De auteursdocumentaires in ‘Borderline’ tasten verschillende grenzen in en rond Europa af

De zes auteursdocumentaires, onder de noemer ‘Borderline’, tonen hoe een grens zich door de hoofden en harten van mensen kan boren.

De grens tussen Slovenië en Kroatië ligt op de bodem van een rivier, de Kupa. Het is ook de grens tussen Schengen en niet-Schengen, tussen vrij en gecontroleerd verkeer van mensen en goederen binnen de Europese Unie. Ooit was het een zachte grens, een die je zomaar overzwom, maar toen verschenen de groene hekken en de rollen scheermesdraad. Volgens getuigen gebeurde dat uit het niets, zonder te vragen en zonder veel informatie. De grens verhardde en daarmee ook de standpunten over de draad en zij die hem zonder de nodige papieren proberen over te steken.

The Wire is de eerste van zes auteursdocumentaires onder de noemer Borderline die het leven op, rond en achter grenzen onderzoeken. Een blik op de wereldkaart leert dat we, na een periode waarin we muren sloopten, nu weer in tijden leven waarin grenzen versterkt, afgeschermd en desnoods met geweld bewaakt worden. Er sterven mensen aan grenzen. De zes documentaires tasten verschillende grenzen in en rond Europa af. Van die tussen Noord-Ierland en Ierland over die tussen Litouwen en Wit-Rusland tot die tussen Zweden en Noorwegen. Telkens speuren we naar die grens door de ogen van betrokken personen. Inwoners van bergdorpen, vluchtelingen die zich in bossen rond een grens verschuilen, het lokale politiekorps dat plots een geopolitiek probleem moet beheersen.

‘Migranten zijn bang van mensen’, zegt de kanoverhuurder. Zo plaatst hij onbewust de vluchtelingen in de bossen op dezelfde lijn als herten, vossen, misschien wel een lynx.

The Wire, van de Kroatische cineaste Tiha K. Gudac, begint op een zonnige zomerdag. Het feestcomité van een van de Sloveense dorpjes in de streek geeft het startschot van de jaarlijkse Kupa-loopwedstrijd, die het samenleven, de vrede en de schoonheid van de regio moet vieren. Een van de organisatoren brengt nog snel de opgeblazen triomfboog in stelling en daar vertrekken de lopers. Alleen rennen ze niet langer langs de meanderende loop van de Kupa, wel langs het hek dat Slovenië van Kroatië scheidt.

Even later glijdt de camera door de dichte bossen op de bergachtige rivieroevers. Stemmen in gebroken Engels, in het Arabisch vertellen over hun dagen van honger, dorst en wachten in die bossen. Aan de takken hangen sokken, op de grond liggen slaapzakken, tussen de bladeren schemert het vaalrood van een trui door. Het zijn sporen van de thuislozen, de vluchtelingen die hopen op een gat in de grens om doorheen te glippen.

Of ze bang moeten zijn van migranten, vragen toeristen tegenwoordig aan de verhuurder van kano’s en rafts langs de Kupa. Hij wuift hun zorgen met een brede glimlach weg. Hij moet wel, want zijn broodwinning hangt af van hun gemoedsrust. ‘Migranten zijn bang van mensen’, zegt hij en zo plaatst hij onbewust de vluchtelingen in de bossen op dezelfde lijn als de niet-menselijke wezens die die bossen bevolken, herten, vossen, misschien wel een lynx. ’s Avonds zit hij achter zijn computer en schrijft hij brieven naar de burgemeesters van de omliggende dorpen met de bede de draad te verwijderen. De burgemeesters noemen de draad een noodzakelijk kwaad. Hij snuift. Hij haat de draad en vergelijkt hem liever met een nieuwe Berlijnse Muur.

Anderen zijn bang voor de speurende ogen in de bossen. Ze zien ze niet, maar alle sporen wijzen op hun aanwezigheid. Ze jagen ze op, dromen van een beloning in ruil voor een gevangen vluchteling. Het lijkt een kinderspel, verstoppertje, maar voor de deelnemers langs beide zijden van de draad is het bloedige ernst. ‘Ze komen niet met wapens, ze komen gewoon met heel veel’, verwoordt een boerenzoon de angst die als een geest door het dorp waart, de angst dat ‘zij’ hen zullen verdringen.

Gudac springt van standpunt naar standpunt en weeft zo het verhaal van een grens die ooit op de bodem van de rivier rustte en nu haar schaduw over de streek werpt. Ze legt niet uit, maar ze toont hoe de grens zich door de hoofden en harten van mensen boort.