Charlotte Gainsbourg: nooit hersteld van haar jeugd, nu zelf alleenstaande moeder in ‘Les passagers de la nuit’

© National

Bereid u voor op het moment dat uw kinderen het huis uit gaan. Zeg dat Charlotte Gainsbourg het gezegd heeft. In het melancholische Les passagers de la nuit fonkelt ze zoals alleen zij kan fonkelen als een alleenstaande moeder in het Parijs van de vorige eeuw. Een rol die haar na aan het hart ligt. ‘Toen mijn zoon geboren werd, begreep ik dat het leven wél de moeite waard is.’

‘Ik vind de jaren tachtig een prachtige tijd. Vandaag is er niets tegen.’ We zijn nog maar net goed en wel geïnstalleerd om het met Charlotte Gainsbourg over haar nieuwe film te hebben – Les passagers de la nuit, waarin regisseur Mikhaël Hers weemoedig en fijngevoelig schetst hoe een met twee tieners achtergelaten huisvrouw een doorstart maakt in Parijs in de jaren tachtig – en het interview gaat al een heel andere kant op. Zo zacht als zichzelf, zo onverbloemd als haar illustere ouders, Jane Birkin en Serge Gainsbourg, vertelt de muzikante en actrice over het belang van humor, hoe haar kinderen haar hebben gered en die beruchte jaren tachtig.

Eén tweet volstaat om het leven van een man kapot te maken. Dat jaagt me de stuipen op het lijf.

Les passagers de la nuit dompelt ons, voor de verandering niet schreeuwerig, maar zacht fluisterend, onder in de jaren tachtig. Je maakte ze als kind en adolescent mee. Zie je veel verschil met vandaag?

Charlotte Gainsbourg: De jaren tachtig waren helemaal anders. Veel onschuldiger. Ik was negen in 1980. Door de scheiding van mijn ouders ging de presidentsverkiezing van François Mitterrand in 1981 aan mij voorbij. Tijdens het bewind van Mitterrand was de politiek een stuk fraaier en waardiger dan vandaag. Maar mijn blik op de jaren tachtig is gekleurd. Het decennium valt samen met de laatste tien jaren dat mijn vader leefde. Als jong meisje heb ik ongelofelijke zaken met hem beleefd. Ik ontdekte toen ook cinema. Het was een droom om als adolescente de zomers op filmsets door te brengen en de hoofdrol te spelen in films zoals La petite voleuse van Claude Miller. Een wereld ging voor me open. Ineens had ik drie families: die van mijn moeder, die van mijn vader en de filmwereld. Het was de uitlaatklep die ik nodig had om naast mijn bekende ouders ook zélf te bestaan. Mijn moeder had dat door, denk ik.

Hoeveel decennia had je nodig om van de jaren tachtig te bekomen?

Gainsbourg: Ik ben nooit hersteld van mijn jeugd. Mijn kindertijd in de jaren zeventig was ook magisch. Ik weet ook wel dat ik mijn jonge jaren mystificeer, maar het zijn de jaren die me gevormd hebben. Ik hecht er een grote sentimentele waarde aan.

Les passagers de la nuit schetst met veel gevoel hoe ingrijpend het onvermijdelijke moment is waarop de kinderen het huis verlaten. Hoe heb jij dat ervaren?

Gainsbourg:Les passagers de la nuit is een heel tedere film. Ik was bezorgd dat die tederheid tot sentimentaliteit zou leiden, maar dat is niet gebeurd. Mikhaël Hers filmt met subtiele toetsen. Hij wil het niet hebben over de hysterie en de tranen. Zijn interesse gaat naar wat vlak voor en vlak na het drama gebeurt. Kinderen die het nest verlaten is inderdaad een van de grote thema’s van de film. Kate Barry, mijn oudste zus die gestorven is, had me ervoor gewaarschuwd. Het vertrek van haar zoon had haar enorm aangegrepen. Ze vroeg zich af hoe het komt dat je daar als ouder niet op wordt voorbereid. Je wordt op alles voorbereid: op de zwangerschap, op de geboorte, op het verversen van luiers, de eerste stapjes, het verlies van de melktanden, de puberteit. Maar over dat vertrek wordt met geen woord gerept, terwijl het overrompelend is. Ik maak het nu zelf mee.

In Les passagers de la nuit maakt een met twee tieners achtergelaten huisvrouw een doorstart in het Parijs van de jaren tachtig.
In Les passagers de la nuit maakt een met twee tieners achtergelaten huisvrouw een doorstart in het Parijs van de jaren tachtig. © National

Vertel.

Gainsbourg: Eerst vertrok de oudste, dan de tweede. Ik heb nog even tijd voor de jongste het huis zal verlaten, maar ook die dag komt. Plots ben je terug alleen. Of met twee, als je het geluk hebt nog met je partner samen te zijn. Ik moet door een depressie telkens een kind het huis verlaat. Je moet uiteraard groothartig genoeg zijn en wensen dat ze hun vleugels uitslaan en met ambitie hun verlangens najagen. Ze moeten zonder je kunnen en ze moeten blij zijn zonder je te kunnen. Dat besef ik ook wel, maar tegelijk wil ik helemaal niet dat ze het huis verlaten. Ik weet niet wat er van mij zou geworden zijn zonder mijn kinderen. Ik kan me geen leven zonder mijn zoon en twee dochters inbeelden. Ik was vroeger zeer morbide. Ik wentelde me in de pijn van het verlies van mijn vader. (Serge Gainsbourg stierf in 1991 aan een hartaanval, nvdr.) Ik slaagde er maar niet in een kind te krijgen. Dat alles stemde me ontzettend somber. Ik heb zes zwarte jaren gekend. Volgens Yvan (Yvan Attal, de Franse regisseur en acteur die haar levensgezel is sinds de jaren negentig, nvdr.) veranderde de geboorte van onze zoon mijn gezicht voorgoed. Ineens begreep ik dat het leven wel de moeite waard is.

Je speelt een vrouw die zichzelf wegcijfert voor haar gezin, geen betaald werk heeft en zich met vallen en opstaan moet heruitvinden na het vertrek van haar echtgenoot. Dat was couranter in de jaren tachtig dan nu.

Gainsbourg: Scheidingen werden pas tegen het einde van de jaren tachtig normaal bevonden. Toen mijn ouders uiteengingen, viel dat dus nog heel erg op. Het was al ‘raar’ dat ze niet getrouwd waren. In de film is de vader de kostwinner, de moeder voedt de kinderen op. Heel traditioneel. Mijn personage heeft het daar niet moeilijk mee, maar heeft zich wel nooit kunnen ontplooien. Ze moet in de jaren dertig geboren zijn, pal tussen mijn vader in 1928 en mijn moeder in 1946. Al kon ik mijn moeder niet als referentie gebruiken, want zij heeft zich in de jaren zestig en zeventig wel uitgeleefd. Vandaag zijn vrouwen gelukkig veel zelfbewuster dan toen. We kennen onze rechten, we willen een gelijke behandeling. Er is een enorme vooruitgang geboekt. Maar we zijn er nog niet. Kijk maar naar Amerika.

Waar het recht op abortus dreigt teruggeschroefd te worden.

Gainsbourg: Onvoorstelbaar. Mijn mond valt ervan open, mijn armen gaan ervan hangen. Het is een verschrikkelijk grote stap achteruit. Ik heb zes jaar in New York gewoond en dat waren zes prachtige jaren. New York is een waanzinnige, moderne stad met overweldigend veel vrijheid, kunst en cultuur. Maar New York is Amerika niet. Veralgemenen is niet goed, maar grote delen van Amerika zijn reactionair. Donald Trump werd echt niet zomaar president. Veel Amerikanen zitten vast in een conservatieve, religieuze kramp. Ik vind dat angstaanjagend. Ik heb het heel moeilijk met religies. Landen waar de sharia van kracht is, bezorgen me ook koude rillingen.

In Les passagers de la nuit maakt een met twee tieners achtergelaten huisvrouw een doorstart in het Parijs van de jaren tachtig.
In Les passagers de la nuit maakt een met twee tieners achtergelaten huisvrouw een doorstart in het Parijs van de jaren tachtig. © National

En dat tijdens de vierde feministische golf.

Gainsbourg: Vrouwen nemen eindelijk het woord en vragen om een gelijke behandeling. Dat is belangrijk, formidabel en noodzakelijk. Maar het MeToo-verhaal heeft de hele wereld, vrouwen inbegrepen, ook schrik aangejaagd. Het is normaal dat vrouwen zich uitdrukken over misbruik en verkrachtingen aanklagen. Maar soms gaat het te ver. Eén tweet volstaat om het leven van een man – meestal zijn het mannen die worden aangevallen – kapot te maken. Zonder proces en zonder bewijs. Dat jaagt me de stuipen op het lijf. Zo krijgt iedereen schrik en worden we bang van elkaar. De wokebeweging is beangstigend, maar natuurlijk is ze nodig. Zeker in Amerika. Door er te leven ben ik me bewust geworden van hoe monsterlijk mensen van kleur in Amerika behandeld werden. Niet eens zo lang geleden. Ik voel me wat idioot dat ik dat niet eerder doorhad. Ik kreeg het mee dankzij mijn dochters. Zij liepen school in New York en zijn dus op zijn Amerikaans opgevoed. Ze kwamen uit de Franse cultuur, probeerden zich aan te passen aan de Amerikaanse mentaliteit en kregen het begin van de wokestroming mee. Dat was vreemd om te zien.

Het was een droom om als adolescente de zomers op filmsets door te brengen. Ik had die uitlaatklep nodig om naast mijn bekende ouders ook zélf te bestaan.

Wat vind je dan zo eng aan woke?

Gainsbourg: Er is geen humor meer. We zijn bang van elkaar. We leven allemaal met de schrik iets verkeerds te zeggen. Eén verkeerd woord over een religie, vrouwen of mensen met een andere huidskleur en je hangt. Dat is niet gezond. Humoristen worden gecensureerd of zien hun terrein zwaar ingeperkt. De kleinste dingen choqueren vandaag al. Ik ben het anders gewoon. In de jaren zeventig waren het mijn ouders die choqueerden. Onder meer door bloot op de covers van de magazines te poseren. Dat volstond toen. Sindsdien hebben we een lang weg afgelegd, maar sinds kort gaan we er zwaar op achteruit. Blote meiden zijn geen probleem meer, maar o wee als je een grapje durft maken. Ik mis niet alleen de humor die iets aanklaagt. Ik mis ook humor die de spanning in een situatie wegneemt. Humor dedramatiseert en dat is zeer nuttig. Net zoals provocatie nut kan hebben.

Zegt de dochter van Serge Gainsbourg, een meester in de kunst van het provoceren.

Gainsbourg:Ik krijg steeds vaker de vraag wat mijn vader vandaag zou hebben gedaan. Zou hij nog wel gechoqueerd hebben? Het antwoord is simpel: nee. Men zou het hem niet toestaan. Hij zou na een van zijn provocaties uit de samenleving gewist worden. Ik betreur dat enorm. Ik zou bijna durven stellen dat het publiek personage Serge Gainsbourg even belangrijk is als zijn chansons. Het is namelijk een personage dat niet meer bestaat omdat het niet meer mág bestaan. Hij zocht grenzen op. In de kunst is dat van vitaal belang. Je moet durven afwijken van de middelmaat, anders krijg je alleen maar middelmaat, alleen maar Netflix. Ik bekritiseer Netflix omdat Netflix in het begin zo interessant leek. We hadden de indruk dat we van alles ontdekten, maar vandaag is het nieuwe en spannende eraf. Het is een supermarkt geworden.

© National

Over je moeder draaide je dan weer een intieme documentaire met de veelzeggende titel Jane by Charlotte.

Gainsbourg: Emotioneel was het een loodzwaar proces. Ik wist niet wat ik wilde vertellen. Er was geen scenario, geen concreet plan. Voor hetzelfde geld werd het een filmpje van twintig minuten voor de televisie. De docu was een bijna egoïstisch voorwendsel om samen tijd door te brengen. In New York was ik zo ver verwijderd van mijn moeder. Ik zou haar volgen tijdens een tournee in Japan waar ze nummers van mijn vader zou zingen. Ik verkocht het haar als een documentaire over haar, maar het werd er een over onze speciale band. Mijn moeder leerde dat ze in mijn ogen belangrijk is. Ik begrijp niet dat ze dat niet wist. We hebben een soms intimiderende band, maar ook een mooie. Het vreemde is dat we meteen na de opnames hervielen in oude rolpatronen: ik met mijn eeuwige malaise en zij met haar afstandelijkheid. Op een of andere manier is dat onze alchemie.

Smaakt het naar meer? Is Charlotte Gainsbourg voortaan ook filmregisseur?

Gainsbourg:Dat het publiek zo ontroerd was door Jane by Charlotte, heeft me diep geraakt. Ik heb enorm genoten van het maakproces, hoe beproevend het soms ook was. Ik zou dus heel graag zeggen dat ik klaar ben voor een volgende film. Maar dat is niet zo. Ik kan niet schrijven. Ik heb de behendigheid niet van een regisseur die zich kan wegsteken achter personages en de filmtaal tot in de puntjes beheerst. Ik heb mijn plan getrokken, maar ik ben lang niet zeker dat ik een film tot een goed einde kan brengen als hij me niet persoonlijk en intiem raakt. Anderzijds dacht ik precies hetzelfde na mijn eerste album. We zien wel.

https://www.youtube.com/watch?v=2wiN1nNkgfo&ab_channel=BandesAnnoncesCin%C3%A9ma

LES PASSAGERS DE LA NUIT

Vanaf 25/5 in de bioscoop.

Charlotte Gainsbourg

Is een Frans-Britse actrice en zangeres (50), moeder van drie kinderen.

Zong op haar dertiende mee op Lemon incest, de beruchte hit van vader Serge Gainsbourg, de subversiefste der chansonniers.

Maakte als tiener furore met hoofdrollen in L’effrontée en La petite voleuse van Claude Miller.

Acteerde ook voor Alejandro González Inárritu, Todd Haynes, Agnès Varda en Michel Gondry.

Won de prijs voor beste actrice op het filmfestival van Cannes voor haar rol in Antichrist. Is de favoriete actrice van Lars von Trier.

Schreef vijf albums met inbreng van onder meer Beck, Depeche Mode, Air, Jarvis Cocker en Paul McCartney.

Maakte in 2021 Jane by Charlotte, een documentaire over haar moeder, actrice en zangeres Jane Birkin.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content