DE SLIMSTE MENS TER WERELD DOOR NEDERLANDSE OGEN

Asjemenou! In de finaleweek van De slimste mens zit een Nederlander, en hij is nog grappig ook. Komiek Jan Jaap van der Wal hield zich vier afleveringen staande, wat van zanger Gordon niet gezegd kan worden – al maakte dat zijn aantreden niet minder opmerkelijk. Ook Jandino, ‘de zwarte Philippe Geubels’, kwam aardig uit de verf. Alle drie vielen ze als een blok voor de Vlaamse versie van De slimste mens. De reden? ‘Dat zachte taaltje, daarmee krijg je alles gezegd.’

Nooit gezien op de Vlaamse televisie: een bekende gast die in een druk bekeken entertainmentprogramma zélf grappen maakt over zijn druggebruik. De passage in De slimste mens van Gordon, die bij momenten niet meer bijkwam van het lachen, was niet alleen ontwapenend, ze was ook typisch Hollands: zonder blad voor de mond.

‘Het is niet erg als ge verliest vanavond’, zei Philippe Geubels tegen Gordon. ‘Hopelijk testen de andere twee positief op doping.’ ‘Nou,’ antwoordde Gordon, ‘dat is bij mij niet zo moeilijk, hoor. Maar ik zal m’n creditcard niet aflikken. Ik kan maar gelijk eerlijk zijn in België, toch?’

Gordon, die beroemd werd als zanger en als lid van De Toppers, is een fenomeen in Nederland. Ondertussen heeft zijn faam ook België bereikt, dankzij realityprogramma’s als Hotter Than My Daughter en Geer & Goor: effe geen cent te makken, te zien op Vitaya. Compilaties van die programma’s op YouTube hebben één constante: de aanhoudende bulderlach van Gordon, né Cornelis Willem Heuckeroth.

Over de vraag of hij spijt heeft van zijn cokemopje, moet Gordon niet nadenken. ‘Ach nee. Af en toe moet je de critici de wind uit de zeilen nemen. Je kunt beter een grap maken dan erover te liegen. In Nederland nemen bekende mensen zichzelf zo serieus. Terwijl het leuk kan worden als je je kwetsbaar opstelt.’

Gordon was ‘enorm verrast’ door De slimste mens, zegt hij. ‘De mensen hebben goed gereageerd op mijn grappen, maar ik was ook erg te spreken over de humor van de Belgen. Het was echt lachen, gieren, brullen. In Nederland is de humor verhard en dat heb ik bij jullie op geen enkele wijze gevoeld. Vlamingen hebben lieve humor, zonder te kwetsen. Het is allemaal erg tongue in cheek, maar wel op een manier waardoor je de harde grappen accepteert. En als Erik Van Looy lacht, dan klaart de hemel toch op?’

OUDEMANNENQUIZ

Gordon, Jan Jaap van der Wal en Jandino, die vorig jaar kandidaat was en dit jaar terugkeerde als jurylid, waren blij met de uitnodiging voor De slimste mens. ‘Het is fijn om gevraagd te worden’, knikt Van der Wal. ‘Ik ben me ervan bewust dat het programma in Vlaanderen belangrijk is. Ik heb ooit meegedaan aan de Nederlandse versie, maar daar is het meer een oudemannenquiz. Voor humor moet je er diep graven. De presentator (Philip Freriks, de voormalige nieuwslezer die ook Het Groot Dictee der Nederlandse Taal presenteert, nvdr.) heeft wel ironie, maar daar is het programma niet voor gemaakt.’

Van der Wal is oud genoeg om zich te herinneren dat de Nederlandse Slimste mens eerst te zien was op de inmiddels opgedoekte zender Talpa, waar Linda de Mol de quiz presenteerde. ‘Ik ben toen gevraagd voor de jury. Iemand had dus wel gedacht aan het entertainmentgehalte van het programma, maar toen de quiz naar de publieke omroep verhuisde, zijn ze dat uit het oog verloren.’

Dat de impact van De slimste mens groter is in België, ondervond ook Jandino. ‘Sommige Vlaamse kijkers kenden me al van de NPO (de publieke omroep in Nederland, nvdr.), maar de meesten hebben me via De slimste mens leren kennen. Ik vond het grappig dat ze me hadden gevraagd en bijna was het me gelukt ook (Jandino sneuvelde in zijn eerste aflevering, nvdr.). De gein van De slimste mens is zeggen wat je denkt en niet moeilijk doen. Ik vind het trouwens leuker als kandidaat: dan moet je je focussen op de vragen én op de improvisatie. Als jurylid moet je alleen maar leuk zijn – het is niet erg actief. Maar ik vind de sfeer zó geweldig. Zelfs als ze me zouden vragen om de catering te doen, zou ik nog ja zeggen.’

Ook Jan Jaap van der Wal heeft begrepen dat het bij De slimste mens niet om de vragen draait. ‘Ik heb niét meegedaan om uiteindelijk ook de slimste mens te worden. Ik wilde mijn humor laten zien en tonen dat ik meekan met Erik en de jury. Van mijn Nederlandse deelname wist ik dat de eerste ronde lang duurt: meer dan een uur in opname. Voor mij was dat het ideale moment om te tonen wat ik in mijn mars heb.’

Een specifieke voorbereiding kwam daar niet aan te pas. Van der Wal deed mee aan een cafétest, had een afspraak met enkele redacteuren en kreeg daarna een versie van het spel mee naar huis, die hij vaak met zijn vrouw in de auto heeft gespeeld. Vlaamse kranten las hij al: Van der Wal is een Nederbelg in wording. Vorig jaar trok hij met de voorstelling De Nieuwe Belg langs de Vlaamse theaters, in 2018 staat een nieuwe tour gepland, exclusief voor Vlaanderen. Onlangs trok hij naar Antwerpen, waar hij enkele dagen per week woont. De rest van de week verblijft hij in Amsterdam.

POLITIEK CORRECT MOERAS

De Vlaamse kijker leerde Jan Jaap van der Wal kennen in 2014, toen hij te gast was in Café Corsari. Een jaar later kreeg hij een wekelijkse rubriek in dat programma, waarin hij aan de hand van thema’s uitlegde hoe Nederland naar Vlaanderen kijkt. ‘Toen heb ik gemerkt dat in Vlaamse programma’s meer wordt nagedacht over humor. Tegenwoordig doe ik mee aan De ideale wereld. Daar wordt hard gewerkt om het beste eruit te krijgen. Het is ook best een hoog niveau. Ik mocht een tijdje meelopen met The Daily Show in de Verenigde Staten en er zijn veel overeenkomsten met De ideale wereld. Veel heeft te maken met het team: dat zit er de hele dag. Er is niemand die om vier uur vertrekt om de trein te halen. Met zo’n toewijding kun je ver gaan.’

Jandino was eerder al te zien in Mag ik u kussen? en De allesweter. ‘Het publiek in De slimste mens is erg meegaand en enthousiast, maar in andere programma’s heb ik vaak gedacht: “Is het hier een begrafenis of zo?” In Nederland is een televisieopname met publiek toch meer een gekkenhuis.

‘In België kun je wel ver gaan, hardere grappen zijn er geen probleem. Door het taalgebruik komt het niet zo gemeen over. Zo’n Wim Helsen… Boom! Die kan dingen zeggen, hoor. En de grappen die Philippe Geubels maakt over vrouwen en kindjes, dat zou ik nooit kunnen doen. Een Belg kan zeggen wat-ie wil, hij zal altijd aardig worden gevonden.’

In Nederland kan niets meer, vindt Gordon. ‘Vroeger mocht je op tv alles zeggen, vandaag moet je twee keer nadenken. Het is of racistisch, of te hard, of te rechts. Zelfs de Zwarte Pietendiscussie heeft een invloed op de humor: je kunt daar niet zomaar iets over zeggen. Drie jaar geleden maakte ik in Holland’s Got Talent een Chinezengrap. Er kwam een Chinese deelnemer het podium op die een opera van Verdi aankondigde en ik vroeg: “Welk nummer ga je zingen? Nummer 39 met rijst?” (barst opnieuw in lachen uit) Dat is toch grappig? En geheel onschuldig? Daar beledig ik toch geen volk mee? Toch werd ik gebrandmerkt als racist. Nou, dan word je vanzelf wel voorzichtiger.’

‘Woorden als neger, debiel en mongool, dat is in Nederland echt een no go. Dan kom je in een politiek correct moeras terecht’, bevestigt Jan Van der Wal. ‘In Vlaanderen kun je dat wel nog zeggen. Bij jullie zit de hardheid in de onderwerpen. Nederlandse humor is hard en afzeikerig. Dat wordt hier niet gewaardeerd. Jullie humor gaat altijd via een omweg. Recht op doel afgaan kan niet en cynische grappen liggen evenmin goed. Jullie nemen ook echt de tijd om een grap te maken. Er wordt gewacht, Vlamingen geven elkaar de ruimte om te scoren. In Nederland word je gewoon afgemaakt.’

Volgens Jandino heeft het ook te maken met een slimmer taalgebruik. ‘Vlamingen maken mooiere zinnen en intelligentere constructies, waardoor een grap minder grauw wordt. Hollandse humor is plat, terwijl in België alles veel mooier lijkt. Dat zachte taaltje, daarmee krijg je alles gezegd.’ Al heeft hij dat moeten leren, geeft Jandino toe. ‘Voor ik naar België kwam, dacht ik dat Urbanus jullie idee van humor was. Intussen ken ik Philippe Geubels lang genoeg om te weten dat dat niet klopt.’

BELGITUDE

Voor zijn komst naar Vlaanderen had Jan Jaap van der Wal niet echt een idee van ‘de Vlaming’. Mettertijd ontdekte hij diens grootste gebrek: dat je niet zomaar recht in iemands gezicht kunt zeggen wat je denkt. ‘Af en toe is dat ingewikkeld, want ik wil verder met mijn carrière. Het is mij niet altijd duidelijk of we met iets doorgaan of dat we iets nieuws gaan ontwikkelen. Het team van De slimste mens is zeker complimenteus en kan dat wel zeggen, maar vaak is er een grote bescheidenheid en moet je het via een omweg vernemen, waardoor je je afvraagt: wat bedoelen ze nu eigenlijk?’

Wél gelukkig is Van der Wal met de hoffelijkheid en de levenskwaliteit in Vlaanderen. ‘Ik woon nog maar pas in Antwerpen en ik heb ondertussen begrepen dat die stad binnen een Vlaamse context niet bepaald als hoffelijk te boek staat, maar het verschil met Amsterdam is groot. Als mensen je in België op straat aanspreken, is dat niet opdringerig of vervelend. In Nederland houden ze je soms op agressieve manier staande of wordt er van de overkant van de straat naar je geschreeuwd.’

Van der Wal heeft de belgitude ondertussen al zo goed in de vingers dat Nederlandse collega’s hem komen vragen hoe hij dat heeft klaargespeeld. Zijn antwoord is simpel: hard werken en je tijd nemen. ‘De tijd is voorbij dat ze in Vlaanderen op Nederlandse komieken zitten te wachten. Jullie hebben er ondertussen zelf en ze zijn goed. Je moet je aanpassen en dat heb ik extreem gedaan: je moet je verdiepen in de taal en je termen en begrippen eigen maken. Daarmee geef je het signaal dat je je aanpast. Vlamingen houden ervan als je moeite doet. Voorlopig is het nog mijn voordeel dat ik niet kan terugvallen op routine, waardoor ik voortdurend scherp moet blijven.’

Ook Gordon merkt het verschil. Onlangs werd hij in Brugge op straat herkend. Dat gebeurde naar zijn aanvoelen respectvol. ‘In Nederland wordt er van ver ‘homo’ naar me geroepen, vaak door jongeren die denken dat dat grappig is. Ik ben blij dat ik in België voet aan de grond krijg – er komen voortdurend aanvragen binnen voor talkshows. De slimste mens heeft me ook al twee keer gevraagd om jurylid te zijn. Dat lukte agendagewijs niet, maar volgend seizoen ben ik zeker van de partij. Dan wordt het opnieuw lachen, gieren, brullen! (buldert van het lachen)

DE SLIMSTE MENS

Nog tot 22/12 van maandag tot donderdag om 21.35 uur op Vier.

door Sue Somers

‘De grappen van Philippe Geubels over vrouwen en kindjes, dat zou ik nooit kunnen doen. Een Belg kan zeggen wat-ie wil, hij zal altijd aardig worden gevonden.’ Jandino

‘Ik heb niét meegedaan om de slimste mens te worden. Ik wilde mijn humor laten zien en tonen dat ik meekan met Erik en de jury.’ Jan Jaap van der Wal

‘In Nederland moet je twee keer nadenken over wat je op tv zegt. Ik vroeg een Chinees die in Holland’s Got Talent Verdi ging brengen: “Welk nummer ga je zingen? 39 met rijst?” Ik werd gebrandmerkt als racist.’ Gordon

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content