Oestrogeen in uw beeldbuis: de vijf machtigste vrouwen in het huidige tv-landschap

Shonda Rhimes, Melissa Rosenberg, Jenji Kohan, Lena Dunham, Mindy Kaling: samen hebben ze net geen dertig Emmy-nominaties op hun naam staan. Het zijn auteurs, producers en showrunners. En vooral: het zijn vrouwen. ‘We kijken al te lang naar dezelfde soort televisie, gemaakt door dezelfde mensen.’

In 2005, net voor haar ziekenhuisserie Grey’s Anatomy in première gaat, heeft Shonda Rhimes een vergadering met ABC. Een kamer vol oude mannen vertelt haar dat ze geen serie met een promiscue hoofdpersonage – de Meredith Grey uit de titel – op tv kan brengen. Dat zou te ordinair zijn. Niet realistisch bovendien. Zeker niet als het over een vrouw gaat. Waarna Rhimes stug volhoudt. ‘De onzin die vrouwen altijd is wijsgemaakt, werkt gewoon niet meer. We kijken al te lang naar hetzelfde soort televisie, gemaakt door dezelfde mensen, op dezelfde manier.’ Ze krijgt gelijk.

Twaalf seizoenen Grey’s Anatomy later is Rhimes meer dan zomaar een showrunner, ze is een genre op zich. Met Grey’s Anatomy, Scandal en How to Get Away with Murder – alle drie door haar bedacht, geschreven en gemaakt – staat de Amerikaanse donderdagavond op ABC volledig in het teken van één vrouw. Wijventelevisie, but not as you know it.

Dat is namelijk wat haar zo belangrijk maakt. Op het eerste gezicht lijkt Rhimes te grossieren in de betere soap, met breder uitgesmeerde plots. Haar naam is een merk geworden dat garant staat voor een groots emotioneel tv-moment, genre gezonken ferryboten, affaires met de president, veel verloren ledematen en gebroken harten. Tv die om een glas rode wijn én een pak zakdoeken vraagt. Dat lijkt niks bijzonders. Lijkt, want Rhimes presenteert verhaallijnen die emotioneel complexer zijn dan de zoveelste blanke man die de zoveelste andere blanke man neerschiet. Achter de grootse plottwists schuilen verhalen die kritisch zijn voor de Amerikaanse samenleving en thema’s als abortus, racisme, burn-outs, online-intimidatie, slutshaming, corruptie, de administratieve rompslomp van adoptie, juridisch falen, holebirechten en posttraumatische stress aansnijden. In Shondaland, Rhimes’ eigen productiehuis, wonen niet alleen huilebalken en hotties.

En vooral: Rhimes slaagt erin om dingen te veranderen. Die donderdagavond op ABC is een tijdsblok dat zo populair is bij adverteerders dat er ruzie gemaakt wordt over wie er reclame mag maken. Wie vrouwen wil bereiken, moet langs Rhimes. Wat ook betekent dat ze enige macht heeft vergaard sinds Grey’s Anatomy. En dat weet ze. Zo is Rhimes een voorvechtster van zwarte vrouwen op tv. Met Scandal, een reeks over crisismanager Olivia Pope en haar gladiatoren in maatpak, werd Kerry Washington de eerste zwarte vrouw in decennia die een hoofdrol in een televisiereeks mocht vertolken. Viola Davis, die voor haar rol in How to Get Away with Murder na het eerste seizoen al een Emmy-nominatie verzilverde, zei over Rhimes: ‘Er waren een heleboel dingen die ik niet mocht zijn tot ik de rol van Annalise Keating kreeg. Ik mocht als zwarte vrouw nooit seksueel voorgesteld worden, om maar één ding te noemen.’ Met de komst van Rhimes mochten dramareeksen over en voor vrouwen plots schaamteloos slim zijn, de thema’s uitdagend, de personages driedimensionaal en niet altijd even aaibaar. Time voorzag de invloed van Rhimes en noemde haar in 2007 al een van de honderd machtigste personen ter wereld.

En dat voor de vrouw die ooit verantwoordelijk was voor het Britney Spears-vehikel Crossroads. Er is hoop voor iedereen.

Iron Man, de Hulk, Thor, Daredevil: zowat elke Marvel-superheld kreeg de voorbije jaren zijn eigen film of tv-reeks. Of toch elke mannelijke superheld. Het was het grote onrecht in het Marvel-universum: als zelfs Ant-Man zijn eigen film krijgt, waarom dan geen enkele vrouw?

Pas eind vorig jaar kwam daar verandering in, toen Jessica Jones haar eigen reeks kreeg op Netflix. De vrouw aan wie u dat te danken heeft? Melissa Rosenberg. In een ver verleden scenariste van Twilight, maar Jessica Jones was het soort personage waar ze al haar hele carrière op zat te wachten. ‘De voorbije jaren hebben we geweldige mannelijke personages gezien in televisieseries, maar hoe vrouwen voorgesteld werden, leek me gemakzuchtig en saai. Er ontbrak altijd iets. Jessica is een personage van vlees en bloed: ze is niet zomaar de vrouw of de partner van iemand. Ze is niet perfect. Ze heeft, in alle opzichten, veel gebreken. Dat maakt haar boeiend’, vertelt Rosenberg aan Hollywoodhuisblad Variety.

Dat Jessica Jones een succesverhaal werd – het tweede seizoen is al besteld – is dan ook in de eerste plaats aan Rosenbergs invulling van de personages te danken. Krysten Ritter speelt Jessica Jones, een koelbloedige, alcoholverslaafde superheldin op haar retour die gemanipuleerd wordt door Kilgrave (David Tennant), een man die opteerde voor de meest voor de hand liggende schurkennaam sinds Voldemort. ‘Was ‘Murdercorpse’ already taken?’ Blijkbaar wel. Maar Kilgrave is meer dan een goede punchline. Rosenberg noemt Kilgrave in Rolling Stone een typische blanke man in Amerika. ‘Kilgrave is vooral beangstigend omdat Jessica kwellen zijn enige doel is. Kilgrave vertolkt de verwrongen logica van verkrachters’, legt Rosenberg uit. Los van het ding dat hij letterlijk gedachten kan controleren, is Kilgrave een verrassend realistische vorm van kwaad: hij is een metafoor voor het verlies van vrije wil. Van je hand in een razende smoothiemixer steken tot een drugsverslaving kweken: Kilgrave berooft met zijn bevelen zijn slachtoffers van de mogelijkheid om tegen te spreken.

In vergelijking daarmee is de buitengewone fysieke sterkte van Jessica Jones een saaie superkracht. Dat lijkt ook het punt van Rosenberg. Natuurlijk, Jessica Jones vliegt niet met een cape over de stad en verandert evenmin in een groteske groene grommer. Maar denk even na over wat haar superkracht impliceert: zelfs de sterkste vrouw op de planeet kan het slachtoffer worden van gruwelijk misbruik. Vergis u niet: David Tennant speelt hier geen komische killer die u enigszins kunt vergeven vanwege zijn verdorven verleden of zelfs aanmoedigen omdat hij tenminste de lol in de reeks houdt. Zijn slagzin – ‘Smile, Jessica’ – zegt meteen alles wat u moet weten: Jessica Jones is een serie over seksisme en misbruik, met toevallig een superheldin in de hoofdrol.

‘Je hebt meer kans om verkozen te worden als Congreslid dan om ooit voor een tv-serie te werken.’

‘Well, screw you. ‘

Als het leven van Jenji Kohan een tv-serie was, zou deze conversatie met haar ex-vriend de finale van de pilot zijn. Kohan zette een punt achter haar relatie en begon te schrijven voor televisie. Het werd een indrukwekkende rebound. Na veel tijd te hebben doorgebracht in de schrijfkamers van onder meer The Fresh Prince of Bel-Air en Friends stampte Kohan zelf Weeds uit de grond, een gitzwarte komedie over een weduwe annex drugdealer. Kohans aanpak sloeg aan: acht seizoenen later verhuisde ze haar handeltje naar vrouwengevangenis Litchfield om voor streamingdienst Netflix Orange Is the New Black in te blikken, gebaseerd op de autobiografie van Piper Kerman. Samen met House of Cards werd het de reeks die Netflix op de kaart zette.

Orange Is the New Black gaat over Piper (Taylor Schilling), die als blanke, bevoorrechte vrouw achter de tralies geconfronteerd wordt met de ervaringen en trauma’s van haar medegevangenen. Niet alleen het hoofdpersonage maar ook de doorwinterde comakijker wordt ijskoud met de neus op de eigen privileges gedrukt. Laat u dus niet misleiden door de parade van blote borsten in de eerste aflevering: dat is niet waar Orange Is the New Black over gaat. Ergens is Piper Kohans Trojaanse paard: een netwerkvriendelijke blonde vrouw die ons gewiekst in een wereld vol transgenders, latina’s, lesbische, oude en zwarte vrouwen binnenloodst. Voor je het in de gaten hebt, ga je volledig op in verhalen die je elders op tv maar weinig te zien krijgt. Daarvoor gaat Kohan actief op zoek naar gezichten die vooralsnog niet zichtbaar genoeg waren in het naar eigen zeggen ‘eentonige tv-landschap van de afgelopen decennia’. Transgenderactrice Laverne Cox is zo’n nieuw gezicht, om maar één naam te noemen. Intussen heeft Netflix al het groene licht gegeven voor een vijfde, zesde én zevende seizoen. Hang die oranje plunje dus nog niet aan de haak: u zit nog een paar jaar aan het scherm gekluisterd.

De wereld leerde showrunner, schrijfster en actrice Mindy Kaling kennen als Kelly Kapoor, een van de werknemers in The Office US. Nadat ze op dat kantoor acht seizoenen mee de plak had gezwaaid, verliet ze de reeks om haar eigen sitcom te bedenken. The Mindy Project – waarin ze zelf de hoofdrol vertolkt, mocht u die link nog niet gelegd hebben – herschrijft de verhaallijn van de moderne romantische komedie, al sinds Jane Austen de oervorm wanneer het aankomt op de weergave van de vrouwelijke leefwereld in entertainment.

In een romcom is de huwelijksplot, de verhaallijn waarin trouwen het einddoel is, zowat de heilige graal. En net daar rekent Kaling mee af: ‘Het idee van de soulmate, dat vrouwen kennen uit romantische komedies, is problematisch: geen enkele man kan aan zo’n ideaalbeeld voldoen. Vrouwen moeten hun eigen soulmate zijn.’ Slecht nieuws dus, Jerry Maguire: Mindy gelooft niet dat een andere persoon je compleet kan maken.

In de serie volgen we Mindy, een mollige en luide vrouw met bruine huid. Ze is het soort figuur dat zich prima zou laten casten voor de rol van the duff – de designated ugly fat friend, ken uw acroniemen. Niet zo in The Mindy Project: ‘Mijn personage draagt geweldige kledij, verdient goed haar boterham, woont in Manhattan en heeft een knap vriendje. Het is gemakkelijk om haar te haten.’ Kaling speelt een trotse gynaecoloog met zeer duidelijke verwachtingen, schaamteloos geïnspireerd op de films waar ze zo dol op is: haar date moet steenrijk zijn, een innemende persoonlijkheid hebben en het gezicht, nee, de penis van Michael Fassbender. Maar naarmate Kaling verderpent aan de reeks blijkt een typisch sprookjeseinde niet de maatstaf voor het geluk van haar personage. Hoe bitter het de trouwe kijkers ook maakt, Kaling weigert een relatie of huwelijk als kers op de taart voor te stellen. Het project in The Mindy Project is Mindy zelf, de romances zijn bijzaak. In de woorden van een van haar mannelijke tegenspelers: ‘Laat nooit iemand je weerhouden om te doen wat jij wilt. Zelfs ik niet.’ Niemand drijft Mindy een hoekje in.

De gemiddelde twintiger houdt het bij een reis naar Zuidoost-Azië en een cursus Spaans, Lena Dunham (29) deed er iets anders mee: al sinds 2012 pleurt ze haar hoogsteigen quarterlifecrisis achter het ruisgrijze HBO-logo. Dunham is de schrijfster, producer, regisseur en hoofdrolspeelster van Girls, een serie waarvoor ze carte blanche kreeg van het netwerk. Het resultaat is een openhartig generatiedocument: Girls volgt vier vrouwelijke twintigers – Hannah, Marnie, Shoshanna en Jessa – die hun weg zoeken in New York en in het leven. Aan de hand van die vier perspectieven geeft Lena Dunham de groeipijnen van een select, geprivilegieerd clubje millennials weer. ‘Ik denk dat ik misschien de stem van mijn generatie ben. Of toch een stem, van een generatie’, aldus Dunham als Hannah in de eerste aflevering van de reeks. Egocentrisch? Zeker. Een tikkeltje blind voor de realiteit? Uiteraard. Maar ook compromisloos eerlijk. Dunham geeft zich letterlijk en figuurlijk bloot.

Toegegeven, soms iets té bloot.

Dat cumshot in seizoen twee was niet iets dat voor ons hóéfde.

De heel expliciete seksscènes zijn al vanaf het eerste seizoen een handelsmerk van de serie, maar Girls, ondertussen toe aan zijn vijfde en laatste seizoen, zit vooral tjokvol intieme bekentenissen over relatieangst, prestatiedruk en mentale stoornissen. Terwijl ze naar de zin van het leven zoekt, legt Dunham de personages van Girls woorden in de mond die wereldwijd tot lange analyses leiden – of op zijn minst tot meewarig fronsen. Enfin, als u na vijf seizoenen nog niet begrijpt hoe onbegrepen Dunham is, ziet er vast ergens een kink in uw kabel. Dat Dunham samen met onder anderen bromancer Judd Apatow en Jenni Konner meer gelaagdheid in één aflevering brengt dan in de outfits die ze daarvoor draagt, is een understatement. Bovendien is ze, in tegenstelling tot wat graag geloofd wordt, veel meer dan haar vaak vervelend narcistische personage Hannah Horvath. Een miljoenenboekendeal met een internationale bestseller. Een resem films. Een hitserie. Activiste voor Planned Parenthood. Een toonaangevende nieuwsbrief met gastredacteurs als Jennifer Lawrence. Maar sommige mensen zullen desondanks nooit verder raken dan dat Dunham een feministische heks met overgewicht is. Het zal deze creator – wij weigeren vooralsnog een andere term te hanteren – worst wezen.