‘Terug naar eigen land? Maar ik ben hier geboren…’ – ‘Ja, maar te laat!’ Samen met regisseur Pieter Van Hees schetst Joost Vandecasteele in Generatie B een door generatieconflicten verscheurd Brussel. ‘En ik ga graag in debat met wie vindt dat we gewoon moeilijk doen met veel te veel penissen!’
Vierhoog in de ochtendsmog rond Brussel-Zuid, in de flat van Joost Vandecasteele. Er staan tompoezen op tafel.
‘Neem gerust, maar je mag er niet over schrijven. De tompoezen zijn off-limits.’
‘Hoezo, waarom?’
Tussen rekken vol boeken, games en dvd’s hangen ook de eerste twee pagina’s uit Bella, de aankomende beeldroman van Vandecasteele en illustrator Jeroen Los. Vandecasteele volgt mijn blik.
‘Bella is voorlopig ook off-limits. Eerst even alles op de reeks zetten.’
‘Nog zaken waar je het niet over wilt hebben?’
‘Het gaat nogal vaak over mijn tepels in interviews, vind ik. En mijn tepels zijn heel gevoelig.’
‘…’
Generatie B dus. Met onder meer Jeroen Van der Ven, Jeroen Perceval, Ella-June Henrard en Eva Binon, en met de B van B-rating, Brussel en B-films. In een dystopische hoofdstad in een niet zo verre toekomst laait het generatieconflict in alle hevigheid op. De babyboomers hebben hun electorale almacht eindelijk vertaald naar een grijze dictatuur terwijl de twintigers op hun eentje de nieuwe economische crisis moeten torsen, vruchteloos achter attesten van werkwilligheid aan hossen, en hooguit nog aan de bak komen in schimmige helpdesks voor misnoegde Indiase consumenten. Je zou voor minder de revolutie preken.
Zoals alles op Canvas dat geen talkshow of documentaire is, werd Generatie B aangekondigd als satire. Alleen, dat is het toch niet echt?
JOOST VANDECASTEELE: Ik word ook niet gelukkig van labels als ‘satire’ of ‘absurd’. Dat klinkt nogal gauw als ‘Pas op: moeilijke moppen!’ of ‘Het is waarschijnlijk niets voor u’. We hebben een thema, een locatie, personages en het is spannend en grappig. Eerlijk, F.C.De Kampioenen vind ik grotere satire dan Generatie B. Satire over drankmisbruik. (blaast) Het is met Bella al even moeilijk. Ik mag het geen strip noemen, geen roman, geen graphic novel. Voorlopig twijfelen we tussen ‘beeldroman’ en ‘roman met beelden’.
Doe maar roman met beelden, dat klinkt zo knullig dat het weer kan.
VANDECASTEELE: Niemand koopt knúllig, Kristof! Kom, neem een tompoes.
‘Op een woensdag of een donderdag werd de economische rating van België verlaagd van AA+ tot B’, opent de serie. ‘Alles wat volgt, is waar. Soms wat overdreven, maar niet veel.’ Er is nog tijd om die disclaimer aan te passen naar ‘Alles wat volgt, zijn alternatieve feiten.’
VANDECASTEELE: Je kunt kritiek hebben op Kellyanne Conway, de adviseur van Trump, maar qua taalgevoeligheid is ‘alternatieve feiten’ gewoon straf. Als zij zoiets kunnen verzinnen, en wij niet verder komen dan ‘Boe, fascisten!’ dan zijn we verloren. Nadat Clinton hen een basket of deplorables had genoemd, kaapten de Trump-supporters die belediging gewoon als een geuzennaam. Zijn tegenstanders doen nu gewoon hetzelfde door zich de nasty women te noemen. Dat hebben we nodig: meer verbale judo, de kracht van de tegenstander tegen hem gebruiken. En verder, de realiteit haalde Generatie B steeds weer in. Op een bepaald moment doet de regering een informatielek ook af als een hoax. We schreven in onze eerste versies al over militairen op straat, onderduiken in Molenbeek en een minister die extreme nonsens zoals ‘Armoede is een keuze!’ uitkraamde. Twee jaar later hoor je een minister (Liesbeth Homans, nvdr.) in hetzelfde register ‘Racisme is een relatief begrip’ verkondigen. Om maar te zeggen: Generatie B móét nu uitgezonden worden, want volgend jaar zal dit geen postapocalyptische fictie meer zijn, maar een commentaar op de actualiteit.
Niet dat je de bevestiging per se nodig hebt, maar in Massa schreef je in 2012 al over hoe fake news de wereld zou gaan bepalen.
VANDECASTEELE: (dreinerig) ‘Maar de personages waren psychologisch niet interessant. En kijk daar, Tom Lanoye heeft iets over economie geschreven!’ (herpakt zich) Sorry. We zijn niet bitter. We. Zijn. Níét. Bitter.
Vijf jaar, en uren therapie later…
VANDECASTEELE: … ben ik ongetwijfeld nog even gefrustreerd als toen. Maar ik heb ook nog evenveel goesting, en vooral geldingsdrang. Bovendien is het hypocriet om boeken te schrijven die niets te maken hebben met wat literatuur vandaag is, om dan te gaan jammeren dat de literatuurprijzen uitblijven. Ik heb ondertussen de klik gemaakt: ik voel me nergens echt thuis, maar ik zie dat niet meer als een zwakte. En ik vind steeds makkelijker bondgenoten zoals Jeroen Los en Pieter Van Hees.
Van Hees noemde jullie eerder al gelijkgestemde zielen. Moest en kon hij je soms temperen? Op het vlak van tv kies je doorgaans voor verwarring en disruptie.
VANDECASTEELE: Nee. Pieter werd zelf misschien wat getemperd door de beperkte middelen. Na Waste Land mocht hij een film in de VS draaien, maar toch koos hij voor Generatie B, iets waar ik me alleen maar schuldig om kon voelen. ‘Sorry, geen Christina Ricci voor jou, maar hier is Jeroen Van der Ven!’ Mijn eerste scenario’s waren wel pure chaos: ik probeerde vooral grappige dingen te schrijven en, vanuit mijn theaterachtergrond, alles zo intens mogelijk te maken. Pieter gelooft echter in duidelijkheid en structuur, en ik heb in de montage heel vaak gemerkt dat hij een punt had. We hebben allebei bijgeleerd, en ik had dit met niemand anders kunnen maken.
Dus toen ik vroeg of Pieter je af en toe moest temperen, was het antwoord eigenlijk ‘ja’?
VANDECASTEELE: (verstrengelt de vingers) Synergie!
Je loopt al sinds 2011 met deze reeks rond. Vanwaar de vertraging?
VANDECASTEELE: We hebben drie netmanagers van Canvas versleten. Aanvankelijk wilden Pieter en ik Otaku, mijn eerste comedyding, en mijn debuut Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij omzetten in een soort alternatieve jaaroverzichten. Denk aan Timetrumpet van Armando Iannucci. Maar die proefaflevering vond Canvas veel te raar. Niet dat Generatie B makkelijker te verkopen viel want de eerste vraag bij elke pitch is telkens: ‘Met wat kun je het vergelijken?’ Met niets. Het is nieuw, nieuw, nieuw! We hebben het dan maar ‘onze Brusselse The Young Ones‘ genoemd, door de thematiek – jongeren in economisch moeilijke tijden, toen onder Thatcher – en eenzelfde destructieve punkhumor. Maar die reeks is dertig jaar oud, ik wil me daar helemaal niet mee vergelijken.
Ik kan enkel zeggen dat het de moeite waard is. En ik ga graag in debat met wie vindt dat we gewoon ‘moeilijk doen, met veel te veel penissen’. Om nog maar van het einde te zwijgen: apocalyptische mayhem zoals je die nog nooit zag in Vlaamse fictie!
Beschouw het als een compliment, en tegelijk als een sneer naar Canvas, maar Generatie B had een paar jaar terug al gemaakt moeten worden. De generatieclash tussen millennials en babyboomers leek toen een nieuw kookpunt te bereiken. Vandaag maken we ons druk om andere sores.
VANDECASTEELE: Vandaag kunnen we het wel hebben over Trump en de islamisering, maar we moeten niet stom doen: armoede, werkloosheid en de uitbuiting van pas afgestudeerde twintigers is niet miraculeus verdwenen omdat we onze hoofden gedraaid hebben.
Jonas, in de serie gespeeld door Jeroen Van der Ven, volgde een onbezoldigde werkstage van een jaar. Fictie, maar onlangs kon je lezen over hoe supermarkten medewerkers met een lichte beperking eerst maanden uitbuiten om ze dan toch aan de deur te zetten.
VANDECASTEELE: Precies. Maar ik erger me net zo goed aan de hypocrisie van het woord ‘freelancer’. Een hele generatie twintigers wringt zich uit noodzaak in een zelfstandigenstatuut, en daar is niets vrij aan. Alle macht ligt bij de werkgever. Mijn lief, een fotografe, moest destijds een contract tekenen bij Mediahuis: plots eisten ze exclusiviteit en dat haar foto’s door de hele groep gebruikt mochten worden. En daar stond werkelijk niets tegenover. (op dreef) Ik trok ooit naar een jobbeurs in Brussels Expo: hallucinant hoe twintigers daar behandeld werden. In workshops kregen ze onzin te horen als ‘de das kust de riem, maar de sollicitant kust de interviewer niet’ en werd hen ingepeperd dat ze geen job hadden omdat hun motivatiebrief niet ludiek genoeg was. Ludiek? Meen je dat nu?
Ik las vorig jaar een interview met Stefaan en Felix De Clerck, vader en zoon, over het besef dat dit de eerste generatie is die het moeilijker heeft dan de vorige, de eerste die het met minder zal moeten doen. Niets minder dan een evolutionair schandaal eigenlijk. Waarop vader De Clerck: ‘Ja maar, het is crisis.’ Maar waarom doe je het dan nog? Hoe kun je nog in de spiegel kijken als je niet in staat bent jouw kinderen iets beters te schenken? ‘Hola, we hebben pensioensparen toch fiscaal aftrekbaar gemaakt?’ (zucht)
Nederland heeft zijn 50Plus-partij al. Hun programma leest als ‘Fikken af, dat is van ons’.
VANDECASTEELE: Wij hadden ook WOW, Waardig Ouder Worden, maar hier was dat niet nodig. Elke Vlaamse partij is reeds verveld tot babyboompartij en electoraal houdt dat ook steek: wie naar de bevolkingspiramide kijkt, ziet ook dat babyboomers de meerderheid uitmaken. De partij die morgen voluit de kaart van de jongeren trekt, zegt eigenlijk: ‘Wij zijn bereid om de volgende verkiezing te verliezen.’
Je valt op je 37e buiten de generatie waarvoor je het opneemt.
VANDECASTEELE: Je moet niet behoren tot een generatie om erover te schrijven. Zie me maar als een ambassadeur van de twintigers. Of nog beter: een correspondent uit de toekomst, een correspondent over een generatie die onderbelicht blijft, en stiefmoederlijk behandeld wordt alsof ze enkel geïnteresseerd zouden zijn in Like Mike en Q-Run To You. ‘Kijk eens hier! Jullie willen toch gewoon dingen die licht geven?’
Had je ze dan niet aimabeler moeten neerzetten, jouw twintigers?
VANDECASTEELE: Het zijn archetypes, gebaseerd op mensen in mijn kennissenkring.
Ook Sebastian, het personage van Jeroen Perceval? De paranoïde revolutionair, naaktloper en extreme atheïst die ‘in niets gelooft, maar dan wel heel hard’?
VANDECASTEELE: Hij bestáát – je kent hem waarschijnlijk ook -, al zit er ook wat Kramer uit Seinfeld in. En heel veel van Perceval zelf: hij presenteert zich soms alsof hij gewoon maar wat doet, maar hij is een heel straffe, intuïtieve acteur.
Jeroen Van der Ven speelt…
VANDECASTEELE: Mij, ja. Jonas is in bepaalde opzichten natuurlijk succesvoller, en ik heb iets minder mooie vrouwen om mij heen.
Dus dat hallucinante familiefeest halverwege de reeks is zo uit jouw leven gegraaid?
VANDECASTEELE: Natuurlijk. Ik kom uit West-Vlaanderen, waar men dus echt blufpoker speelt en in de wagen voor de feestzaal blijft zitten tot er genoeg volk binnen is. Want niemand wil de eerste hongerige boer zijn.
De uitgebuite twintigers pikken het niet meer, en vormen het Generation Liberation Army. Wanneer een wet gestemd wordt tegen slenteren onder de dertig omdat slenterende jongeren het onveiligheidsgevoel verhogen, protesteren ze door tergend traag de straten over te steken en zo files te veroorzaken. Bankiers worden met angstzweet van twintigers besproeid. In jouw niet zo veraf gelegen toekomst zijn we helemaal klaar met betogen?
VANDECASTEELE: Dat eerste is niet eens verzonnen. Bij het Brusselse protest voor een verkeersvrij centrum ging men ook ‘permanent oversteken’. Je kunt daar nu eenmaal niemand voor beboeten. En tijdens de Praagse Lente gooiden ze ook al pornoblaadjes in tanks om de soldaten te verwarren. Wie geil is, wil geen kanon bedienen. Wie masturbeert, kan niemand vermoorden. Absurd en verwarrend protest is van alle tijden.
Straatprotesten leveren niets meer op: we zijn er te goed in geworden om die in diskrediet te brengen. Neem nu de vrouwenmarsen tegen Trump: één zot kan die hele beweging wegzetten als gestoord en irrelevant. Dan ben je nog beter af met online- protest.
Is dat niet net de kritiek van die ‘echte’ barricadespringers van mei 68? Dat het engagement van jongeren zo ver strekt als ze kunnen klikken.
VANDECASTEELE: Een cyberaanval heeft meer impact dan een betoging.
Een DDOS-aanval is net iets anders dan ‘Like als je tegen de ontmanteling van de welvaartsstaat’ bent, toch?
VANDECASTEELE: Dat is een verstoring van de feiten. Als ik een vakbondsbetoging bekijk, denk ik ook niet: kijk eens wat voor impact dat weer heeft. Ik woonde vroeger aan Brussel-Noord. Voor de start van de doorsneebetoging zat de helft al bij de hoeren, met hun rode hesje nog aan. Dat is niet eens een grap. Doe dan tenminste dat jasje uit! ‘Ah, is er een probleem met ons pensioen? Maar ga je eerst even wassen hé jongen.’
De B in de titel slaat niet enkel op ’tweederangs’, maar ook op Brussel.
VANDECASTEELE: De noodzaak om de reeks in Brussel te maken was groot. Bovendien heb je niet veel nodig om onze hoofdstad postapocalyptisch in te kleden. Vroeger werd alle scifi in het vervallen Detroit opgenomen, misschien zit daar een gat in de markt voor Brussel. ‘Dystopie nodig? Kom naar hier!’
Al hebben we wel een boete gekregen omdat we ergens in een straat een kartonnen bidonville hadden gebouwd. ‘Jullie maken het hier vuil!’ Nee, we hebben het net proper gemaakt. We hebben alle vuilnis weggehaald om er dan ons – beter -vuilnis te zetten. En we zijn ook weleens bekogeld.
Bekogeld?
VANDECASTEELE: Met luchtdrukkogels en zo. Hoppa, lekker spannend. Maar goed, we kunnen kakken op Brussel, maar we hebben hier wel een serie opgenomen. En we zijn niet de enigen.
Hooguit de enigen die de stad als hellhole neerzetten. Veel steun gekregen van de dienst toerisme?
VANDECASTEELE: (droog) We hebben alleszins veel steun gekregen van Screen Brussels (een fonds dat audiovisuele projecten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ondersteunt, nvdr.). Maar ik reken, in navolging van de Bevergem-fietsroute, op een Generatie B-wandeltocht. Op het einde krijg je dingen naar je kop – snoepjes, uiteraard – en gaan we dansen in de straten van Molenbeek. Of toch zeker een significant deel van ons.
Je probeert altijd een paar jaar verder te kijken. Al enig idee wat we na het generatieconflict krijgen?
VANDECASTEELE: Dan zal het tussen mannen en vrouwen gaan. Met dat idee speelde ik al in Vel: het idee dat een mannenemancipatie niet mogelijk is, en het lijkt alsof we nog altijd in de oertijd vastzitten. Denk ook aan die oversekste, ongegeneerd verlekkerde babyboomers op dat familiefeest. Doorgaans zijn dat ook de mannen die klagen ‘dat ze binnenkort niets meer zullen mogen zeggen en vrouwen niet om kunnen met een compliment’. Meestal net nadat ze weer oerwoudgeluiden naar een vrouw gemaakt hebben.
Het is door zulke cro-magnonmannen dat onze dertigers in een kramp zijn geschoten. We willen hén echt niet zijn, maar wat zijn we dan wel? Hoe moeten we ons dan wel verhouden?
VANDECASTEELE: Precies. Daar worstel ik dus ook mee. Ik vermoed dat het eruit moet groeien. De volgende generatie zal die kramp, om toch zeker niets fouts te zeggen, gewoon nooit kennen. Wij hebben dat nog niet kunnen verwerken en vervangen in een nieuwe taal. (denkt na) Ik ben tegenwoordig dan ook heel hard bezig met feministische punk.
Uiteraard.
VANDECASTEELE: Nee, echt. Daar zit een terechte woede in. Ik ken mezelf goed genoeg als man om toe te geven dat feministen gelijk hebben. En dat is geen zelfhaat, maar zelfbesef. Binnenkort wil ik me dus aan feministische humor wagen. Het wordt me afgeraden, door mensen die denken dat dat niet kan. Of die denken dat het hypocriet is om als blanke man vrouwenhumor te willen schrijven. Daar is iets van aan. Maar als je kijkt naar riotgrrl, Savages of Bikini Kill: daar zit zoveel energie achter. Dat fascineert mij. Generatie B heeft eenzelfde soort energie, die stamt uit verontwaardiging. Het volgende wordt de feministische verontwaardiging, dus laten we er dan ook voor gaan.
De moeite die het me gekost heeft om Generatie B te laten slagen in de bechdeltest zette me ook aan het denken.
De bechdeltest?
VANDECASTEELE: Die test fictie op seksisme. Zo moet bijvoorbeeld in elke aflevering minstens één gesprek tussen twee vrouwen zitten, die beiden bij naam worden genoemd, en hun gesprek mag niet over mannen gaan. We zijn daar nipt in geslaagd, maar ik heb moeten wroeten. Dus we zijn er blijkbaar nog niet.
Buiten beslist iemand zijn claxon te testen op zowel uithoudingsvermogen als volume.
VANDECASTEELE: Sorry, dat is de Libelle. We gaan een rondrit maken langs de gezelligste eetplekken van Brussel. Er komt ook een Generatie B-kookboek. Risotto met twintigertranen, dat soort dingen.
GENERATIE B
Vanaf woensdag 8/2 op Canvas.
door Kristof Dalle – foto’s Jef Boes
‘De term “alternatieve feiten” is gewoon straf. Als zij zoiets kunnen verzinnen, en wij niet verder komen dan “Boe, fascisten!”, dan zijn we verloren.’
‘Tijdens de Praagse Lente gooiden ze pornoblaadjes in tanks om de soldaten te verwarren. Wie geil is, wil geen kanon bedienen. Wie masturbeert, kan niemand vermoorden.’
‘Ik wil een Generatie B-wandeltocht. Op het einde gaan we dansen in de straten van Molenbeek. Of toch zeker een significant deel van ons.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
