Hoe Gillian Flynn het pad effende voor vreselijke vrouwen in de popcultuur

Voor al uw slechte vrouwen, één adres. Dat van Gillian Flynn. Van verzopen antiheldinnen, doodenge moeders, gruwelijke echtgenotes tot weerbarstige Hoe Gillian Flynn het pad effende voor vreselijke vrouwen in de popcultuurweduwes: Flynn fileert ze in tv-serie-, film- of boekvorm. Is dat feministisch? Antifeministisch? Of gewoon goed zien?

Gillian Flynn is allesbehalve een gone girl. Na de miljoenenverkoop van Gone Girl, een als thriller verpakte gitzwarte dissectie van een huwelijk uit 2012, deemsterde ze niet weg als de eerste de beste Dan Brown. Op een nieuw boek – het is bijna af en ze noemt het ‘heel sinister’ – is het wel al zes jaar wachten, maar dat komt omdat ze andere katten te geselen had. De voormalige journaliste van Entertainment Weekly sleutelde namelijk zelf aan het scenario van de obligate verfilming van haar roman. Dankzij het visuele vernuft van David Fincher en het spelplezier van Ben Affleck en Rosamund Pike werd ook die een topper.

Vier jaar later is het al Flynn wat de klok slaat. Ze werkte opnieuw samen met een stilistisch uitzonderlijk getalenteerde regisseur, dit keer met Steve McQueen, de Brit die furore maakte met 12 Years a Slave. Samen bewerkten ze een Britse tv-serie voor de bioscoop. Widows is een krakerfilm met vrouwelijke personages die niet alleen filmisch superieur is aan Ocean’s 8, de heistfilm met Sandra Bullock, Cate Blanchett, Anne Hathaway en Rihanna die afgelopen zomer faalde. Waar het achtkoppige team van Sandra Bullock zich zorgen maakte om jurken en uiterlijkheden, worstelt het team van Viola Davis in Widows met vraagstukken rond kinderoppassen. Want wie zorgt er tijdens de kraak voor de kinderen? In tegenstelling tot Ocean’s 8 is Widows niet vrijblijvend en opgetrokken uit clichés, maar spannend en geworteld in een grimmige werkelijkheid. De slecht behandelde echtgenotes van gesneuvelde overvallers willen immers geld om op eigen benen te staan en beschouwen het als hun grootste troef dat het in niemand opkomt dat ze ‘de ballen’ hebben om de kraak af te handelen. De tagline klinkt als een manifest: ‘Left with nothing, capable of everything.’

Vrouwen die vrouwen haten

De bioscooprelease van Widows valt samen met de release op dvd – – ja, die dingen bestaan nog – van Sharp Objects, een achtdelige, huiveringwekkende HBO-serie die deze zomer over de tongen ging en nog meer Flynns stempel draagt. De immer goedlachse Amy Adams uit Arrival en Enchanted speelt een journaliste die ontbijt met wodka en haar lichaam vol krabbelt met behulp van scheermesjes. Op aandringen van haar hoofdredacteur keert ze terug naar haar geboortedorp om er de verdwijning van twee meisjes te verslaan. De inwoners vieren er ongestoord dubieuze helden uit de Amerikaanse burgeroorlog en nog altijd durft niemand van hen haar autoritaire moeder tegenspreken. Denk aan True Detective met getormenteerde vrouwen in plaats van mannen, denk aan de traditie van de southern gothic, maar denk vooral aan Gillian Flynn.

Sharp Objects is een adaptatie van de gelijknamige gruwelroman die ze twaalf jaar geleden publiceerde. Lang voor het succes van Gone Girl en een eeuwigheid voor Metoo en de Time’s Up-beweging beschreef ze daarin een matriarchaat. ‘Een matriarchaat is net zo lelijk als een patriarchaat. Het mag er lichtjes anders uitzien, maar macht is bloederig’, liet ze afgelopen zomer in Vanity Fair noteren. ‘Dit is een verhaal over wat vrouwen elkaar kunnen aandoen, over waarom vrouwen wreed zijn tegenover elkaar, over waarom vrouwen elkaar niet de hand reiken. Zoals Madeleine Albright zegt: “Er is een speciale plek in de hel voor vrouwen die elkaar niet helpen.”‘

Antifeminisme

Widows en Sharp Objects versterken Flynns reputatie als advocate van slechte vrouwen, als voortrekker van de antiheldin, als de vrouw die smeuïg vertelt dat vrouwen niet minder verdorven, wreed of gekweld zijn dan mannen. Die rol bracht haar al een paar keer in de vuurlijn. Sommigen verdenken haar van antifeminisme. Het weekblad Time wijdde een stuk aan de vraag of Gone Girl nu feministisch of misogyn is. Flynn wordt continu aangesproken op het beeld dat ze van de vrouw schetst. Sommige feministen verwijten haar dat ze in Gone Girl een vrouw opvoert die liegt over haar verkrachting, terwijl dat volgens de statistieken zeldzaam is. Flynn wijst er dan fijntjes op dat Amy een sociopate en moordenares is, iets wat gelukkig ook zelden voorkomt.

Ze laat zich niet doen door de kritiek. Ze is er trots op dat ze ‘het pad effende voor vreselijke vrouwen’ en vindt het juist misogyn als iemand haar verplicht om enkel deugdzame, aardige vrouwen op te voeren. ‘Mensen vragen constant waarom ik over slechte vrouwen schrijf. Wel, ik schrijf over vrouwen. En ja, in het verleden heb ik geschreven over negatieve vrouwen, slechte vrouwen en vrouwen die slechte dingen doen. Want die vrouwen bestaan ook’, zei ze tijdens het festival van Toronto, waar Widows in première ging. ‘Volgens mij moeten we er vooral voor zorgen dat vrouwen van diverse pluimage opgevoerd worden. Zelf heb ik ervoor geijverd dat ook vrouwen met een duistere kant aanvaard worden. Maar ‘hoe lelijker, hoe beter’ is nooit mijn motto geweest. Laten we vrouwen het volledig spectrum aan emoties en kwaliteiten gunnen, goede én slechte.’

Flynn blijft nog wel even op het voorplan, maar niet noodzakelijk als advocate van de duivelin. Ze is de showrunner van de Amazon-serie Utopia, en dat wordt een samenzweringsthriller waarin vrouwen én mannen slechte dingen doen. Goed gezien.