‘Moonage daydream’ van Brett Morgen is een Bowie-docu die je in de cinema móét zien

Voor feitelijke kennis over David Bowie moet je niet bij Moonage Daydream zijn. Voor spektakel, sound en vision wijlen de muzieklegende waardig des te meer.

Ruim zes jaar na zijn dood kunt u zich nog eens omver laten blazen door Heroes, Changes, Major Tom en andere klassiekers van de iconische muzikant, estheet en genderbender David Bowie. Moonage Daydream is een documentaire over de man, maar niet zoals u die al te vaak ziet, op Wikipedia-wijze. Moonage Daydream is een impressie van de nalatenschap van Bowie met een schat aan vaak onuitgegeven archiefmateriaal, ontworpen voor de best uitgeruste bioscopen. Brett Morgen, de Amerikaanse filmregisseur die veel bijval en prijzen kreeg voor documentaires als The Kid Stays in the Picture (2002, over filmproducer Robert Evans) en Kurt Cobain: Montage of Heck (2015), werkte een slordige zeven jaar aan zijn meesterstuk.

‘Het oorspronkelijke plan was een muzikaal spektakel dat je helemaal onderdompelt, iets dat dichter bij een pretparkattractie staat dan bij een documentaire. In eerste instantie dacht ik om iets te maken over The Beatles’, grijnst Morgen vlak voor de première van zijn film op het Festival van de Amerikaanse Film in Deauville. Met zijn achterovergekamd grijs haar en kleurrijk maatpak zou hij zo kunnen solliciteren bij Triggerfinger of The Bad Seeds. ‘Maar toen stierf Bowie. Ik begreep niet waarom ik niet spontaan aan hem had gedacht. Hij was de perfecte artiest voor het experiment dat ik voor ogen had. Alleen al in het Engels zijn er over Bowie drie dozijn boeken geschreven. Keuze te over dus als je feitelijke kennis wil opdoen. Dat maakte het voor mij makkelijker om te focussen op wat het publiek alléén in de bioscoop kan krijgen. Spektakel. Sound and vision.’

Geloof het of niet maar Moonage Daydream is mijn variant op de Queen-film Bohemian Rhapsody.

Je probéért niet eens om Bowie te definiëren of om zijn invloed te duiden.

Brett Morgen: Hoe meer ik mij in hem verdiepte, hoe terechter ik het vond om niet terug te vallen op een chronologie of biografie. Bowie gaat over het mysterie, het enigma, het juist niet uitleggen. Bowie is een gevoel, een bron van inspiratie. Mijn film vertelt niet wie David Jones is, maar wie wíj zijn.

Bowie was als Ulysses, met dit verschil dat de stormen hem niet overvielen, hij zocht ze op. Bowie bleef nooit hangen. Zodra hij iets onder de knie had, experimenteerde hij met iets nieuws. Zodra hij het ergens gezien had, trok hij naar een andere wereldstad of continent. Op het hoogtepunt van zijn mainstreamsucces, vluchtte hij naar Berlijn. Hij wilde beproevingen. Niet voor de beloning, niet om het nirwana te bereiken maar om álles uit zijn beperkte tijd hier op aarde te halen. Iedere dag moest zo opwindend zijn als enigszins mogelijk. Er was geen groter doel.

Vind je dan dat Bowies nalatenschap uit meer bestaat dan de tientallen geweldige nummers die nog vele jaren tot het collectieve geheugen zullen behoren?

Morgen: Naar de culturele relevantie van David Bowie binnen vijftig of honderd jaar heb ik het raden. Ik weet wél dat zijn relatie met het publiek de traditionele fan-idoolverhouding ver oversteeg. Voor de meeste fans stond Bowie voor een manier van leven. Ik wil niet overdrijven maar hij is een beschermengel tijdens een van de meest verwarrende fases van ons leven. Op het moment waarop je probeert te begrijpen wat er aan de hand is en wat je plaats in de wereld is, zegt Bowie: welkom in het avontuur dat ieders leven is. Hij bezorgt je een culturele atlas: lees eens William Burroughs, kijk eens naar Metropolis van Fritz Lang. Maar het allerbelangrijkste voor mijn generatie: hij bezwoer ons dat het helemaal oké is om een freak te zijn of je een outsider te voelen. Er waren er nog die dat idee veertig jaar geleden al omarmden maar Bowie was er de beste in.

Het ‘Is there life on Mars?’-gevoel uit zijn hit Life on Mars?

Morgen: Ik heb de tekst nooit geanalyseerd, maar boy, wat sprak en spreekt die song me aan. Life on Mars? bewees dat ik niet alleen was, dat er nog mensen waren die zich precies zoals ik voelden.

Kurt Cobain van Nirvana, die je portretteerde in je documentaire Montage of Heck, deed hetzelfde voor de grungegeneratie.

Morgen: Inderdaad. Je voelde je fucked-up maar dan hoorde je Cobain en die was dat hoorbaar ook. Je was niet alleen en dat was een enórme troost. Zeker in de tijd voor het internet moest je je aan muziek vastklampen.

Mijn vrouw merkte op dat Montage of Heck en Moonage Daydream twee kanten van dezelfde medaille zijn. Die eerste film gaat over duisternis, de tweede over het leven. Voor Kurt Cobain was elk moment pijnlijk, voor Bowie was elk moment een opportuniteit. Cobain was autobiografisch, Bowie niet. Wat ze gemeen hadden, was de dwang om te creëren, om hun gevoel in muziek om te zetten en te delen.

Herken je die artistieke noodzaak?

Morgen: Nu meer dan vroeger. Ik had het lang moeilijk met het idee een artiest te zijn. Op school was ik een ramp, de slechtste student kunsten ooit. En als je mij laat doen, kijk ik 25 uur per dag naar televisie. Ik heb dus enorm veel bewondering voor echte artiesten als David Bowie en Kurt Cobain. Zij zijn de beste geschiedkundigen. Zij hebben op een gegeven moment, beter dan de rest, de tijdgeest gevat.

Bowie troostte je als tiener. Heeft hij op latere leeftijd ook nog impact op je gehad?

Morgen: Bowie opende me de ogen toen ik zeventien was. Hij was een tweede keer mijn gids toen ik op mijn 47e aan dit project begon en een hartaanval kreeg. Met Bowie bedoel ik niet David Jones of David Bowie maar ‘David Bowie’, alles waar hij voor staat. Die Bowie toonde me hoe ik een beter mens, een betere artiest en vooral een betere ouder voor mijn kinderen kan zijn. Ik heb dat lang veronachtzaamd. Ik heb me herpakt. Ik ben bijvoorbeeld gestopt met reclamefilms. Ik ben er daardoor serieus op verarmd maar ik ben zoveel gelukkiger.

Een zware hartaanval is vaak een keerpunt in een leven. Daar heb je toch geen Bowie voor nodig?

Morgen: Ik wel. Ik heb geflatlined. Mijn eerste woorden toen ik na een coma van bijna een week ontwaakte: ‘Ik moet maandag op de set staan voor een zeer belangrijke pilotaflevering voor Marvel.’ Ik wilde alle machines waar ik aan lag lostrekken. Uiteraard liet de chirurg me niet gaan. Het heeft nog een jaar geduurd voor ik tot inzicht kwam. Na een hartaanval en een hartoperatie sturen ze je naar huis met de aanbeveling om te stoppen met roken, meer te sporten en gezonder te eten. En dat is het dan. Ze vertellen je niet dat je eigenlijk je leven opnieuw moet kalibreren. Eigenlijk moet je daar een therapeut voor hebben. Mij heeft Bowie de weg gewezen.

Moonage Daydream gaat vol voor de biscoopervaring. Wel meer muziekfilms zetten daar tegenwoordig op in. Bohemian Rhapsody (2018) bijvoorbeeld stelde inhoudelijk niets voor maar de muziekfragmenten zwepen je wel op. En die film was een dikke hit.

Morgen: Ik ben wel vijftien keer naar Bohemian Rhapsody gaan kijken. Rami Malek (die daarin Freddie Mercury speelt, nvdr.) hoort ons niet dus laat ons eerlijk zijn: je leert helemaal níéts van die film. Niet over Freddie Mercury. Niet over Queen. Niet over het leven. Het ene cliché volgt het andere op. Maar wat is het opwindend om je door de muziek te laten overweldigen in de bioscoop! Geloof het of niet maar Moonage Daydream is mijn variant op Bohemian Rhapsody.

Geloof ik niet.

Morgen: Zal ik het uitleggen? (lacht) Het sleutelwoord is variant. Ik ken Queen slechts oppervlakkig. Ik ken de hits, ik blijf hangen als de radio ze nog eens speelt. Leuke groep, meer niet. Exact dat brengt die film en het bleek genoeg om bijna een miljard dollar op te halen. Ook Rocketman (2019), over Elton John, deed het geweldig goed. Ik heb het David Bowie Estate opgebiecht dat zo’n toegankelijke, risicoloze jukeboxfilm allicht meer geld opbrengt dan wat ik voor ogen had: een spektakel dat aansluit bij de persona van David Bowie. Uitdagender, meer avant-garde. Ze vonden het mijn probleem, niet het hunne.

Nu, als je een Bowie-Bohemian Rhapsody maakt, zou je Bowie verbasteren. We zijn het aan hem verplicht om dezelfde techniek, artistieke ambitie en filosofie te hanteren als hij.

Was Bowie wel zo avant-garde? Was hij niet vooral goed in het oppikken en populariseren van wat er broeide in de voorhoede?

Morgen: Een Bowie-hit was aan de oppervlakte subliem maar bijna altijd avant-garde, uitzonderingen als Let’s Dance niet te na gesproken. Een song als Aladdin Sane is mysterieus, chaotisch en precies zo moest mijn film worden. Het is dwaasheid om Bowie te willen definiëren als avant-garde, mainstream of commercieel. Hij overstijgt die labels. Bowie meende te experimenteren maar was meestal toch toegankelijk. Dat onderscheidt de grote kunstenaars van de mindere goden.