Hoe Luis Buñuel op het idee kwam om een oog doormidden te snijden

Scènes die op uw netvlies gebrand staan. Deze week: het oog en het scheermes uit Luis Buñuels Un chien andalou (1929).

Het shot

Een man spert de oogleden van een vrouw open en snijdt met een scheermes haar oogbol doormidden.

Het ontstaan

De toen 29-jarige Spanjaard Luis Buñuel, die zelf de man met het scheermes speelt, kwam op het idee voor zijn misselijkmakende shot tijdens een gesprek met Salvador Dalí. Hij vertelde zijn landgenoot over een van zijn dromen: hoe een wolk de maan doormidden sneed, als een scheermes een oog. Dalí counterde met een droom van hem, waarin mieren op een hand krioelden.

Un chien andalou was geboren: de 16 minuten durende stille kortfilm zou een loutere aaneenschakeling van beelden en scènes worden, zonder de bedoeling om een verhaal te vertellen. Passeren in deze freudiaanse nachtmerrie nog de revue: een als non verklede man die ten val komt met zijn fiets, een brutale aanranding, een man die twee priesters én twee vleugelpiano’s met daarop twee dode ezels voortsleept en vele andere absurde en choquerende beelden waarvan je als kijker weet dat ze enkel aan het onderbewustzijn ontsproten kunnen zijn.

De erfenis

Un chien andalou werd de eerste surrealistische film, en zou cineasten zoals David Lynch, Andrej Tarkovski en David Cronenberg inspireren. Buñuel werd de gevierde cineast van onder meer Viridiana (1961), El ángel exterminador (1962) en Belle du jour (1967). Dalí, die meeschreef aan het ‘scenario’, groeide uit tot een van de vaandeldragers van de surrealistische kunst.

De truc

Vreest niet. Actrice Simone Mareuil kwam ongehavend van de set. Voor de opnames nam Buñuel een extreme close-up van een geschoren kalfskop. Mareuil zou pas in 1954 sterven, zij het in niet minder tragische omstandigheden: ze stak zichzelf in brand op een plein in de Dordogne.

De hommages

Twee Russen ontwikkelden in 2015 The Tender Cut, een game die elementen uit Un chien andalou gebruikt en net als Buñuels film compleet doelloos en uiterst eng is. Downloaden kan via thetendercut.info.

In de afgelopen jaargang van het tv-programma De mol werd de tolerantiedrempel van de kandidaten getest aan de hand van de scène met het oog. Niemand gaf een krimp, en zeker de priester/mol niet: die kreeg een fragment uit Bambi te zien.

‘Slicing up eyeballs / I want you to know.’ De Amerikaanse indiegroep Pixies bracht in 1989 met Debaser een ode aan het shot. In 1976 trakteerde David Bowie het publiek tijdens zijn Isolar-tour bij wijze van voorprogramma op de volledige kortfilm.