Chloe Zhao regisseert ‘Eternals’: waarom houdt Marvel zo van regisseurs uit onafhankelijke cinema?

Nomadland-regisseur Chloé Zhao staat aan het roer van Eternals, de 26e superheldenfilm uit het Marvel Cinematic Universe. Het is niet de eerste keer dat een indieregisseur bij de grootste filmfranchise ter wereld terechtkomt.

Vijf dingen die u moet weten voor u uw cape aantrekt om in de dichtstbijzijnde multiplex Eternals te bekijken:

1. De film introduceert een nieuw ras uit de rijke Marvel-catalogus. De Eternals zijn onsterfelijken die 7.000 jaar geleden naar de aarde kwamen en het als hun missie zien de mens te beschermen tegen zijn gemene tegenvoeters, de Deviants.

2. We maken kennis met tien van deze Eternals, die in de film precies zeven dagen hebben om de aarde te redden. De diverse ensemblecast bestaat uit oude en nieuwe sterren als Salma Hayek, Angelina Jolie, Kit Harington, Kumail Nanjiani en Richard Madden. Er is ook een cameo van Harry Styles.

3. Het personage Phastos, gespeeld door Brian Tyree Henry uit de tv-serie Atlanta, is de eerste openlijk homoseksuele superheld in het Marvel Cinematic Universe (MCU). De supersnelle Makari is dan weer het eerste doofstomme personage en wordt gespeeld door Lauren Ridloff, die u misschien herkent uit The Walking Dead.

4. De eerste reacties zijn positief. Vooral de acteerprestaties en de visuals oogsten applaus. Sommigen noemen Eternals de meest epische film uit de hele franchise. Dat wil na het tweeluik Infinity War (2018) en Endgame (2019) wat zeggen.

5. Eternals introduceert nog een nieuwigheid binnen het MCU: met Chloé Zhao staat er voor het eerst een Oscarwinnares achter de camera.

Geen betere reclame voor je nieuwe blockbuster dan een regisseur die net de hoogste prijs in filmland heeft ontvangen. Toen Chloé Zhao in augustus 2018 bij Marvel tekende, kon niemand voorspellen dat ze in 2021 de Oscar voor beste film zou wegkapen met Nomadland, haar uitgepuurde portret van een vergeten gemeenschap in de onderbuik van Amerika. Ze moest de film zelfs nog draaien. Zhao was op dat moment niemand meer dan een veelbelovende indieregisseur met twee titels op haar naam. Songs My Brother Taught Me (2015) en The Rider (2017) waren onafhankelijke producties met een budget waarmee je het loon van Robert Downey Jr. nog niet kunt betalen. De tweede ging in première op het filmfestival van Cannes, de eerste op Sundance Film Festival, het mekka van de onafhankelijke Amerikaanse film.

De voornaamste vaststelling is met andere woorden niet dat Marvel een Oscarwinnares onder contract heeft, wel dat ze hun nieuwste blockbuster in handen geven van een jonge regisseur die ze uit het circuit van de onafhankelijke film hebben gevist. En dat is niet de eerste keer: Ryan Coogler, de man die Black Panther (2018) regisseerde, brak in 2013 door toen hij op Sundance met Fruitvale Station zowel de Grand Jury Prize als de publieksprijs won. Ryan Fleck en Anna Boden zijn wat je noemt Sundance-veteranen: ze lanceerden er ooit de carrière van Ryan Gosling met Half Nelson (2006) en maakten nog drie onafhankelijke films voor ze gevraagd werden voor Captain Marvel (2019). Destin Daniel Cretton ( Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings), Cate Shortland ( Black Widow), Jon Watts ( Spider-Man: Homecoming en Spider-Man: Far from Home), Taika Waititi ( Thor: Ragnarok): eigenlijk hebben de regisseurs van zowat alle recente MCU-films roots in de onafhankelijke cinema. En met Nia DaCosta (zie haar recente update van culthorrorfim Candyman) aan het roer van de volgend jaar te verschijnen The Marvels – een sequel op Captain Marvel – lijkt aan die trend niet meteen een einde te komen.

Het Sundance Film Festival staat voor onafhankelijke, kleinschalige en auteursgedreven cinema en lijkt dus de absolute tegenpool van Marvel. Maar de reus doet dus steeds vaker beroep op Klein Duimpje.

Al moeten we dat Duimpje niet kleiner voorstellen dan het is. Sundance, genoemd naar het personage dat zijn bezieler Robert Redford speelde in de klassieker Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969), is het grootste onafhankelijke filmfestival in de States. Het bestaat al meer dan veertig jaar – zij het niet onder die naam – en fungeerde als springplank voor regisseurs als Jim Jarmusch, Quentin Tarantino, Paul Thomas Anderson en Jordan Peele. Naast het Sundance Film Festival heb je ook een Sundance Institute, Sundance TV en Sundance Cinemas. Geen micro-onderneming dus, maar toch. Om het contrast met een miljarden genererende popcornfranchise als het MCU te onderstrepen, halen we er een quote van de befaamde cultuurhistorica Britney Spears bij: ‘Sundance is raar. De films die ze daar tonen zijn raar. Je moet zelfs nadenken terwijl je ze bekijkt.’

***

Waarom gaat Marvel op zoek naar zo’n regisseurs? Die vraag beantwoordde grote baas Kevin Feige in een interview met Variety, drie dagen na de Oscar-zege van Nomadland. ‘Als je mensen aan boord haalt met een unieke visie en hen omringt met artiesten die kunnen zorgen voor het spektakel en de visuals die een Marvel-film nodig heeft, dan brengen die mensen je naar plaatsen waar je nog nooit bent geweest.’ Dat de regisseurs in het MCU zich niets van de visuals hoeven aan te trekken, zullen ze wellicht niet graag horen. Maar het is geen verrassing dat ze niet worden aangenomen voor hun affiniteit met grote actiescènes, wel omdat ze in hun werk thema’s onderzoeken waar Marvel mee aan de slag wil.

Nadat het zijn voornaamste helden Iron Man, Thor en Captain America in gespierde blockbusters had voorgesteld, voerde het MCU halverwege het vorige decennium een koerswijziging door die je nog het best kunt illustreren aan de hand van de evolutie die de superheldin Natasha Romanoff alias Black Widow heeft ondergaan. Was het personage van Scarlett Johansson bij haar introductie in Iron Man 2 (2010) nog een ongrijpbaar lustobject met als voornaamste karaktertrek haar per film wisselende kapsel, dan groeide ze tegen Black Widow (2021) uit tot een spijkerharde feministe met een al te menselijke achtergrond.

Feminisme, zwarte representatie, gender: Marvel was er het afgelopen decennium telkens zo snel bij dat het soms leek alsof de studio zelf bepaalde omwentelingen veroorzaakte. In werkelijkheid hebben Feige en de zijnen een perfect afgestelde neus voor wat er in de maatschappij en de popcultuur in het bijzonder speelt. Ze willen voor elke job de perfecte regisseur, en ze weten dat ze die niet in Hollywood moeten gaan zoeken.

Ryan Coogler had met Creed (2015) al een zwarte held voor onze tijd gecreëerd. In Fruitvale Station had hij het over wit politiegeweld tegen een zwarte man toen de hashtag #BlackLivesMatter nog niet geboren was. Toch was de kans dat hij als 32-jarige zwarte regisseur aan het stuur van de miljoenenproductie Black Panther zou staan tien jaar geleden onbestaande. Maar dat was voor onze huidige ideeën over cultural appropriation en representatie ingang vonden in de mainstream. Marvel was een early adopter, en sindsdien heeft ook moederhuis Disney, dat vroeger bekendstond om het schaamteloos roven van andermans erfgoed, eindelijk het licht gezien. Terwijl het zijn ‘zwarte’ films tegenwoordig laat inblikken door zwarte regisseurs als Ava DuVernay ( A Wrinkle in Time) of Barry Jenkins (de nog te verschijnen prequel op The Lion King), zijn ze bij Marvel alweer een paar stappen verder: Destin Daniel Cretton is half Japans, Taika Waititi een Nieuw-Zeelander met Maoribloed en Chloé Zhao een Chinese die als tiener naar het Westen verhuisde. Dat zijn nationaliteiten die je in Hollywood doorgaans vooral in de horeca aantreft.

***

Het mag duidelijk zijn: als Marvel diverse verhalen wil vertellen, gaat het te rade bij de onafhankelijke cinema. Als het naast een diverse cast ook minderheden áchter de camera wil zien, kan het zelfs niet anders. Rest ons nog de vraag om te keren: waarom willen al die indie-auteurs voor de mastodont werken? Bij Marvel ben je niet meer dan een huurling, een radertje in een gigantische machine die niet door de individuele regisseurs maar door Kevin Feige wordt bediend, als de showrunner van een tv-serie.

Je verdient natuurlijk véél, waarmee je later weer indieparels kunt draaien. Je schopt deuren open. Én je speelt in de Champions League van de cinema, met de grootste sterren in je team.

In het geval van Chloé Zhao komen daar een paar duidelijk aanwijsbare redenen bij. Zo vertelt ze graag dat ze gek is op Marvel, omdat het haar herinnert aan de manga’s die ze als kind las – die waren er in overvloed, terwijl (westerse) films in China toen een stuk moeilijker te bekijken waren. Daarnaast behoort ze tot een lange traditie van buitenlandse filmmakers die traditioneel Amerikaanse verhalen vertellen, zoals The Hollywood Reporter in een portret opmerkte. The Rider was een western, Nomadland een roadmovie. En weinig dingen zijn zo Amerikaans als de superheldenfilm.

In een gesprek dat ze voor Variety met Barry Jenkins had, zei Zhao over Marvel: ‘ World building is mijn favoriete onderdeel van het maken van films. Daarom houd ik ook van Star Wars, en daarom wilde ik voor Marvel werken. De wereld van het MCU is zo rijk dat ik wilde kijken of ik er mijn eigen draai aan kon geven. Ik deed hetzelfde in The Rider: eigen accenten leggen in een bestaande wereld, terwijl je trouw blijft aan de essentie ervan.’

Zhao was zelfs zo’n grote Marvel-fan dat ze niet wachtte tot ze uit de poel werd gevist: ze meldde zichzelf aan. Het is intussen bekend dat ze in de running was voor de regie van Black Widow, maar zich heeft teruggetrokken. De reden ligt voor de hand: het was haar verhaal niet. Eternals is dat wel. Een film over outcasts die aan de rand van de samenleving een nieuwe, disfunctionele maar liefhebbende familie vormen: als je erover nadenkt, is EternalsNomadland in een superheldenjasje. Al zouden wij voor het redden van de wereld eerder vertrouwen op Frances McDormand dan op Angelina Jolie.