Met de remake van Ingmar Bergmans Scenes from a Marriage waagt HBO zich aan een klassieker met een verpletterende erfenis, van Richard Linklater, Noah Baumbach en Woody Allen tot Dallas.
‘Ze irriteerden me zo hard dat ik op een keer geprobeerd heb de vrouw te verleiden. Toen dat mislukte, werd ik nog kwader. Ik schreef het scenario uit pure wanhoop, gewoon om hen te pakken.’ Zo beschreef de Zweedse filmreus Ingmar Bergman in zijn autobiografie Laterna magica zijn inspiratiebron voor de originele Scenes from a Marriage, zijn tv-reeks uit 1973. ‘Ze’ in het citaat hierboven is een schijnbaar gelukkig getrouwd stel dat de regisseur kende. De hoofdpersonages van de reeks zijn Marianne en Johan (Liv Ullmann en Erland Josephson), ook schijnbaar gelukkig getrouwd, maar in werkelijkheid staat hun relatie na tien jaar op springen.
Ik schreef het scenario uit pure wanhoop, gewoon om dat schijnbaar gelukkige koppel te pakken.’ Ingmar Bergman
Een fan van het huwelijksinstituut is Bergman, die zelf vijf keer getrouwd was, nooit geweest. Gelukkige relaties lijken in zijn films voorbehouden voor jonge mensen. Het gezin wordt er doorgaans niet als liefdevol in voorgesteld, wel als het verstikkende product van een dorre burgerlijke moraal. Die visie, die hij overhield aan zijn ongelukkige jeugd, werkte hij in de diepte uit in zijn tv-reeks.
Scener ur ett äktenskap, zoals de reeks in het Zweeds heette, werd voor het eerst in zes delen van in totaal bijna vijf uur uitgezonden in 1973, een jaar later verscheen een ingekorte, drie uur durende versie in de filmzalen. Het verhaal ging dat de serie de echtscheidingscijfers in Zweden en de rest van Europa de hoogte in joeg omdat kijkers hun eigen huwelijksproblemen onder ogen gingen zien. Dat had achteraf gezien wellicht meer te maken met de heersende tijdgeest, maar het neemt niet weg dat de tv-reeks een van Bergmans invloedrijkste werken is geworden. De manier waarop in de meesterlijke, lange dialogen over relaties wordt gepraat, werkt nog altijd door in zowel de tv als de cinema.
De Amerikaanse soap Knots Landing, een spin-off van Dallas die van 1979 tot 1993 liep, was erop gebaseerd. De prijswinnende Russische film Loveless (2017) van Andrej Zvjangitsev, over een kind dat vermist raakt tijdens de bittere echtscheiding van zijn ouders, was oorspronkelijk opgezet als een remake. Tv-maker Hagai Levi, die zich nu aan een nieuwe versie met Oscar Isaac en Jessica Chastain als gekweld koppel waagt, is trouwens de bedenker van de Israëlische reeks BeTipul, de inspiratiebron voor het Amerikaanse In Treatment. En wat doet die klassieke reeks anders dan middels lange dialogen relaties analyseren?
De lijst van door Scenes from a Marriage geïnspireerde filmmakers is lang. Zo is er die kleine Amerikaanse komiek met een brilletje die als puber naar de bioscoop werd gelokt met de belofte van naakt in Bergmans Summer with Monica (1953). Een kwarteeuw later raakte Woody Allen met de komedies Annie Hall (1977) en Manhattan (1979) bekend als een onnavolgbaar ontleder van menselijke relaties. Beide films bevatten duidelijke verwijzingen naar zijn Zweedse held, maar in Husbands and Wives (1992) ging hij nog een stap verder: de openingsscène van die film is bijna identiek aan die van Scenes from a Marriage, met een bevriend koppel van de hoofdpersonages dat tijdens een gezamenlijk etentje zijn echtscheiding aankondigt. Zijn liefde voor Bergman zet Allen apart van zijn collega’s, verklaarde hij ooit aan The Hollywood Reporter: ‘Als je in mijn genre beïnvloed bent door Charlie Chaplin of de Marx Brothers, dan is dat logisch. Als je beïnvloed bent door Ingmar Bergman, dan krijg je een ongewoon eindproduct. Het heeft ervoor gezorgd dat mijn films genoeg toeschouwers vonden om te kunnen blijven doorgaan, maar ook dat ik altijd een eerder bescheiden publiek had.’
De gebeurtenissen in Scenes from a Marriage beslaan een tijdspanne van tien jaar. Twee constant pratende hoofdfiguren naar wie je terugkeert in verschillende fases van hun leven? Dat klinkt als Richard Linklater. De invloed van Bergman op zijn Boyhood (2014) en vooral zijn trilogie Before Sunrise (1995), Before Sunset (2004) en Before Midnight (2013) is onmiskenbaar. Hoofdrolspeler en coscenarist Ethan Hawke verklapte in 2019 aan The Guardian wat hij en Linklater voor die laatste film in gedachten hadden: ‘We wilden Before Midnight laten eindigen als iets uit Scenes from a Marriage, met een lange scene die romantisch begint en bijna uitdraait op een breuk tussen Jesse en Céline. Het was een van de moeilijkste dingen die ik ooit heb gedaan: dertig pagina’s script in één enkele kamer, zonder dat het vervelend mocht worden.’
Een laatste discipel is Noah Baumbach, die het uit elkaar vallende gezin in The Squid and the Whale (2005) niet toevallig ‘Berkman’ doopte. Baumbachs doorbraakfilm gaat over een gezin van vier dat de echtscheiding van de ouders probeert te verwerken en is geïnspireerd door de split van zijn ouders. Zijn eigen scheiding van actrice Jennifer Jason Leigh verwerkte hij in Marriage Story (2019), met Scarlett Johansson en Adam Driver als actrice Nicole en regisseur Charlie. Baumbach zelf, die met zijn nieuwe liefde Greta Gerwig ( Lady Bird, Little Women) ooit een pelgrimstocht ondernam naar Bergmans woonplaats op het eiland Fårö, noemde Persona (1966) van de meester als visuele inspiratiebron voor Marriage Story. En wat staat er in de film als kop boven een krantenartikel over de scheidingsperikelen van Nicole en Charlie? ‘Scenes from a Marriage’.
Scenes from a Marriage
Vanaf 13/9 in Streamz.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
