Gary Oldman als Churchill in Darkest Hour: ‘Ik heb er bijna een nicotinevergiftiging aan overgehouden’

Hij vertolkte punkers, pooiers en psychoten, maar in de biopic Darkest Hour bewijst hij dat hij zich ook goed voelt onder de rimpelige huid van de Britse premier en oorlogsheld Winston Churchill. Blink de Oscar maar op voor karakterkameleon Gary Oldman.

Lineker was ongetwijfeld de betere voetballer, Moore de betere gitarist en Glitter de betere pedofiele glamrocker, maar als het op acteren aankomt, dan speelt Oldman alle andere Gary’s moeiteloos naar huis. Behalve Cooper misschien, maar dat terzijde.

Aan inzet en intensiteit heeft het de inmiddels 59-jarige Londenaar nooit ontbroken. Zeer integendeel zelfs. Geef Oldman een rol en hij duikt er met zoveel overgave in dat hij door het scherm lijkt te branden, in die mate soms dat je Al Pacino en Sean Penn – nochtans evenmin vies van een grimas, tic of dik accent – haast ‘Minder, minder, minder!’ hoort roepen.

Geen wonder dat zijn manier van acteren af en toe flirt met de overdaad. Maar zelfs al slingert zijn cv van kunst naar kitsch, de voorbije veertig jaar heeft Oldman, die begon op de planken van de West End, toch maar mooi een bont klasje memorabele personages neergepoot. Hij spuwde, schreeuwde en pogode als punkicoon Sid Vicious in de biopic Sid and Nancy, zijn eerste grote rol. Hij nam president Kennedy in het vizier als Lee Harvey Oswald in Oliver Stones politieke thriller JFK. Hij zette zijn tanden in de nek van Winona Ryder als ondode aristocraat in Francis Ford Coppola’s Bram Stoker’sDracula. Luc Besson liet hem uit zijn dak gaan als foute flik in Léon en als ruimteterrorist in The Fifth Element. En in de Harry Potter-franchise joeg hij tot vier keer toe kinderen de stuipen op het lijf als Sirius Black.

Een mens krijgt voor minder het etiket ‘cockney rebel’ opgekleefd, maar toch loopt Oldman, die in de jaren negentig met een ernstige alcoholverslaving kampte, niet altijd op speed te acteren. De jongste jaren lijkt hij er zelfs een sport van te maken Crazy Gary te beteugelen.

Zo zul je weinig discreter filmhelden vinden dan de plichtgetrouwe, door Gotham dolende detective die hij incarneert in Christopher Nolans The Dark Knight-trilogie. Of George Smiley, de lepe ambtenaar die het Britse spionnenclubje van Tinker Tailor Soldier Spy aanvoert. Het is alsof Oldman als acteur aan de rilatine is gegaan en wil zeggen: ‘Vergeet al die snoodaards en schreeuwlelijken van vroeger. Vergeet al dat gedoe met drank en vrouwen. Ik ben clean en nuchter, klaar voor mijn close-up én voor mijn Oscar, goddammit.’

Ondanks alle lofzangen en transformaties heeft Oldman het felbegeerde gouden beeldje nog steeds niet op zijn schouw staan, al bestaat de kans dat daar op 4 maart verandering in komt. Dan worden in Oldmans woonplaats – hij verhuisde begin jaren negentig naar Los Angeles – namelijk de Academy Awards uitgereikt, en nu al lijkt zo goed als zeker dat hij voor de tweede keer – na Tinker Tailor Soldier Spy in 2012 – mag meedingen naar de Oscar voor beste acteur.

Zijn hoofdrol in het door Joe Wright (Pride & Prejudice, Atonement, Anna Karenina) geregisseerde Darkest Hour, waarvoor hij alvast zijn allereerste Golden Globe-nominatie kreeg, is immers perfect op Academymaat gesneden. Eén: het gaat om een historisch drama – alles speelt zich af in mei 1940, wanneer Hitler op het punt staat om Europa onder de voet te lopen. Twee: centraal staat een beroemde Brit die zich tot nationale held ontpopt, in casu Winston Churchill, die tot premier wordt benoemd en Dear Old Blighty klaarstoomt voor operatie Dynamo. En drie: de film, een soort politieke prequel op Dunkirk, bulkt van de propagandistische speeches die je een trillende onderlip moeten bezorgen.

Daartoe graaide scenarist Anthony McCarten gretig in Churchills boeken, memoires en vele legendarische oneliners, terwijl Oldman al even gretig gebruikmaakt van make-up, fatsuits, sigaren en een saillant accent om volledig in de bolle, beruchte en opvliegende Britse staatsman te verdwijnen. Dat kan dus alleen maar ‘V for Victory’ worden straks bij de Oscars. Maar eerst nog even scoren in Knack Focus.

Je staat bekend om je transformaties, maar Winston Churchill moet zelfs voor een kameleon als jij een grote uitdaging zijn geweest.

Gary Oldman:(knikt) Je kunt zoveel research doen als je wilt, de vijftig boeken lezen die Churchill heeft geschreven, goed op zijn intonatie en mimiek letten, maar uiteindelijk staat of valt alles met de fysieke transformatie, want iederéén weet hoe Churchill eruitziet. Ik lijk totaal niet op hem. Je moet blind vertrouwen hebben in je regisseur en je make-upafdeling. We hebben zes maanden aan die transformatie gewerkt. De juiste balans vinden is belangrijk. Het mag niet te weinig zijn, maar ook niet te veel. Het moet ademen. In het begin leek ik wel een bewegend huidmasker, en hoorde je me alleen mompelen omdat er zoveel make-up aan mijn gezicht hing. Maar met elke test werd het beter en subtieler.

Churchill was ook corpulent. Moest je veel aankomen?

Oldman: Dat ging vanzelf, met al dat slechte eten op de set. (lacht) Ik droeg een fatsuit en ben enkele kilo’s aangekomen. Churchill dronk en rookte niet alleen vreselijk veel, hij at vlees van ’s morgens tot ’s nachts. ‘War can only be won by a carnivore’, zei hij. Hitler was namelijk een vegetariër.

Je lijkt niet op hem, toch had men je vorig jaar al gevraagd om hem te vertolken in de biopic Churchill, niet?

Oldman: Klopt. Weet je, het is behoorlijk abstract om elke dag in de spiegel te kijken en te denken: ‘Hello, Winston, wat staat er vandaag op de planning?’ (grijnst) Had men mij gevraagd om Lord Neville Chamberlain (de conservatieve voorganger van Churchill die in Darkest Hour door Ronald Pickup wordt vertolkt, nvdr.) te spelen, dan zou ik gezegd hebben: ‘Wat vermageren, een snorretje, mijn haar in de brillantine, and off we go.’ Toen men me vroeg voor dat andere Churchill-project voelde het gewoon niet goed. Die film was donkerder en had niet dezelfde humor als Darkest Hour. Churchill stond bekend om zijn geestigheid. Hij kon de ene oneliner na de andere afvuren. Plus: Darkest Hour had Joe Wright aan boord, een geweldige regisseur die ik al ken van voor hij films maakte. Bovendien kon ik opnieuw samenwerken met Eric Fellner, die indertijd Sid and Nancy heeft geproduceerd en met wie ik mijn carrière in de vroege middeleeuwen ben begonnen. Alle puzzelstukjes pasten.

Is er iets dat je meeneemt van Churchill nu je maanden onder zijn huid hebt doorgebracht?

Oldman: Ja, een nicotinevergiftiging. (lacht) Hij rookte de klok rond sigaren. Om misselijk van te worden. Met zijn leefgewoontes is het een mirakel dat hij zo oud geworden is. Hij was negentig toen hij in 1965 stierf. Zelf hou ik niet van sigaren. En drinken doe ik al jaren niet meer.

Kristin Scott Thomas, die Churchills echtgenote Clementine Hozier speelt, vertelde dat je ook tussen de takes ‘in character’ bleef.

Oldman: Dat wel, maar om praktische redenen. Om in de zone te blijven. Om zijn accent en tics niet te verliezen. Het is niet zo dat ik ’s avonds thuis nog altijd plannen zat te smeden om Hitler aan te vallen. Zo fanatiek ben ik nog net niet. (lacht)

In het verleden vertolkte je vaak de slechterik, op het voorspelbare af. Deed het deugd om ook eens een gerespecteerde oorlogsheld te mogen spelen?

Oldman: Na Léon en The Fifth Element, de films die ik heb gemaakt met Luc Besson, werd ik haast voor niets anders meer gevraagd dan voor de rol van slechterik. We hebben een schurk nodig? Laten we Gary Oldman bellen. Dat is mijn carrière in de jaren negentig in een notendop. Let wel, ik heb geen spijt dat ik die films heb gedaan. Dat heeft toch geen zin. Maar ik wilde weleens iets anders doen, tonen dat ik meer in mijn mars had.

Wat was het keerpunt dan voor jou?

Oldman: The Dark Knight-trilogie. Christopher Nolan wilde aanvankelijk dat ik Scarecrow zou spelen, opnieuw een slechterik dus. Tot ik hem vroeg of Jim Gordon, de verbeten flik van Gotham, niets voor me was. Ik was degene die dat zaadje in Chris’ hoofd heeft geplant. Eerlijk? Mocht hij niet van mening veranderd zijn, dan had ik de Batmanfilms niet gedaan, hoezeer ik Chris ook bewonder. Ik was het echt zat om de badguy te zijn. Of de biopic kid, de man die telkens historische personages speelt. Lee Harvey Oswald, Pontius Pilatus, Ludwig van Beethoven… op een gegeven moment leek ik wel een wandelend geschiedenisboek. Het zijn dingen die je niet vooraf plant, maar die wel je rekeningen betalen. Acteren is in de eerste plaats een job. Pas als alles meezit, is het kunst. Ik weet het: Churchill is ook een historisch personage, maar ik kan nu tenminste weer kiezen. Als ik niet uitkijk, vraagt men me straks nog voor een romantische komedie. (lacht)

Zou je dat niet eens willen proberen?

Oldman: Waarom niet? Het probleem is dat Hollywood in clichés denkt. Als acteur heb je vaak niets te kiezen. Je moet ook realistisch zijn. Ik had Nil by Mouth, de enige film die ik zelf geregisseerd heb, nooit kunnen maken zonder Luc Besson. Ik was al door iedereen afgewezen. Elke producent in Engeland vond die film professionele zelfmoord. Tot ik met Luc ging lunchen en hij zonder het script gelezen te hebben tegen me zei: (zet zijn vetste Franse accent op)‘Sjoer I do joer film, Gary.’ Daarop nam hij een papieren servet van de tafel en gebruikte het als contract. Het enige wat hij in ruilde wilde, was dat ik Zorg zou spelen, de slechterik in The Fifth Element. Ik dacht: het is sciencefiction, de kostuums zijn van Jean Paul Gaultier, dus met een beetje geluk stoppen die gekke Fransen me in zoveel rubber en latex dat niemand me nog herkent. Helaas heb ik dát toen niet op dat servet laten zetten. (lacht)

Jij als Churchill klinkt anders ook behoorlijk maf, hoor.

Oldman: Eerlijk? Toen mijn zakenpartner het me voor het eerst vertelde, kreeg ik de slappe lach. Ik zag de billboards al voor me. Zorg goes Winston. Stan Laurel is nog zo’n Brits icoon waarvoor men mij heeft gepolst (Oldman heeft het over de biopic Stan & Ollie die later dit jaar uitkomt, met respectievelijk Steve Coogan en John C. Reilly als de dikke en de dunne, nvdr.). Tot daaraan toe. Maar Sir Winston Churchill, de trots van de natie? Veel gekker moest het niet worden, maar wat een geschenk voor een acteur. Om die iconische man te mogen spelen, op dat scharniermoment van de moderne geschiedenis, en om die fantastische woorden te mogen uitspreken. (proeft de woorden in zijn mond)‘Blood, toil, tears, and sweat.’ Ik kon gewoon niet aan de verleiding weerstaan. Het is de bevredigendste rol uit mijn carrière.

En de rol waarvoor je straks eindelijk een Oscar krijgt?

Oldman: Om het in Shakespearetermen te zeggen: het is het verschil tussen Hamlet en Horatio spelen. Horatio is de vaas en Hamlet is de bloem. Ik heb het gevoel dat ik al heel wat vazen heb gespeeld. Mooie vazen. Excentrieke vazen. Soms gebroken en lelijke vazen. Maar de bloem ben ik zelden geweest. Churchill is een fantastisch mooie bloem. Ik hoop daarom dat de film, en Joe Wright, alle lof krijgen die ze verdienen. Voor mezelf zie ik het wel. De Golden Globes hebben me dertig jaar lang straal genegeerd, en het is erg aardig dat ze me nu genomineerd hebben, maar ik ga niet graag alleen naar feestjes. Ik had graag gezelschap gehad, en ook verdiend. (Oldman is de enige die genomineerd is voor Darkest Hour, nvdr.). Ach, het awardseizoen is nog maar begonnen. De kritieken zijn goed, vooral in de VS. We zien wel wat de Oscars betreft.

Je bent al twee keer genomineerd, dus…

Oldman:(onderbreekt) Twee keer? Eén keer. Een enkele, pietluttige keer. Ik tel die dingen, hoor. Ik ben niet bezig met de Oscars, maar ik weet wie die mensen zijn en ik vergeet niets. (lacht)