Is er leven na ‘Endgame’? De nieuwe fase van het superheldenuniversum van Marvel

De docureeks Marvel 616 houdt in acht afleveringen het Marvel Cinematic Universe tegen het licht. De grootste filmfranchise ter wereld is namelijk aan een nieuw hoofdstuk toe, dat vanaf volgende maand de streamingzender Disney+ en later, in betere tijden, ook de multiplexen zal innemen. Maar hebben uw favoriete superhelden na Avengers: Endgame nog wel een toekomst?

Earth-616 is de versie van onze aarde waarin de superhelden van comicbookfabriek Marvel zich voornamelijk ophouden. Ze is ook hun thuishonk in het Marvel Cinematic Universe (MCU), de door Disney gerunde entertainmentfranchise die iedereen kent van The Avengers, Black Panther en Iron Man. En dus is Marvel 616 een geschikte titel voor een docureeks die hun wereld in acht thematische afleveringen verkent. De Japanse Spider-Man, de vrouwen die Marvel van binnenuit veranderden, vergeten personages… Alles tot en met de decors uit de strips en de jacht op actiepoppetjes wordt onderzocht naar aanloop van een nieuwe fase van het MCU.

U wist niet dat het Marvel Cinematic Universe in fases was onderverdeeld? Jawel hoor. Drie hebben we er al gehad. De vierde gaat volgende maand van start met de tv-serie WandaVision, exclusief te bekijken op Disney+. Zonder ongelukken of lockdown komt in mei 2021 een film over Black Widow in de bioscopen, gevolgd door nieuwe blockbusters over Thor en Doctor Strange en een reeks rond Thors malafide broer Loki. En dat is lang niet alles. De bedoeling is dat de MCU-portfolio tegen begin 2022 significant is uitgebreid, en al het geld uit uw portemonnee naar de bankrekening van Disney is gevloeid.

De vraag is alleen: hoe moet het verder na Fase 3? Ondanks alle miljoenen die de spektakelwaarde van het Marvel Cinematic Universe film na film naar grotere hoogtes stuwden, de progressieve agenda die zwarte en vrouwelijke superhelden naar de mainstream bracht en de indrukwekkende reeks supersterren die sinds de eerste Iron Man-film (2008) aan boord sprongen, is de voornaamste troef van de franchise het immer uitdijende verhaal, dat de afzonderlijke episodes vernuftig aan elkaar bindt. Dat is niet nieuw, maar het werd nooit eerder op dit niveau gedaan. De content die tot nog toe op ons werd losgelaten doet de Star Wars-saga tot een kortverhaal verschrompelen en de wirwar van in elkaar hakende plotlijnen nopen de fan om films en series op tijd en stond te herbekijken, over details te discussiëren en personages te herevalueren in het licht van nieuwe ontwikkelingen.

En daar wringt vandaag het schoentje. Die eerste drie fases in het verhaal vormden samen een min of meer afgerond geheel: The Infinity Saga. Het orgelpunt was het tweeluik Infinity War (2018) en Endgame (2019), waarin The Avengers samen tegen superschurk Thanos vechten, met het voorbestaan van niks minder dan het MCU zelf als inzet. Op het einde van de tweede film was het kwaad verslagen, maar de franchise stond voor de grootste uitdaging in haar bestaan: Iron Man, de held met wie het allemaal begon, had na een ultieme daad van zelfopoffering het loodje gelegd, en daarmee was ook de rol van The Avengers als team uitgespeeld. En dan was er nog iets: we hebben allemaal Endgame gezien, dus we weten dat je niet epischer – lees: bombastischer – kunt gaan. Voor het eerst drong een schaalverkleining zich op.

En waarom ook geen kleiner scherm?

Reis naar het kleine scherm

Sinds 2013 maken ook tv-series deel uit van het MCU. Van Netflix-reeksen als Jessica Jones (2015), Daredevil (2015) en Luke Cage (2016) wordt aangenomen dat ze zich in dezelfde wereld – Earth-616 dus – afspelen als de films. In het geval van Agents of S.H.I.E.L.D. is er zelfs een inhoudelijke link. Maar in Fase 4 komen cinema en homecinema op gelijke voet te staan. De meest voor de hand liggende verklaring daarvoor is dat Loki op last van Marvel-baas Kevin Feige naar het Wuhan van 2019 is gereisd om covid-19 los te laten op een beestenmarkt. Toen de pandemie losbarstte en de cinema’s leegliepen, was Disney+ volledig voorbereid.

Een andere verklaring is dat Marvel en Disney eindelijk een streamingzender hebben om alles in eigen huis te houden. Disney+ zit bovendien verlegen om programma’s voor tieners en jongvolwassenen, want als je alle Star Wars-films en die rond het Marvel Cinematic Universe hebt bekeken, heb je – misschien op The Simpsons na – weinig reden om er te blijven rondhangen. Dus was de oplossing: meer Star Wars ( The Mandalorian) en véél meer Marvel.

‘Als je alles wilt begrijpen wat zich in de Marvel-films afspeelt, zul je een abonnement op Disney+ nodig hebben’, liet Feige zich in november 2019 in het zakenblad Bloomberg Businessweek ontvallen, toen het nieuwe streamingplatform gelanceerd werd. En ondanks de kritiek wijzen de cijfers er voorlopig op dat iedereen netjes volgt. In april 2018, toen de cast van Infinity War in Hollywood was voor de première, riep hij Elizabeth Olsen (Wanda Maximoff/ Scarlet Witch), Paul Bettany (Vision) en Tom Hiddleston (Loki) bij zich en ontvouwde zijn plannen voor reeksen gebaseerd op hun personages. Even later belde hij ook naar Jeremy Renner, die in blijde verwachting was van een film rond zijn personage Hawkeye, met de melding dat de plannen gewijzigd waren: ook de populaire boogschutter uit de Avengers-films moest naar tv verkassen. Volgens Feige, die naar verluidt 25 miljoen dollar per aflevering spendeert voor sommige van die reeksen, doet hij het allemaal voor de fans: ‘Om de zoveel jaar kondigen we negen à tien nieuwe projecten aan. Maar als ik een fan tegenkom, merk je altijd dat dat niet genoeg is. “Hoe zit het eigenlijk met dat personage? En met dat?” Dankzij Disney+ kunnen we ervoor zorgen dat iedereen genoeg Marvel binnenkrijgt.’

In Hawkeye zijn we er getuige van hoe Clint Barton, zoals de boogschutter echt heet, de fakkel doorgeeft aan Kate Bishop, een jonge, vrouwelijke superheld uit de onuitputtelijke Marvel-catalogus. WandaVision volgt de Scarlet Witch en haar uit de dood opgestane vriendje Vision naar een huis in de suburbs, waar ze een nieuw leven proberen op te bouwen. Loki reist door tijd en ruimte met de Infinity Stone die hij in Endgame heeft bemachtigd. Alle drie spelen ze zich na de gebeurtenissen in die film af. En aangezien de laatste twee in 2022 ook een rol zullen spelen in Doctor Strange in the Multiverse of Madness, zult u tegen die tijd alles moeten bekijken, internaliseren en al dan niet online bediscussiëren. Tussendoor moet u ook nog de reeksen The Falcon and the Winter Soldier (2021), Ms. Marvel (2022) en She-Hulk (2022) zien.

Dat heet: huiswerk.

Alles inclusief

Iron Man is niet de enige superheld die niet meer onder ons is. In de echte wereld – Earth-101 zo u wilt – werd afgelopen zomer massaal om acteur Chadwick Boseman gerouwd, die in 2018 Marvel als Black Panther naar een van zijn grootste succesverhalen had gevoerd. De film was niet alleen een commerciële triomftocht, hij bevestigde de franchise ook als progressief baken, met issues als representatie, rassengelijkheid en feminisme die één voor één werden afgevinkt.

Natasha Romanoff of Black Widow (Scarlett Johansson) is een ander verhaal. Zij offerde zichzelf net als Iron Man op in Endgame, maar dat gebeurde zo terloops en vanzelfsprekend dat iedereen het tegen de grote finale alweer was vergeten. Haar droeve lot reflecteerde de rol die ze in de Avengers-films had gespeeld. Eén recensent had het over ‘een radertje dat als een verbindingsstuk tussen de mannelijke verhaallijnen diende’. Andere critici merkten terecht de focus op haar ‘constant veranderende kapsels’ en haar ‘begeerlijkheid als voornaamste kwaliteit’ op. Slechte punten voor het MCU, dat in Captain Marvel (2019), Black Panther en zelfs de finale van Endgame wél ruimte aan sterke vrouwen had gegeven. Black Widow (2021), de eerste film van Fase 4, moet voor eerherstel zorgen en het personage na meer dan tien jaar – ze verscheen voor het eerst in Iron Man 2 (2010), met lange krullen – eindelijk de diepte geven die het toekomt. Johansson zelf ziet het probleem niet. Op de recente vraag van Empire of ze Black Widow als een feministisch personage ziet, antwoordde ze: ‘Natuurlijk, dat is toch duidelijk? Ik vind het zelfs een dwaze vraag.’ Ze voegde eraan toe dat de nieuwe film, geregisseerd door de Australische Cate Shortland, in het bijzonder zal ‘reflecteren wat er vandaag met de MeToo- en Time’s Up-beweging gebeurt’.

Ook elders zoekt Fase 4 nieuwe grenzen op. In Thor: Love and Thunder (2022) gaat Valkyrie, de heerseres over het koninkrijk New Asgard, op zoek naar een koningin. Dat maakt van haar de eerste lgbtq-superheld in de mainstreamcinema. Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings wordt dan weer de eerste in Hollywood gemaakte Aziatische superheldenfilm, waarmee Marvel zich opnieuw in het mijnenveld van de culturele toe-eigening en raciale stereotypes begeeft. Al zijn ze niet van plan om de fouten van moederhuis Disney ( Pocahontas, Mulan) te herhalen. Naast de cast zijn ook regisseur Destin Daniel Cretton en scenarist Dave Callaham van Aziatische of Amerikaans-Aziatische afkomst – zoals iedereen bij Black Panther Afrikaanse of Afro-Amerikaanse roots had. Fu-Manchu, een crimineel meesterbrein dat al heel lang in de popcultuur rondwaart en in de vroege comics optrad als de vader en aartsvijand van Shang-Chi, is gedumpt. De superschurk was een typische uiting van de angst voor het Gele Gevaar die al sinds de late negentiende eeuw in de States leeft. Hij hing aaneen van de stereotypen, maar dat is – eerlijkheid voor alles – niet de enige reden waarom we hem niet zullen zien: Marvel heeft niet langer de rechten op het personage. Hij wordt vervangen door The Mandarin, naar wie eerder werd verwezen in Iron Man 3. Toen speelde Ben Kingsley een acteur die deed alsof hij The Mandarin was – er wordt gefluisterd dat Marvel het in 2013 niet aandurfde om in deze door en door Amerikaanse film een echte Aziaat tegenover Iron Man te zetten. In Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings kan het wel. En dus krijgen we de echte Mandarin, gespeeld door niemand minder dan Tony Leung, geboren Hongkonger en superster van de Aziatische cinema.

Een nieuwe hoop

En vooral: een grote hoop. We hebben het nog niet eens gehad over Eternals (2021), een film van Chloé Zhao (van Gouden Leeuw-winnaar Nomadland) met onder anderen Angelina Jolie, Kumail Nanjiani en Salma Hayek. Het verhaal bestrijkt een periode van 7000 jaar en zal zowel in tijd als in ruimte nieuwe uithoeken van het MCU ontsluiten.

De synopsis van Eternals, maar ook de reeksen WandaVision en Loki en het feit dat de hele fase uitmondt in een nieuwe film van Doctor Strange, doet uitschijnen dat Marvel in Fase 4 richting fantasy en gothic opschuift, met meer magie en parallelle universums en minder close combat. De look van WandaVision wijst ook op een stilistische breuk, al zou het niet de eerste keer zijn dat een trailer van twee minuten ons volledig op het verkeerde been zet. Het inzetten op jonge, vaak onbekende en heel diverse cineasten als Chloé Zhao, Destin Daniel Cretton en Taika Waititi doet ten slotte vermoeden dat we tegelijk meer genrecinema én kleinschaliger, persoonlijker verhalen zullen krijgen. Net de uitweg die Marvel nodig had.

Van de drieëntwintig films die in de eerste drie fases van het Marvel Cinematic Universe werden uitgebracht, prijken er zes in de lijst van twintig meest lucratieve films aller tijden. We hebben de indruk dat het zonder The Avengers niet meer zo’n vaart zal lopen, maar de franchise, en dus ook het oneindige verhaal dat er het kloppend hart van uitmaakt, lijkt weer enige jaren verder te kunnen. Tussen alle releases van Fase 4 zullen onvermijdelijk enkele stinkers van formaat zitten, maar die zullen nog altijd de verdienste hebben dat ze de sage weer een eindje verder op weg helpen. Bekijk het zo: zonder Avengers: Age of Ultron was er ook nooit sprake geweest van Captain America: Civil War.