Scènes die op uw netvlies gebrand staan. Deze week: de schaduw van de vampier uit Nosferatu (1922).
Het shot
Graaf Orlok (Max Schreck) bestijgt de trap naar de kamer van Ellen (Greta Schröder), de ‘zondeloze vrouw’ die zijn dood zal betekenen: zij geeft zich vrijwillig aan de vampier opdat die de tijd zou vergeten en door de eerste zonnestralen verteerd zou worden. In de beste expressionistische traditie is het niet de vampier zelf die je de trap ziet bestijgen maar zijn schaduw, die de puntige contouren van het kwaad nog beter doet uitkomen.
Het ontstaan
Bram Stokers boek Dracula (1897) was nauwelijks een kwarteeuw oud toen Nosferatu, eine Symphonie des Grauens werd uitgebracht. Stokers weduwe Florence Balcombe spande met succes een proces tegen de makers aan, waardoor alle bestaande kopieën van de film moesten worden vernietigd. Dat we de invloedrijkste vampierfilm vandaag überhaupt nog kunnen zien, is te danken aan één enkel exemplaar dat door de jaren heen van hand tot hand ging en werd gekopieerd. En toch verschilt Nosferatu op enkele punten van het bronmateriaal. Zo is de notie dat vampieren sterven als ze aan zonlicht worden blootgesteld, die sindsdien gemeengoed is geworden, pas in de film van F.W. Murnau ontstaan – nadat de haan heeft gekraaid, gaat graaf Orlok op nogal komische wijze op in rook. In deze Duitse adaptatie is bovendien geen plaats voor de romantiek die van Stokers boek zo’n geliefde klassieker maakte. Zoals Murnau hem in beeld brengt, belichaamt Max Schreck niets anders dan het pure, ongefilterde kwaad.
Hommage
Vijf jaar na Nosferatu (Nederlandse ondertitel: ‘De geesel der menschheid’) draaide de inmiddels naar Amerika verkaste Murnau Sunrise (1927), dat in 1997 door Zita Swoon van nieuwe muziek werd voorzien. Beide films worden vandaag beschouwd als absolute klassiekers van de stille film. Nadat de regisseur in 1931 om het leven kwam in een auto-ongeluk, werd Nosferatu gretig leeggeroofd voor honderden andere vampierfilms. Nosferatu the Vampyre (1979) is een remake van Werner Herzog met Klaus Kinski in de hoofdrol. En Shadow of the Vampire (2000) is een fictieve making-of waarin wordt beweerd dat Max Schreck (hier gespeeld door Willem Dafoe) écht een vampier was.
