gegrepen zijn’, herinnert Tilda Swinton zich. ‘Het zat ’m vooral in de manier waarop ze vertelde. De overgave. De intonatie. De details die ze erbij verzon. Het maakte me duidelijk hoe je fantasie kunt prikkelen, lang voor ik er zelfs aan dacht om actrice te worden.’

Ook regisseur George Miller liet zich al op prille leeftijd betoveren. ‘Ik ben een kind van de jaren vijftig. Mijn tweelingbroer en ik kregen ooit, lang voor tv en film hun intrede deden in onze leefwereld, een vinylplaat cadeau van The Happy Prince, het sprookje van Oscar Wilde, voorgelezen door Orson Welles. We hebben dat verhaal duizenden keren nagespeeld, twee jaar aan een stuk. Als ik terugkijk op mijn leven, dan is het die ene, specifieke plaat waar ik mijn overtuiging vandaan heb, de notie van het heroïsche gebaar. Dat is de plek waar ook Mad Max ergens geboren moet zijn, ook al is het een sprookje over een prins die een zwaluw nog één dag langer bij zich wil houden maar het beestje zegt hem: ‘Ik moet ervandoor, ik word bij de andere zwaluwen in Egypte verwacht.’ Dat is de ultieme heroïsche daad. Om dat te beseffen en te voelen had ik de inzichten van Joseph Campbell (een invloedrijke Amerikaanse wetenschapper die onder meer over de archetypische held schreef, nvdr.) niet nodig.’

Alithea is een bloem uit mijn boeket aan zelfstandige maar onbevredigde vrouwen.

Tilda Swinton

Dat laatste zegt misschien ook iets over Alithea Binnie, het personage dat Swinton vertolkt in Three Thousand Years of Longing: de excentrieke, rationele Alithea is een professor narratologie. Ze heeft een succesvolle carrière, een druk leven, maar desondanks is ze op de dool. En dan vindt ze in een bazaar in Istanbul een antieke fles. Wanneer ze er op een hotelkamer over wrijft, verschijnt een flink opgeschoten gast (die verdacht veel op Idris Elba lijkt) van wie ze drie wensen mag doen. ‘Toch niet de elfendertigste variant op Duizend-en-een-nacht?’ vreest Alithea.

Wel nee, niet in de handen van George Miller, de man die vooral bekendstaat als de bedenker van Mad Max, de naar rubber, zweet en adrenaline geurende actiefranchise op vier wielen – hij is ondertussen volop aan het werk aan deel 5, Furiosa (voorzien voor 2024). Maar Miller wist ook altijd met flair en aan minder furieuze snelheden over fantasywegen te scheuren. Dat bewees hij met heel uiteenlopende films als The Witches of Eastwick (1987), de twee Babe-films (hij bedacht mee de eerste, uit 1995, en regisseerde drie jaar later de sequel Babe: Pig in the City) en Happy Feet (2006).

Three Thousand Years of Longing is dan wel een sprookje, maar voor volwassenen. Het begint met ‘Er was eens’ maar het eindigt niet met ‘En ze leefden nog lang en gelukkig’. De film, losjes gebaseerd op A.S. Byatts kortverhaal The Djinn in the Nightingale’s Eye (1994) is een romance over twee dolende zielen uit twee verschillende werelden, een trip vol kleurrijke cgi en exotische passanten onder wie de koningin van Sheba, koning Salomon en Sultan Suleiman. Onder die sprookjesachtige mantel is het ook een meditatie over de transformerende kracht van fantasie, een metafilm over waarom verhalen vertellen zo heilzaam is voor lichaam en geest, zoals Swinton en Miller allebei maar al te goed beseffen. Zij als de Schotse generaalsdochter die voor de camera van Derek Jarman, Jim Jarmusch, Wes Anderson en andere beeldenstormers kroop. Hij als de geneeskundestudent uit wiens koker wegpiraat Mad Max kwam gescheurd.

George, je hebt Three Thousand Years of Longing omschreven als de ‘anti-Mad Max’. Wat bedoel je daar precies mee?

George Miller: Niet zozeer het feit dat er minder geweld in zit, of de logistieke uitdagingen van de film. Ik doelde vooral op de narratieve aspecten. De eerste Mad Max (1979) speelt zich af in drie dagen tijd en er wordt weinig in gepraat. Deze film omspant drieduizend jaar en zit boordevol dialoog. Het deed deugd om ook eens een film te maken die op een verbale motor draait, zeker aangezien ik momenteel volop bezig ben met Furiosa, de nieuwe Mad Max.

Je hebt al eerder onverwachte dingen gedaan, kinderfilms als Babe en Happy Feet bijvoorbeeld. Waarom wilde je net dit verhaal verfilmen?

Miller: Omdat ik erdoor betoverd raakte toen ik het eind jaren negentig voor het eerst las. Het was zo rijk aan verhalen, aan fantasie, aan ideeën… Alleen was het niet makkelijk om er een deal over te sluiten. Het verhaal overstijgt genres en doelgroepen. Ik wist dat het geen studiofilm zou worden. Vandaar dat ik eerst een goed script moest hebben, om mensen mee te trekken. Ik heb er – met tussenpozen – bijna twintig jaar aan gesleuteld. Het project bleef in limbo hangen, tot ik vijf jaar geleden Tilda in Cannes ontmoette, meteen door haar betoverd raakte en dacht: wat als Tilda Alithea zou spelen? Een paar maanden later liet ik haar het script lezen en op de avond dat ze me belde om ‘ja’ te zeggen, ontmoette ik in Londen voor het eerst Idris Elba. Het was alsof al mijn wensen plots uitkwamen, alsof ik zelf over een fles had gewreven. Uiteindelijk is het project bij MGM beland dat dacht: ‘Tilda Swinton, Idris Elba en die gast van Mad Max? We wagen het erop.’

Tilda, in Wes Andersons The French Dispatch speelde je vorig jaar ook al een flamboyante academica met issues. Toeval?

Tilda Swinton: Laat ons eerlijk zijn: Alithea is een sprookjesfiguur, een stereotype. Uiteraard heeft ze een bril en uiteraard draagt ze een mantelpakje. Wat anders? (lacht) Maar je wilt haar echt maken, van vlees en bloed. Voor mij voelt de film als een sprookje van Hayao Miyazaki (de Japanse animatiereus achter Spirited Away, Howl’s Moving Castle en andere Studio Ghibli-parels, nvdr.), maar dan met live-actionfiguren. En dat bedoel ik als het grootste compliment dat ik George kan geven. Het is magisch, maar aards tegelijk. Vandaar dat we vlak voor de opnames zeiden: laten we Alithea uit een stadje uit Noord-Engeland doen komen, uit een gewoon arbeidersgezin. Ik weet het: dat zijn óók clichés, maar de film teert nu eenmaal op dat lexicon en werkt volgens zulke schema’s. De dingen worden gesimplificeerd, maar zijn daarom niet simplistisch. Dat is hoe metaforen werken, hoe we verhalen bouwen.

Wat mij fascineert: ja, we komen uit de oerknal, en daarna uit de mensaap, maar hoe worden we verliefd en waarom zijn we hier?

George Miller

Wat Alithea ook is, is een sterke, zelfstandige maar getroebleerde vrouw zoals je er al veel hebt vertolkt – denk aan films als We Need to Talk about Kevin (2011) of recent nog The Human Voice (2020) en Memoria (2021).

Swinton: Klopt. Ze is een bloem uit mijn boeket aan zelfstandige maar onbevredigde vrouwen, al weet ik niet of ik ooit al een personage heb vertolkt met haar specifieke energie. Ik had dit keer geen iconisch voorbeeld voor ogen, zoals met Rosamund Bernier (de beroemde kunstcritica, nvdr.) voor The French Dispatch. Maar ik dacht wel aan een academica die ik al jaren ken en die privé ook heel wat opofferingen voor haar carrière heeft moeten maken. Alithea heeft vrede met haar eenzaamheid, maar ze hunkert naar chaos in de orde. Ze wil de academische netheid doorbreken.

Dat doet ze met dank aan een geest uit een fles. Is de film een oproep tot meer fantasie en minder technologie in deze materialistische wereld?

Miller: Ik heb niks tegen technologie. Ik heb niks tegen kennis. Ik heb niks tegen wetenschap. Integendeel. Alleen mag het niet alles overwoekeren. Mocht ik dit ding (haalt zijn smartphone boven) aan mijn grootmoeder tonen, zou ik haar niet eens kunnen uitleggen wat het is. ‘Hoezo? Het is een klok, een krant, een fotoalbum én een telefoon? Dat kan niet. Dat is magie.’ En dan gaat het nog maar over twee, drie generaties geleden. Er was een tijd waarin mensen die aan schizofrenie of een psychose leden zogezegd bezeten waren door demonen. We hebben heksen op de brandstapel gezet omdat we niet wisten wat neurotransmitters waren. Ik bedoel maar: onze kennis en onze mythologieën veranderen. Voortdurend. Wat mij fascineert, en waar de film in essentie om draait, is de vaststelling dat hoe méér we weten hoe groter de mysteries worden. Ja, we komen uit de oerknal, en daarna uit de mensaap, maar hoe worden we verliefd en waarom zijn we hier? De verhalen die we duizenden jaren geleden vertelden, en die alle culturen en godsdiensten vertellen, zijn nog steeds relevant. Alleen moeten we ze aanpassen aan hun tijd. Ook mythologieën evolueren. Het is prima als je in goden en geesten gelooft, dat mag, maar dan vrees ik dat je niet helemaal mee bent met je tijd.

Swinton: Het is ook een misverstand dat narratologie, het vakgebied van mijn personage Alithea, alleen maar fictie bestudeert. We zijn narratieve apen. ‘Homo narrens’ eerder dan homo sapiens. We hebben verhalen nodig. Structuren. Elke dag. Onze agenda is een verhaal. Wat doen we vandaag? Volgend jaar? In dit leven? Wat het akeligst was aan de pandemie was dat ze al onze vooruitzichten, structuren en verhalen heeft vernietigd – toch een hele tijd lang. ‘Ik ga mijn tante in de States dit jaar niet kunnen bezoeken.’ ‘Ik ga niet kunnen trouwen deze zomer.’ Maar ook de meest vreselijke dingen. ‘Ik ga er niet bij kunnen zijn in het ziekenhuis wanneer mijn zieke opa sterft.’ Het narratief van de pandemie deed de narratieven crashen. De pandemie maakte ons duidelijk hoezeer we afhankelijk zijn van verhalen. Plus: iedereen over de hele planeet was ook cinema danig aan het missen. Zulke narratieven zijn geen ficties. Ze zijn heel erg reëel. Ze grijpen in op ons leven, en niet alleen omdat verhalen orde, verstrooiing en zingeving brengen, maar omdat ze ons sturen tot op het diepste niveau.

Miller: Narratologen bestuderen bovendien ook juridische, medische en economische geschiedenissen. Alleen al ons medisch profiel vertelt wie we zijn, hoe we in het leven staan. Of je bijvoorbeeld gevaccineerd bent tegen covid of niet.

Swinton: Klopt. Zelfs de evolutieleer is een verhaal. Geen fictie, maar een verhaal niettemin.

Ook een totaal verhaal, eentje waar miljoenen mensen naar uitkijken, is Furiosa, de vijfde Mad Max-film. Wat mogen we straks verwachten?

Miller: Het is de prequel op Fury Road, het verhaal van Furiosa, gespeeld door Charlize Theron. In Fury Road pikten we haar als het ware on the road op, alsof we op speeddate met haar waren. Dit keer nemen we de tijd om haar achtergrond en haar wereld te verkennen. Benieuwd wat dat gaat geven.