MeToo-generatie, let op: Mrs. America is een geschiedenisles die vooral iets over nu wil vertellen

Je had Phyllis Schlafly kunnen neerzetten als een pastelkleurige Cruella de Vil of een kwezel van het soort dat Meryl Streep graag speelt. Dat doet Cate Blanchett niet. © ISOPIX
Geert Zagers
Geert Zagers Journalist bij Knack Focus

Het is een beetje zoeken, maar verstopt op Caz en BBC Two loopt een feministisch period drama met Mad Men-referenties waarvoor Cate Blanchett zowaar een overstap naar het kleine scherm maakte. Mrs. America verdient, kortom, iets meer aandacht.

Spoiler alert

Mocht u Mrs. America nog niet gezien hebben, leest u best niet verder.

De eerste keer dat we Cate Blanchett in Mrs America te zien krijgen, wordt ze geïntroduceerd als ‘mevrouw Fred J. Schlafly’ en moet ze in bikini paraderen op een fundraiser. De tweede keer dat ze in beeld verschijnt, geeft een tv-presentator haar in een debat over nucleaire defensie de raad om breed genoeg te glimlachen. ‘Met tanden.’ In de derde scène vertelt een vriendin haar dat het Equal Rights Amendment, een grondwetsamendement dat gelijke rechten voor vrouwen garandeert, op het punt staat geratificeerd te worden. In de vierde scène vraagt ze aan haar man toestemming om een trip naar Washington te mogen maken voor politiek overleg.

In al haar antifeminisme kun je niet ontkennen dat Phyllis Schlafly een feministe was. Er is meer dat vrouwen bindt dan hen onderscheidt, lijkt Mrs. America te zeggen.

Een kwartier lang lijk je exact te weten wat voor reeks Mrs. America gaat worden. Een Belangrijke Historische Reeks waarin een Belangrijke Actrice een Belangrijk Feministisch Icoon speelt. Maar dan komt de twist. Cate Blanchett speelt geen personage dat op het punt staat het patriarchaat omver te werpen. Ze speelt een geprivilegieerde huisvrouw die op het punt staat het feminisme een van zijn zwaarste klappen ooit toe te dienen. Het is de intrigerende premisse van Mrs. America: een verhaal over een cruciaal moment in het feminisme, maar dan verteld door een vrouw die vindt dat dat feminisme vooral gebruikt wordt ‘door vrouwen die op zoek zijn naar excuses voor hun eigen falen’.

Het is dan ook Mrs. America.

Niet Ms.

Mrs. America geeft een gezicht aan een nieuwe antiheld: de antifeministe.

Je zou Mrs. America de spirituele opvolger van Mad Men kunnen noemen. De reeks, gecreëerd door Dahvi Waller, die aan Mad Men meeschreef, start in 1970, precies op het moment waarop Mad Men stopte. Liet Mad Men de mannenwereld van de jaren zestig zien, dan toont Mrs America, met een cast die voor negentig procent uit vrouwen bestaat, hoe het andere geslacht het sindsdien verging. En dan is er de aanwezigheid van John Slattery, min of meer de enige man in de cast dus, die als Fred J. Schlafly een iets oudere versie is van het personage dat hij nooit van zich af zal kunnen schudden.

Oprecht.

Het is technisch onmogelijk om níét aan Roger Sterling te denken als je John Slattery ziet spelen.

Het is een logische vergelijking. Alleen: daar houdt ze ook op. Mad Men was een reeks over een fictief personage in een fictief reclamebureau waarin de historische gebeurtenissen niet meer dan de achtergrond waren. In Mrs America is het heel nadrukkelijk de geschiedenis die de hoofdrol opeist en de fictie die naar de achtergrond verdwijnt.

MeToo-generatie, let op: Mrs. America is een geschiedenisles die vooral iets over nu wil vertellen

Een snelle stoomcursus tweede feministische golf. Begin jaren zeventig lijkt het feminisme op het punt te staan een belangrijke politieke kracht te worden. Met Shirley Chisholm probeert in de VS voor het eerst een zwarte vrouw de Democratische presidentskandidaat te worden. Feministische iconen als Gloria Steinem – bij ons niet zo bekend, vreemd genoeg – worden op bijeenkomsten als rocksterren onthaald. Bella Abzug, de leider van de vrouwenbeweging, heeft een voet tussen de deur bij senatoren en kabinetscheffen.

Het kroonstuk van dat politieke momentum moet het Equal Rights Amendment worden, een toevoeging aan de grondwet die discriminatie tegen vrouwen verbiedt en op het punt staat om geratificeerd te worden. De deadline voor de afzonderlijke staten is pas in 1979, maar niemand die denkt dat het zo lang zal duren. Het amendement kan namelijk op bipartisan steun, van de Democraten én van de Republikeinen, rekenen. Zelfs Nixon heeft zich erachter geschaard.

Je voelt aan alles dat showrunner Dahvi Waller dat verhaal wil vertellen aan de MeToo-generatie. Hoe het feminisme al eens eerder een cruciaal decennium heeft doorgemaakt. Hoe old-school feministen zich vijftig jaar geleden al een weg aan het banen waren in een seksistische politieke wereld. Hoe het feminisme daarbij ook al worstelde met de perspectieven van zwarte feministen en lesbische activisten. Hoe moeilijk het is om compromissen te sluiten zonder dat je intenties gecompromitteerd raken. Maar vooral: hoe de vrouwenbeweging dat momentum vervolgens helemaal is kwijtgespeeld.

Want zoals gezegd: Mrs. America is niet het verhaal van Gloria Steinem en Bella Abzug. Ze krijgen elk hun schermtijd, maar het hoofdpersonage moet in het andere kamp gezocht worden. Het Equal Rights Amendment zal in 1979 namelijk niet geratificeerd raken en dat is aan één vrouw te danken: Phyllis Schlafly, een conservatieve schrijfster van in de vijftig, moeder van zes en zelfverklaarde huisvrouw. Een vrouw, half reactionair, half contrair, die er een heimelijk genoegen in schept om elke keer dat ze ergens mag gaan spreken haar man te bedanken omdat hij haar de toestemming gaf – enkel en alleen om de feministen in de zaal te jennen. Mocht u The Handmaid’s Tale gezien hebben: Serena Joy, de vrouw van Commander Waterford, is grotendeels op haar gebaseerd.

Dat zegt iets.

Gloria Steinem mag dan mooier haar hebben, puur als personage is Phyllis Schlafly veruit de interessantste vrouw in het verhaal. Aan het einde van de eerste aflevering krijgen we te zien hoe Schlafly, tot dan een expert in nucleaire defensie, in Washington mag aanschuiven bij een meeting over Nixons rakettenbeleid. De mannen in de kamer lijken evenwel niet in haar mening geïnteresseerd, houden haar voor de secretaresse en vragen haar om nota’s te nemen. Pas als ze het Equal Rights Amendment ter sprake brengt, een vrouwenissue in mannenogen, krijgt ze de aandacht van het mannelijke gezelschap. Aandacht die ze niet meer loslaat.

MeToo-generatie, let op: Mrs. America is een geschiedenisles die vooral iets over nu wil vertellen

Het zegt alles over wat Schlafly’s motivatie is. Het Equal Rights Amendment een halt toeroepen is geen doel, maar een middel. Het gaat haar niet om conservatieve ideologie. Het gaat haar om macht verwerven. En daar blijkt ze heel goed in te zijn. Gewapend met een nieuwsbrief en een klein leger huisvrouwen zet ze het bewuste amendement op de conservatieve agenda. Ze framet de roep om gelijke rechten als een aanval op huisvrouwen. Ze verdraait de intenties van het amendement tot een verdoken oproep om vrouwen naar Vietnam te sturen en gescheiden moeders alimentatie te ontzeggen. Een perfide strategie, maar ze werkt: hoe groter het verzet tegen het amendement wordt, zeker binnen de Republikeinse partij, hoe meer haar eigen macht groeit.

Last van scrupules heeft ze daarbij niet. ‘STOP ERA’ heet haar beweging, waarbij STOP een acroniem is voor ‘Stop Taking Our Privileges’. In een van de eerste acties van de organisatie laat Schlafly bij de stemgerechtigde politici in haar staat een thuis gebakken brood afleveren. ‘For the breadwinners, from the breadmakers’, staat er op het kaartje. Later in de aflevering blijkt dat die breadmakers vooral het zwarte personeel van Schlafly en haar medestandsters zijn.

Tegelijk maakt Mrs. America ook een ander punt over Schlafly. Ze mobiliseerde vrouwen om meer te zijn dan een huisvrouw. Ze reisde het land rond om haar boodschap te verspreiden. Ze deed alles om haar seat at the table te verkrijgen. In al haar antifeminisme kun je niet ontkennen dat Phyllis Schlafly een feministe was, zij het dan een met een heel ander perspectief. Er is meer dat vrouwen bindt dan hen onderscheidt, lijkt Mrs. America te zeggen.

Om nog even naar de Mad Men-analogie terug te grijpen: mocht Phyllis Schlafly een man geweest zijn, dan was ze de don-draperiaanse antiheld van het verhaal: moreel gecompliceerd, maar heel, heel goed in haar job en precies daarom zo fascinerend. Het is interessant om te zien hoe Cate Blanchett, die niet vaak op tv te zien is (maar naast Mrs. America momenteel ook een kleine rol heeft in Stateless op Netflix), haar speelt. Ze had Schlafly kunnen neerzetten als een pastelkleurige Cruella de Vil die je met plezier haat of een kwezel van het soort dat Meryl Streep graag speelt. Dat doet Blanchett niet. Ze speelt Schlafly met een dik aangezette aristocratische Katherine Hepburn-tongval, maar verder blijft ze opvallend terughoudend. Ze demoniseert haar niet, maar wil evenmin dat u te veel sympathie voor haar krijgt. Mrs. America wil geen schuldigen aanwijzen. Het wil gewoon kijken hoe we van daar naar hier zijn geraakt.

Dat lijkt de ware erfenis van Phyllis Schlafly: ze is de peetmoeder van de cultuuroorlog. En niet alleen die in de VS.

Mrs. America is een geschiedenisles, maar wil vooral iets over nu vertellen.

Die sobere aanpak is overigens niet over de hele lijn een succes te noemen. Als reeks valt er best wel wat op Mrs. America aan te merken. Door zo trouw te blijven aan de historische feiten en figuren heeft de reeks moeite om te beroeren. De personages blijven aan de oppervlakte, waarbij je enkel impressies van de hoofdrolspelers krijgt over een tijdspanne van tien jaar. Ze representeren, maar ze leven niet. De dialogen en scènes lijken vaak uitgespeld en vragen veel voorkennis – alsof je naar een cursus intersectionaliteit zit te kijken. En eerlijk is eerlijk, een ratificering van een grondwetsamendement levert geen grootse meeslepende tv-momenten op. Mrs. America is slim en intellectueel, maar ook een beetje braaf en een beetje saai.

De grote sterkte van Mrs. America is dan ook niet hoe de reeks verteld wordt, maar wel het verhaal zelf. Dahvi Waller vertelt de geschiedenis van het Equal Rights Amendment niet zomaar. Ze vertelt het om een punt te maken.

Wat dat punt is, wordt nog eens onderstreept in de laatste aflevering. Aan het begin van episode negen horen we Schlafly claimen dat de opkomst voor haar antifeministische bijeenkomst twee keer zo groot was als die van de vrouwenbeweging. Ze weet dat dat een leugen is, maar ze blijft het herhalen tot iedereen in de kamer het gelooft. Subtiel is de verwijzing niet. De echte Phyllis Schlafly stierf in 2016, enkele maanden voor Donald Trump president werd, maar er loopt een rechte lijn tussen de seventies en nu.

Want dat is het ding. Het is merkwaardig, maar het Amerika onder Nixon oogt bijna progressief naar hedendaagse standaarden. Met ogen van vandaag is het ronduit verrassend hoe veel goodwill er rond het feminisme hing in 1970. Zelfs bij de Republikeinen wordt er in die tijd geluisterd naar wat ze te zeggen hebben en met een open blik naar hun doelen gekeken. Niemand begint over omgekeerde discriminatie. Niemand wil tegen gelijke rechten zijn.

Dat is: tot Schlafly het conservatieve politieke spel op een nieuwe manier begint te spelen. Ze framet de bedoelingen van de feministen als ‘crooked’ en ‘un-American’. Ze bouwt een verbond van openlijke racisten, religieus rechts en antiabortusactivisten, niet omdat ze hun doelen steunt, maar omdat het haar macht vergroot. Ze verspreidt audiocassettes met uit de context getrokken quotes van haar tegenstanders. Ze verzint valse cases in interviews over gescheiden koppels die hun kroost moesten opsplitsen. Lijkt een tegenstander het te halen in een debat, dan probeert ze met vileine persoonlijke steken een emotionele reactie uit te lokken. En dat werkt. Voor het decennium voorbij is en Ronald Reagan het Witte Huis betrekt, wordt de breed gedragen feministische vraag om gelijke rechten afgedaan als een bezigheid van een kleine minderheid van humorloze, ongelukkige vrouwen.

MeToo-generatie, let op: Mrs. America is een geschiedenisles die vooral iets over nu wil vertellen

Hoe moeilijk het is om mensen samen te brengen voor het grotere goed, zo simpel is het om ze uit elkaar te spelen voor je eigen macht. Of toch als je je scrupules overboord gooit. Dat is wat Phyllis Schlafly laat zien. Haar impact is veel groter dan de klap die ze de feministische beweging toebracht. Ze schreef het playbook waar conservatief rechts de vijftig daaropvolgende jaren zijn succes op zou bouwen. Het gevolg is dat we vijftig jaar later nog altijd over dezelfde maatschappelijke thema’s spreken. Met dezelfde discussies. Als je Schlafly zich hoort afvragen of slachtoffers van seksueel geweld het ook niet gewoon zelf gezocht kunnen hebben, hoor je echo’s van Harvey Weinsteins advocate die zei dat ze zich ‘nooit in een positie zou bevinden waarin ik seksueel aangevallen zou kunnen worden’.

In de laatste aflevering zien we hoe Schlafly in 1979 op een diner twee jonge mannen de hand schudt: Roger Stone en Paul Manafort. Twee mannen die achter de schermen de evolutie van de Republikeinen zullen gaan bepalen en de partij in een succesvolle, maar steeds schofteriger baan brengen. (De twee werden vorig jaar veroordeeld tot een gevangenisstraf in de nasleep van het onderzoek naar Trumps verkiezing.) Dat lijkt de ware erfenis van Phyllis Schlafly: ze is de peetmoeder van de cultuuroorlog. En niet alleen die in de VS. Kijk hoe vandaag maatschappelijk thema na maatschappelijk thema wordt aangewend, niet om iets te verwezenlijken, maar om je macht te vergroten aan de onderhandelingstafel, en je beseft dat we vandaag allemaal in Phyllis Schlafly’s wereld leven.

Mrs. America

Nog enkele weken elke zaterdag op Caz.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content