Bad motherfucker: de carrière van Samuel L. Jackson in negen rollen

In The Last Days of Ptolemy Grey is Samuel L. Jackson (73) te zien als een woest bepruikte en dementerende negentiger. De mysterieuze thriller is het jongste bewijs dat de ere-Oscar die hij eind deze maand in Hollywood mag ophalen belachelijk laat komt. Een portret in negen rollen van de meest aanwezige én veelzijdige acteur van de afgelopen dertig jaar.

1 Coming to America (1988)

De romantische komedie Coming to America, over de Afrikaanse kroonprins Akeem die in de VS een bruid komt zoeken, wordt vooral – en met enige tegenzin – herinnerd als vehikel voor de toenmalige superster Eddie Murphy. Wat weinig mensen weten, is dat Samuel L. Jackson er een van zijn allereerste filmrollen in speelt. Hij komt ongeveer één minuut in beeld, als de luid vloekende overvaller van een fastfoodrestaurant die door Akeem (Murphy) overmeesterd wordt. Toen de film uitkwam, was Jackson al 39. Hij woonde en werkte als theateracteur in New York en hing elke dag bij zijn agent aan de lijn met dezelfde vraag: ‘Heeft Hollywood gebeld?’ Omdat het antwoord bijna altijd negatief was, werkte hij in de jaren 80 onder andere drie jaar als stand-in voor Bill Cosby tijdens repetities voor The Cosby Show. In Sea of Love (1989), een thriller met Al Pacino waarin hij heel even te zien was, stond hij op de aftiteling als ‘Black guy’. Gelukkig was er nog zijn goeie vriend Spike Lee, die Jackson in elke film castte die hij in die periode maakte. ‘Spike Lee’s Summer Camp’, noemde Jackson die jaarlijks terugkerende ervaring vorig jaar nog in Vanity Fair.

2 Jungle Fever (1991)

Het was ook Spike Lee die Jackson zijn eerste doorbraak bezorgde. In Jungle Fever (1991) was hij de drugsverslaafde broer van het door Wesley Snipes gespeelde hoofdpersonage. Zijn vertolking was zo indrukwekkend dat het filmfestival van Cannes dat jaar uitzonderlijk een prijs voor beste bijrol uitreikte. De ironie wil dat de acteur recht van de ontwenningskliniek naar de set was gestrompeld. Jackson, die naar eigen zeggen ‘voor alle verkeerde redenen’ met acteren begonnen was, dronk te veel en worstelde zelfs een tijdlang met crack, tot zijn vrouw en dochter hem op een morgen bewusteloos onder de keukentafel aantroffen. De manieren van zijn personage Gator Purify waren dus recht uit het leven gegrepen. Korte tijd na de erkenning in Cannes kreeg Jackson zelf telefoon van zijn agente: ‘Je gelooft het nooit: Hollywood heeft gebeld!’ Een jaar later verhuisde hij met zijn vrouw LaTanya en hun tienjarige dochter Zoe naar Hollywood. Jackson: ‘We zagen onszelf als hardcore New Yorkers, en plots woonden we in Los Angeles.’

3 Pulp Fiction (1994)

Een van de legendes die rond de casting van Jackson in Quentin Tarantino’s Pulp Fiction cirkelen, is dat hij op de auditie arriveerde met een hamburger in de hand terwijl hij van een beker frisdrank slurpte, precies zoals zijn personage Jules Winnfield in de film. Een ander verhaal wil dat hij door iemand van de casting begroet werd met een welgemeend ‘Hello, mr. Fishburne’, wat hem precies boos genoeg maakte voor de scène die hij moest spelen. Laurence Fishburne was Tarantino’s eerste keuze maar bedankte voor de rol. Feit is dat dit ook dertig jaar later de rol is waar iedereen aan denkt als de naam Samuel L. Jackson valt. Kom op café in het verkeerde gezelschap terecht, en de quotes vliegen je nog altijd rond de oren. Een vorig jaar verschenen boek over Jacksons leven en carrière heet Bad Motherfucker – naar wat in Pulp Fiction op zijn portefeuille gedrukt stond. Jules Winnfield leverde Jackson zijn enige Oscar-nominatie tot nu toe op en was de start van een lange, vruchtbare samenwerking met Tarantino. Zijn favoriete film van de meester is overigens niet Pulp Fiction maar Jackie Brown (1997), waarin hijzelf wapenhandelaar Ordell Robbie speelde (en Robert De Niro mocht neerschieten).

4 Die Hard with a Vengeance (1995)

We weten nu al hoe Samuel L. Jackson een legende werd. De status van superster bereikte hij door zijn vertolking van Zeus Carver in de derde Die Hard-film. Opnieuw een rol die oorspronkelijk voor Laurence Fishburne bedoeld was, maar toen die te veel geld bleek te vragen, stelde Bruce Willis voor om Jackson uit te nodigen. Hoewel ze geen scènes samen hadden, was Willis enorm onder de indruk van Jules Winnfield in Pulp Fiction. Jackson van zijn kant was een grote Die Hard-fan, verklaarde hij in die tijd in interviews: ‘Als ik tijdens het zappen op Die Hard stoot, denk ik altijd bij mezelf: “Ik kijk alleen even naar deze scène.” Zeker als het de scène is waarin Bruce blootsvoets over dat glas loopt. En voor ik er erg in heb, heb ik opnieuw de hele film gezien. Ik denk dat ik voor de eerste Die Hard aan om en bij de dertig visies zit. En elke keer ben ik jaloers op Reginald VelJohnson, die de zwarte politieagent speelde. “Waar zat ik toen ze daarvoor audities hielden?” vraag ik mezelf dan altijd af.’

5 Star Wars: Episode I The Phantom Menace (1999)

‘Het enige waar ik ooit om gevraagd heb, is een paarse lichtsabel’, bekende Jackson aan Esquire. ‘George Lucas zei: “Jamaar, lichtsabels zijn altijd rood of groen.” Waarop ik: “Kan wel zijn, maar toch zou ik een paarse willen.”‘ Nog volgens Jackson zou op het handvat de insciptie ‘bad motherfucker’ staan. Zijn Mace Windu was niet het eerste zwarte personage in de Star Wars-franchise, maar wel de eerste zwarte Jedi. George Lucas en de zijnen hebben in de loop der jaren nogal wat kritiek gekregen op het gebrek aan diversiteit in de films, onder andere nadat het zwarte personage Finn (John Boyega) in de jongste trilogie stukje bij beetje naar de marge was geduwd, maar ondanks zijn doorgaans uitgesproken meningen zul je van Jackson geen kwaad woord over Star Wars horen. Aan radiohost Howard Stern vertelde hij dat hij desnoods het witte pak van een stormtrooper had aangetrokken om toch maar van de franchise deel te kunnen uitmaken.

6 Snakes on a Plane (2006)

‘I have had it with these motherfuckin’ snakes on this motherfuckin’ plane!’ Dit retecoole niemendal zit er vooral tussen om ons eraan te herinneren in hoeveel films Jackson heeft meegespeeld en hoe veelzijdig hij is. Volgens IMDb staat zijn teller vandaag op 199 acteercredits, verspreid over film en tv. Dat waren bijlange niet allemaal klassiekers. Voor elke Unbreakable (2000), Shaft (2000) of Django Unchained (2012) heb je minstens tien vergeten, ‘kleine’ films waarin hij te zien was. In de thriller Changing Lanes (2002) speelde hij een alleenstaande vader die het na een verkeersincident aan de stok krijgt met een vlotte jonge advocaat, in Lakeview Terrace (2008) een racistische flik en in Black Snake Moan (2006) een diepreligieuze boer die een seksverslaafde jonge vrouw probeert te bekeren. Zijn liefde voor franchises uit zich naast Star Wars,Jurassic Park en de Marvel-films (zie verder) in bijvoorbeeld de XXX-reeks en de reboot van RoboCop (2014). Aan Esquire vertelde hij: ‘Op zaterdagmorgen schopte mijn moeder me het huis uit. Ik ging om 9 uur naar de bioscoop en keek naar alles – de cartoons, de feuilletons, een dubbele horroraffiche – tot zij ook kwam en we samen naar een film voor de grote mensen keken. Zo doe ik het nog altijd: eerst een film als Snakes on a Plain, dan een heel ernstig drama en vervolgens een komedie.’ En hoe onbenullig ze vaak ook zijn: elke film waarin Samuel L. Jackson zat, is beter dankzij hem.

7 Iron Man (2008)

Op Wikipedia staat een compleet zinloze maar grappige lijst met de twintig acteurs/actrices van wie de films het meest hebben opgebracht. Zinloos omdat geen rekening wordt gehouden met ticketprijzen (en oude publiekstrekkers als John Wayne of Elizabeth Taylor dus geen kans maakten). Grappig omdat elf van de twintig hun plaats dankten aan de megahit Avengers: Endgame (2019) en medebedenker Stan Lee, die tot zijn dood in 2018 in 37 Marvel-films een cameo had, op één staat. Op twee staat Samuel L. Jackson, die in elf Marvel-films de rol van Avengers-baas Nick Fury vertolkt (en in drie Star Wars-films opdraaft). Zinloos, maar grappig. Veel cooler is dat een stripversie van Fury al in 2002 op Jackson gebaseerd was, lang voor er sprake van was dat hij de rol zou gaan spelen. Dat hij een zo wit genre als de superheldencomic heeft geïnspireerd om een klassiek personage na veertig jaar Afro-Amerikaans te maken, maakt van hem allicht een van de invloedrijkste zwarte acteurs uit de filmgeschiedenis.

8 I Am Not Your Negro (2016)

In zijn verlangen om een superster te worden ging de zwarte acteur Will Smith lange tijd elke raciaal gevoelige rol uit de weg: ‘Ik wilde de rollen waarvoor ze normaal aan Tom Cruise dachten.’ Als je de carrière van Samuel L. Jackson erop naslaat, krijg je net het omgekeerde gevoel. Jules Winnfield, Mace Windu, Shaft, Zeus Carver en Nick Fury: hoe uiteenlopend de personages ook zijn, je bent je altijd heel erg bewust van hun zwarte trots. Jackson, die in de zuidelijke staat Tennessee opgroeide en de segregatie van dichtbij meemaakte, is al een activist sinds hij in 1968 als plaatsaanwijzer op de begrafenis van Martin Luther King meehielp. Zijn engagement sprak misschien wel het duidelijkst uit I Am Not Your Negro (2016), een documentaire gebaseerd op het werk van schrijver en activist James Baldwin waarvoor hij de vertelstem leverde. Aan talkshowhost Jimmy Kimmel vertelde hij: ‘Ik word geregeld gevraagd, maar deze was speciaal. James Baldwin was bijzonder voor mij als jongeman. Zijn geschriften hebben me gevormd.’ Hij was zelden zo ernstig in een talkshow als die keer.

9 The Last Days of Ptolemy Grey (2022)

Eind deze maand mag Samuel L. Jackson een ere-Oscar gaan oppikken – Hollywoods manier om te zeggen dat je voor je carrière allicht te weinig erkenning hebt gekregen. Hij is 73 jaar jong en vijftig jaar samen met dezelfde vrouw. In zijn vrije tijd gaat hij graag golfen met zijn collega en vriend Don Cheadle. Hij houdt er ook van om naar de films te kijken waarin hijzelf meespeelt, maar meestal is hij gewoon aan het werk. Het ziet ernaar uit dat 2022 voor hem vooral een tv-jaar wordt. In het najaar duikt hij opnieuw op als Nick Fury in de Marvel-reeks Secret Invasion, nu is het de beurt aan The Last Days of Ptolemy Grey. In die adaptatie van misdaadauteur Walter Mosley speelt hij een dementerende negentiger die dankzij een revolutionair medicijn tijdelijk zijn geheugen terugkrijgt. Hij maakt van de gelegenheid gebruik om de moord op zijn lievelingsneefje te onderzoeken. Ptolemy Grey is alweer helemaal anders dan alle rollen die hij al gespeeld heeft, maar er komt wel een constante uit zijn carrière in terug. Jackson is al heel lang kaal, maar de pruiken die hij in zijn films heeft gedragen – van Pulp Fiction over Unbreakable tot Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children (2016) – zijn haast even beroemd als hijzelf. In The Last Days of Ptolemy Grey torst hij een uitzinnige grijze wildernis die perfect bij de verwarring van zijn personage past.