Held of moordenaar? In tv-film ‘The Verdict’ bent ú de jury
Mag een gevechtspiloot een gekaapt vliegtuig uit de lucht schieten om tienduizenden mensenlevens op de grond te redden? Dat morele dilemma wordt voorgelegd in de Duitse tv-film The Verdict, straks ook te zien in Vlaanderen en Nederland. Interessant: u, de kijker, mag oordelen over schuld of onschuld.
‘Als ik nu niet schiet, sterven tienduizenden mensen’, denkt gevechtspiloot Lars Koch. In zijn vizier: een gekaapt passagiersvliegtuig van Lufthansa dat door terroristen in een tot de nok gevuld stadion dreigt te worden geboord, tijdens een voetbalwedstrijd tussen Duitsland en Engeland. Hij drukt op de knop. Het toestel vat vuur en crasht in een veld. De 164 passagiers, inclusief de terroristen, sterven in de crash, maar een slordige zeventigduizend voetbalfans zijn gered. Majoor Koch wordt in hechtenis genomen en moet voor de rechter verschijnen: hij heeft het bevel van zijn overste genegeerd.
The Verdict is geen fictie, maar een als fictie verpakt sociaal experiment.
Koch is geen echte piloot. Hij is een personage in Terror – Ihr Urteil, een tv-film die vorig jaar in Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Slowakije en Tsjechië werd uitgezonden, en – niet toevallig op 11 september – ook in de Lage Landen te zien is onder de naam The Verdict. De film is gebaseerd op een toneelstuk van misdaadauteur Ferdinand von Shirach, en volgt het fictieve proces van Koch. Zijn advocaat en de openbare aanklager komen afwisselend aan het woord. De eerste probeert aan te tonen dat Koch wel degelijk juist heeft gehandeld, de aanklager tracht te bewijzen dat Koch een misdaad heeft begaan.
U, de jury
En dan is er het angeltje. De jury, dat bent u, de kijker. Is Koch schuldig aan de moord op 164 onschuldige levens en verdient hij een gevangenisstraf? Of mag hij vrijuitgaan omdat er door zijn koelbloedige optreden vele anderen zijn gered? Door via Facebook te stemmen, kunt u het oordeel van de rechter sturen. Afhankelijk van de resultaten wordt ofwel de veroordeling ofwel de vrijspraak als einde uitgezonden. In Duitsland werd nauwelijks getwijfeld: liefst 87 procent van de kijkers oordeelde dat Koch de juiste beslissing had genomen en sprak hem vrij.
Nu doet het veelbesproken tv- experiment ook de Lage Landen aan, via National Geographic Benelux. De film wordt regelmatig onderbroken om over te schakelen naar de studio, waar de Nederlandse presentator Roelof Hemmen live het dilemma vanuit verschillende invalshoeken belicht met een aantal experts, onder wie de voorzitter van de bijzondere commissie Terreurbestrijding Koen Metsu, een F-16-piloot, een professor en Mark De Wit, die zich op 22 maart 2016 op twintig meter van de bom in Zaventem bevond. Kijkers kunnen op het einde van de uitzending beslissen of Koch een held dan wel een massamoordenaar is.
To shoot or not to shoot, that is the question
Pittig tv-format, denkt u? Dat klopt. Maar is het wenselijk dat het volk een fictieve stem heeft in gewichtige kwesties als deze, als zelfs een juridische grondslag ontbreekt?
De Duitse politiek worstelt immers al jaren met het dilemma. Na de aanslagen van 11 september 2001 in New York pleitten sommige politici er voor een wet die moest verhinderen dat terroristen passagiersvliegtuigen als wapen konden inzetten op Duits grondgebied. Begin 2005 werd de Luftsicherheitsgesetz van kracht: de Duitse Bundeswehr zou in geval van een terreuraanval in uiterste nood een passagiersvliegtuig mogen neerhalen als daarmee meerdere mensenlevens konden worden gered. Politici die tegen de wet gekant waren, oordeelden dat het afwegen van mensenlevens in strijd is met de Duitse grondwet, die zegt dat de menselijke waardigheid onaantastbaar is, dus ook die van de passagiers. Ze kregen de rechter aan hun kant: amper een jaar later werd de wet door het Duitse Grondwettelijk Hof nietig verklaard.
Het debat wordt ook vandaag nog gevoerd. Terror – Ihr Urteil werd op de Duitse zender ARD gevolgd door een talkshow. Voormalig minister van Defensie Franz Josef Jung van de CDU-partij van Angela Merkel, herhaalde daar zijn omstreden standpunt: in geval van nood zou hij nog steeds het bevel geven om een gekaapt vliegtuig neer te halen, ook al zou hij daarmee de wet overtreden. Voormalig jetpiloot Thomas Wasserman trad hem bij. Hij vond het een schande dat er nog steeds geen politieke consensus is over de ‘shoot or don’t shoot’-beslissing van gevechtspiloten bij terreuraanvallen. Volgens hem mogen andere regels worden toegepast, die buiten de lijntjes van de jurisdictie kleuren. ‘De grondwet is niet in een berg gekerfd door God’, poneerde hij. Voormalig minister van Binnenlandse Zaken Gerhart Baum, die zich hard tegen de Luftsicherheitsgesetz had verzet, werd door de film net wél gesterkt in zijn geloof dat Koch schuldig was. ‘De grondwet is slimmer dan ons’, zei Baum. ‘We moeten ons eraan houden.’
Relevante discussie
Net die ambiguïteit maakt van The Verdict een fascinerend tv-experiment. Wie zich verplaatst in wat majoor Koch, zijn advocaat en de openbaar aanklager te zeggen hebben, merkt dat de waarheid heel troebel is, en wat overduidelijk lijkt ineens betwistbaar wordt. Als het gaat om het lot van onschuldige mensenlevens, mag iemand dan zomaar voor God spelen?
Want volgens sommigen gaat het om meer dan een puur juridische kwestie, het gaat om ethiek versus gezond verstand. ‘Bij dit dilemma is er geen sprake van goed of fout. Voor beide opvattingen zijn er goede, rationele argumenten’, aldus Stefan Hansen, professor aan het Instituut voor Veiligheid van de Universiteit van Kiel. ‘Dit is een maatschappelijk onderwerp dat de democratische waarden en de veiligheid van de bevolking aanbelangt. Daarom is het extreem belangrijk dat de samenleving erover beraadslaagt. Met zo’n tv-format bereik je meer mensen om dat te doen.’
The Verdict is dus geen fictie, maar een als fictie verpakt sociaal experiment waar de kijker nauw bij wordt betrokken. Het oordeel, over Koch en over het programma, laten we aan u over.
The Verdict
Maandag 11/9, 20.30, National Geographic.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier