Ken Loach, nog altijd onvermoeibaar: ‘God staat aan de kant van extreemrechts’

© GETTYIMAGES
Dave Mestdach
Dave Mestdach Chef film van Knack Focus

Op een leeftijd waarop velen zelfs de fut niet meer hebben om de extreme uitwassen van het kapitalisme aan te klagen in een boze Facebookpost maakt ‘cameraad’ Ken Loach (83!) nog altijd films die wantoestanden aan de kaak stellen. Dat doet hij ook in zijn recentste worp Sorry We Missed You. ‘Grote bedrijven zien je niet als een mens maar als een instrument dat hen helpt om meerwaarde te creëren.’

In het bejaardentehuis kleurenwiezen en zeuren over hangjongeren tot de thee koud is? De 83-jarige Ken Loach heeft er al evenmin tijd voor als voor het opblinken van de Gouden Palmen die hij in 2006 en 2016 won met The Wind That Shakes the Barley en I, Daniel Blake. De Britse regisseur en zijn wapenbroeder/scenarist Paul Laverty blijven al hun energie steken in sociaal-realistische films die uit het dagelijks leven zijn geplukt en aangeven waar de op neoliberale leest geschoeide Britse maatschappij tekortschiet.

‘Werkgevers zullen altijd mensen uitbuiten. Ze moeten wel.’

In zijn nieuwste film Sorry We Missed You toont Rooie Ken hoe tegenwoordig zelfs tweeverdienersgezinnen in de problemen kunnen komen. Moeder is een thuisverpleegster die nauwelijks rust wordt gegund en niet genoeg tijd krijgt om haar patiënten deftig te verzorgen. Vader hoopt de schuldenberg sneller te kunnen verkleinen door als zelfstandige aan de slag te gaan voor een koeriersbedrijf, maar miskijkt zich lelijk op de flexijob. Tegenover de vele verplichtingen die beslag leggen op zijn gezinsleven staan nauwelijks rechten. Het heeft veel weg van een moderne vorm van uitbuiting, en daar heeft Loach nooit om kunnen lachen. Met een strijdlust die niet onderdoet voor die van de gele hesjes of de activisten van Extinction Rebellion trekt de veteraan opnieuw van leer tegen het beleid.

In 1966 klaagde je met je tv-drama Cathy Come Home al aan hoe woningnood jonge gezinnen kapotmaakte. In Sorry We Missed You vormen de toegenomen werkdruk en de uitgeholde rechten van werknemers het grootste gevaar. Heb je die ontwikkelingen zien aankomen?

Ken Loach: Nee. Ik ben geen wetenschapper, zulke tendenzen kan ik niet voorspellen. Het grote probleem is dat er in al die jaren helemaal niets is veranderd. De conflicten tussen werkgevers en werknemers zijn in principe dezelfde gebleven. Ze zijn hoogstens iets minder zichtbaar. Vroeger dreigden de bazen dat ze een deel van je loon zouden inhouden al je volgens hen niet hard genoeg werkte. Vandaag maken ze jou wijs dat je je eigen werkgever bent, maar dat komt er in de praktijk op neer dat ze je doodleuk zonder vergoeding naar huis sturen op dagen dat er weinig werk is. Zelfstandigen en interimkrachten krijgen geen vakantiegeld of ziekteverzekering. Wie door een ongeval arbeidsongeschikt raakt, wordt aan zijn lot overgelaten. Het probleem is hetzelfde gebleven: de grote bedrijven zien je niet als een mens maar als een instrument dat hen helpt om meerwaarde te creëren.

Profiteren de werknemers dan niet van de technologische vooruitgang?

Loach: Ik vrees van niet. Toen ik jonger was, hoorde je dat er dankzij de nieuwe technologie enkel nog in de voormiddag zou moeten worden gewerkt. In de namiddag zouden mensen vrij zijn en de tijd hebben om zich bij te scholen. Ik maak je geen blaasjes wijs. Iedereen met een beetje politiek inzicht wéét wel dat zoiets nooit zal gebeuren, want dat is niet in het belang van de werkgevers. Als technologie het werk verlicht, nemen ze gewoon minder mensen in dienst en die zullen harder dan voorheen moeten werken. Waarom zouden ze het anders aanpakken? Werkgevers zullen altijd mensen uitbuiten. Ze moeten wel. Ze concurreren met bedrijven die precies hetzelfde doen.

Aan de linkse partijen om daar tegenin te gaan, maar die hebben het in heel Europa opvallend moeilijk om kiezers te overtuigen.

Loach: Wat wil je? De centrumlinkse partijen en de sociaaldemocraten hebben overduidelijk gefaald. Toen ze aan de macht waren, zijn ze er niet in geslaagd om grote structurele veranderingen door te voeren. De ongelijkheid neemt toe. De armoede neemt toe. De publieke dienstverlening laat te wensen over. We pakken het probleem van de klimaatverandering niet aan en we maken amper werk van een duurzame economie. Vandaag zijn er amper nog vaste jobs en moeten mensen zich maar zien te beredderen met interim- of freelancewerk. In Groot-Brittannië zijn er tal van docenten en professoren die ondanks hun universitaire diploma’s en doctoraten niet genoeg verdienen om van te leven. We kampen vaak met een enorme werkloosheid. Dan is het niet onlogisch dat de woede toeneemt – we weten dat we worden bedrogen. Die woede wordt helaas niet door centrumlinks of de sociaaldemocraten opgevangen maar door extreemrechts.

DEBBIE HONEYWOOD (rechts) bezwijkt onder de werkdruk in SORRY WE MISSED YOU.
DEBBIE HONEYWOOD (rechts) bezwijkt onder de werkdruk in SORRY WE MISSED YOU.

Hoe zou jij extreemrechts de wind uit de zeilen nemen?

Loach: Zolang we de oude structuren goedpraten en steunen, zit extreemrechts gebeiteld en vegen ze de vloer met ons aan. Je moet terugvechten door voor een alternatief te zorgen. Alles staat of valt met een politieke analyse van de oorzaak van de problemen. Vervolgens heb je politieke leiders nodig die de mouwen oprollen om die analyse in de praktijk om te zetten. Ernstig links zegt dat de problemen voortkomen uit de economische structuur zelf. Om elkaar te kunnen beconcurreren willen de grote bedrijven enorm op de loonkost besparen. Ze geven geen zier om het milieu en vinden flexibel werk een geschenk uit de hemel. Ze willen arbeidskrachten kunnen aanwerven en ontslaan zoals je een waterkraan open- en dichtdraait. Ernstig links mag er niet voor terugdeinzen om het economische model te herzien en te pleiten voor collectief beheerde bedrijven, een planeconomie en een doordacht beheer van de natuurlijke rijkdommen.

Geloof je echt in de toekomst van ‘ernstig links’?

Loach: In de Europese landen zie ik niet meteen een opening, maar in Groot-Britannië maakt ernstig links wel kans nu Jeremy Corbyn de Labour-partij leidt. Hij wil de macht van de grote bedrijven afzwakken. Hij pleit voor syndicale rechten voor álle werknemers en voor staatstussenkomst om achteropgeraakte regio’s er weer bovenop te helpen. Helaas wordt Corbyn binnen Labour zwaar aangevallen door de resterende Blairites. Met zijn illegale oorlog in Irak en steun aan de grote bedrijven heeft premier Tony Blair de sociaaldemocraten kapotgemaakt.

Kunnen films als I, Daniel Blake of Sorry We Missed You het tij keren?

Loach: Een hardvochtige regering als de onze kun je niet veranderen. De armen moeten en zullen tot arbeid worden verplicht. Wie niet werkt, moet worden gestraft om de rest te ontmoedigen. Al kunnen films wel de oppositie steunen en invloed hebben op het debat.

Vlak voor het interview betreurde je het overtal aan mannelijke filmjournalisten. Ben je bezorgd om gendergelijkheid en vrouwenrechten? In sommige Amerikaanse staten wordt abortus weer zo goed als verboden.

Loach: Ik vind dat weerzinwekkend. Abortus is op zich al een enorm belangrijk onderwerp, maar daar komt nog iets heel engs bij: het streven om mensen te controleren. Controle uitoefenen is een obsessie van extreemrechts. Extreemrechts steunt president Trump en Trump stelt hen tevreden door hen te bevestigen in hun macht en hun vermeende recht om andere mensen te controleren.

De mensen die via extreemrechts aan de macht willen komen, paaien religieus rechts. Een groot deel van hun aanhang bestaat uit religieuze fundamentalisten en aanhangers van religies die een hiërarchisch samenlevingsmodel voorstaan. Eén aspect daarvan is vrouwen onder de knoet houden. Een verbod op abortus is hun totem. God staat aan de kant van extreemrechts.

‘Een hardvochtige regering als de onze kun je niet veranderen. De armen moeten en zullen tot arbeid worden verplicht.’

De afgelopen jaren werd je, onder meer door de Belgische premier Charles Michel, verdacht van antisemitisme. Je zou met name geweigerd hebben Holocaust-ontkenners te veroordelen. Hoe kijk jij daar nu op terug?

Loach: Die hele discussie was zéér verdacht. Het zou uiteraard bespottelijk zijn om het bestaan van de Holocaust in twijfel te trekken. Die is even reëel als de Tweede Wereldoorlog. Het is een zorgwekkende tijd: tegenwoordig beweren de Polen dat ze niets met de Holocaust te maken hadden en ook de Hongaren minimaliseren hun aandeel, al gaat dat volledig tegen de feiten is.

Waarom was die hele discussie ‘zeer verdacht’?

Loach: Wie ontkent er de Holocaust nou? Wie geeft er ruimte en aandacht aan degenen die beweren dat de Holocaust niet heeft plaatsgevonden? Het is pure nonsens en een gevaarlijke leugen dat ik niet inga tegen mensen die de Holocaust ontkennen. Ik ben via de krant The Guardian aangevallen. Ik ben verkeerd geciteerd en men heeft sommige van mijn uitspraken uit hun context getrokken. Mijn belagers hebben me al lang in het vizier omdat mensen in mijn entourage de onderdrukking van de Palestijnen aan de kaak stellen. Israël mag de internationale wetten ongestraft overtreden. De inbreuken zijn duidelijk. Ze nemen de Palestijnen land af en de blokkade in Gaza wordt niet opgeheven. Bij gebrek aan steun en verweer vragen de Palestijnen ons om Israël te boycotten. Bijvoorbeeld door niet naar Tel Aviv te reizen voor het Eurosongfestival. Ik reageer op die oproep door de Palestijnen mijn steun te geven.

Dit interview is wel erg de politieke toer opgegaan. Is praten over je kunde als filmmaker te frivool ?

Loach: Nee hoor, dat is van cruciaal belang. Wanneer we een film draaien, is een goede film maken onze eerste bekommernis. Cruciaal daarbij zijn medewerkers waar we in geloven en een goede voorbereiding. We willen een rechtstreekse band creëren tussen de kijker en wat er op het scherm is te zien. Ik wil niet dat hem een fantastisch shot opvalt want dat haalt hem uit de film. We draaien ook per sequentie. Acteurs weten nooit wat hen te wachten staat, ook voor hen is alles wat in de film gebeurt een verrassing. Paul Laverty werkt enorm hard om het scenario helemaal juist te krijgen, maar omdat de acteurs het script pas de dag zelf krijgen, hebben ze de indruk dat ze veel improviseren. Daar hou ik van. Het mag niet lijken alsof ze Pauls woorden gebruiken, het moet lijken alsof ze die woorden op het moment zelf verzinnen. Het is handigheidje waar we mettertijd goed in zijn geworden. Een goede pianist kan het ook doen lijken alsof hij gaat zitten en de impromptu’s van Chopin ter plaatse verzint, terwijl hij wel degelijk geoefend heeft op muziek die tweehonderd jaar eerder is gecomponeerd.

We vrezen dat je nog niet met pensioen kunt. Je hebt wel een aantal jongere regisseurs beïnvloed, maar weinigen zetten jouw traditie van sociaal-realistische, geëngageerde films concreet voort. Betreur je dat?

Loach: Ik zou de schuld niet bij de regisseurs leggen. Het probleem ligt bij de mensen die films bestellen. De geldschieters bepalen welke films er worden gemaakt, en zij denken vooral aan winst. Jammer, want drama over het dagelijks leven is een oude, beproefde én populaire traditie in de film, de literatuur en de kunst in het algemeen.

Sorry We Missed You

Vanaf 30/10 in de bioscoop.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Ken Loach

Geboren in 1936 in Nuneaton, Groot-Brittannië. Boegbeeld van de geëngageerde, sociaal-realistische cinema.

Begint in 1963 met tv-films voor de BBC. Cathy Come Home (1966) leidt tot een parlementair debat over woningnood.

Kes (1969), zijn portret van een mijnwerkerszoon, blijft een van zijn beste films.

Scoort in de jaren negentig met prachtige films over de strijd van mensen die het moeilijk hebben zoals Riff Raff (1991), Raining Stones (1993) en Ladybird Ladybird (1994).

Wint in 2006 een Gouden Palm met een historische film over het Ierse conflict: The Wind that Shakes the Barley. Tien jaar later valt hem dezelfde eer te beurt met I, Daniel Blake, over een schrijnwerker met hartproblemen die botst op een onmenselijke administratie.

Veroorlooft zich af en toe ook luchtiger werk zoals The Angels’ Share (2012) en Looking for Eric (2009) met voetballer Eric Cantona.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content