Tien jaar na De weg naar Mekka gaat Jan Leyers in de achtdelige reeks Allah in Europa op zoek naar het gezicht van de islam in Europa. ‘Als de dood van achtduizend moslims één ding bewijst, is dat er niet zo veel nodig is om de boel te laten ontploffen.’
Omdat Jan Leyers eerst nog even bij de barbier langs moest, kwam de nieuwe documentairereeks Allah in Europa traag op gang. Dat hij in zijn ondertussen vele levensjaren nog nooit geschoren was door een vrouw, vertelde hij aan de gesluierde vrouw die hem inzeepte. Hij voegde eraan toe dat hij wel zeker wist dat sommige mensen in zijn land dat nogal fout zouden vinden. Haram, weet u wel.
Leyers baseerde deze uitspraak niet op onderzoek naar de houding van Belgische moslims tegenover vrouwelijke barbiers. Hij ging op iets veel sterkers af: zijn gevoel. Dat gevoel speelt wel vaker op in deze nieuwerwetse cultuurstrijd waarbij hashtags als #wegmetons en #mensenrechtenlobby zelfs door een staatssecretaris zo gretig geretweet worden dat men hem van een vreemd soort activisme zou kunnen verdenken.
De vrouw reageerde zoals kappers dat gewend zijn in hun dagelijkse omgang met klanten: ze gaf hem geen gelijk, geen ongelijk en haalde de schouders op. ‘Everything is fine’, klonk het.
En kijk, wie ontmoette Leyers toevallig op een van die kerkhoven? Erdogan junior.
Het deed Leyers besluiten dat in Sarajevo de islam heel gewoon was, tenslotte was die religie er al vijfhonderd jaar aanwezig. Als er zoiets bestaat als een Europese islam, dan moest die hier te vinden zijn.
Even leek het alsof Leyers gevonden had wat hij zocht nog voor hij aan zijn tocht begonnen was. Alles ging goed in deze stad, die twintig jaar geleden aan flarden werd geschoten tijdens het conflict tussen Kroaten en Serviërs. Een conflict waarbij uiteindelijk de moslims als de echte vijanden van het volk gebrandmerkt werden. Want waren zij geen afstammelingen van die verdomde Turken en dus niet per definitie geboren verraders?
Een simplistische lezing van honderden jaren geschiedenis heeft al vaker geesten opgehitst en tot ellende geleid. Die ellende vind je in Sarajevo ogenschijnlijk enkel nog op kerkhoven terug.
En kijk, wie ontmoette Leyers toevallig op een van die kerkhoven? Erdogan junior. Hij kwam zijn geloofsgenoten een hart onder de riem steken, en gezien grootheidswaan een familietrek is, sprak hij ineens voor het volledige land, heel Turkije. ‘Als moslims gedood worden, gebeurt dat onopgemerkt’, oreerde hij. Een mens van slechte wil zou zowaar een verborgen agenda vermoeden. Want wat buit Turkije op deze plek van rouw uit dat Europa net probeert weg te duwen?
De imam zuchtte en sloot de ogen. Natuurlijk kende hij het nationalistische praatje. Over de eeuwige schuld van de moslims. ‘Ik ben een Europeaan’, sprak hij. ‘Waarom kan men dat niet aanvaarden?
En op dat moment wist je: everything is not so fine. Deze rust is schijn, deze rust is wat mensen willen geloven om hun levens te kunnen leiden. Maar wat als zwijgen de enige optie is? En welke vonk is er bij georganiseerde amnesie nodig om een kruitvat te doen ontploffen? ‘Go to Srebrenica’, ried een moslima Leyers aan. Met tranen in de ogen deelde ze in de straten van Sarajevo witte linten uit, de witte linten die moslims verplicht waren te dragen tijdens de oorlogsdagen.
Omdat Allah in Europa waarschijnlijk gelijktijdig in boekvorm verschijnt, vertelde Leyers dat hij naar Srebrenica reed terwijl we hem naar Srebrenica zagen rijden, de stad waar op 13 juli 1995 achtduizend mannelijke moslims – volwassenen en jonge jongens – werden vermoord. Het is hier dat Allah in Europa de kern van een belangrijke, maar o zo complexe zaak aanraakte. Dit is een programma in de breuklijn, misschien wel de loopgraaf van deze tijd.
Bedachtzaam liep Leyers mee met de jonge imam van de stad. Ook zijn vader lag op het kerkhof waar de slachtoffers van het bloedbad werden begraven. ‘Begrijp je wat hier gebeurd is?’ wilde Leyers weten.
De imam zuchtte en sloot de ogen. Natuurlijk kende hij het nationalistische praatje. Over de eeuwige schuld van de moslims. ‘Ik ben een Europeaan’, sprak hij. ‘Waarom kan men dat niet aanvaarden?’ Er zinderde wanhoop in zijn stem, vrees ook. Kan wat in Srebrenica gebeurde zich elders in Europa herhalen? Als de dood van achtduizend moslims één ding bewijst, is dat er niet zo veel nodig is om de boel te laten ontploffen. Het is niet slecht om je daar bewust van te zijn, zeker als je zoiets als #wegmetons lanceert.
Allah in Europa, maandag, 21.15 uur, Canvas.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
