Vijftig jaar ‘Imagine’, de plaat waarmee John Lennon op zoek ging naar de ongefilterde waarheid

Imagine, John Lennons tweede lp sinds de split van The Beatles, blijft precies een halve eeuw na zijn oorspronkelijke release nog steeds zijn populairste. De plaat weerspiegelt dan ook drie bekende aspecten van zijn persoonlijkheid: de politieke activist, de vredelievende dromer en de liefhebbende, maar soms verscheurde echtgenoot.

Het aanhoudende succes van Imagine heeft zonder twijfel alles te maken met de iconische titeltrack, een sobere ode aan de verbeelding, geïnspireerd door Yoko Ono’s boek Grapefruit uit 1964. De pianoballad zou in geen tijd uitgroeien tot een pleidooi voor humanisme en tot een universele hymne voor de wereldvrede. Lennon schetst een utopische samenleving, waarin fenomenen die de mensheid verdelen, zoals religie, nationalisme en hebzucht, van geen tel meer zijn en de broederschap tussen de volkeren wordt benadrukt. Het is een naïeve, ietwat simplistische boodschap die, wellicht net door haar eenvoud, door miljoenen mensen is opgepikt.

Zelf omschreef John Lennon Imagine als een vereenvoudigde versie van het communisme. ‘Maar omdat ik er een suikerlaagje overheen had gestrooid, leek het grote publiek dat niet te beseffen’, monkelde hij. De ex-Beatle schreef de song op een Steinway-buffetpiano waar George Michael later, op de drempel van de eenentwintigste eeuw, zo’n twee miljoen dollar voor zou neertellen.

‘John Lennon werpt zich op als de Britse Bob Dylan, die verslag uitbrengt van zijn zoektocht naar zelfexpressie, maar ook de tijdgeest weet te vatten’, schreef Billboard in 1971 over ’s mans nieuwe langspeler. ‘De artiest combineert eerlijke introspectie met heldere maatschappelijke inzichten’. Rolling Stone noemde de plaat ‘spontaan maar voldragen’. En ook, net als Dylans Self Portrait, dat een jaar eerder was verschenen, een tikje slordig.

Visceraal

In ieder geval was Imagine een commerciële voltreffer, die niet alleen in de VS en Groot-Brittannië, maar ook elders in de westerse wereld de hoogste plek op de hitlijsten veroverde. De plaat klonk dan ook conventioneler en luistervriendelijker dan haar voorganger, die in december 1970 op het publiek was losgelaten. John Lennon/Plastic Ono Band was een ontwapenend eerlijk en intens werkstuk dat de neerslag vormde van de Primal Scream-sessies die John en Yoko hadden gevolgd bij de Amerikaanse psychiater Arthur Janov. Eén en ander moest hen helpen in het reine te komen met onverwerkte trauma’s uit hun jeugd. De tracks op Plastic Ono Band klonken rauw, afgekloven en visceraal. Lennon had zijn nummers ontdaan van iedere versiering, met als doel: de waarheid ongefilterd naar boven te brengen. Zelf zag hij rock-‘n-roll niet alleen als een artistiek, maar ook als een therapeutisch medium.

Enkele nummers uit Imagine, zoals Oh My Love en Gimme Some Truth, lagen nog in het verlengde van de vorige plaat. De thema’s waren tot op zekere hoogte vergelijkbaar, maar dit keer werden de scherpe kantjes er af gehaald. John Lennon wilde dat zijn boodschap door meer mensen gehoord zou worden. Hij besefte maar al te goed dat hij, na Plastic Ono Band, niet met méér van hetzelfde kon komen aanzetten.

Volgens zijn biograaf John Robertson was Imagine een bewuste poging om de bittere pil te vergulden door de songs, in melodieus en harmonisch opzicht, iets bedaarder en zachtaardiger aan te pakken. Na zijn dwingende, directe, maar voor het mainstreampubliek iets te avantgardistische primal scream-plaat, koos hij nu dus voor een meer gepolijste sound en iets luchtigere arrangementen en liet hij zich minder leiden door zijn primitieve instincten dan door zijn verstand.

Overschat

De basistracks voor Imagine werden opgenomen in John Lennons eigen Ascot Sound studio in Tittenhurst Park, zijn landgoed in het Engelse Berkshire, waarna de opnamen werden afgewerkt in de New Yorkse Record Plant. Phil Spector, die eerder al zijn licht had laten schijnen over Plastic Ono Band en de sloganeske single Power to the People, werd ook nu weer als co-producer aangezocht. De architect van de Wall of Sound, die in 1970 uit een reeks onafgewerkte sessies van The Fab Four de lp Let It Be had gedestilleerd, was in die periode overigens kortstondig de A&R-verantwoordelijke van hun Apple-label. Op Imagine slaagde Spector er op een slimme manier in Lennons voorliefde voor lo-fi te verzoenen met een orkestraal geluid.

George Harrison, dankzij het driedubbele All Things Must Pass en hitsingles als My Sweet Lord en What is Life op dat moment verreweg de meest succesrijke ex-Beatle, was als gitarist te horen op de helft van de tien tracks. Andere cruciale rollen waren weggelegd voor pianist Nicky Hopkins, bassist Klaus Voormann, drummers Alan White en Jim Keltner en enkele leden van de Britse powerpopband Badfinger. Het opnameproces werd in detail vastgelegd door een filmploeg, met het oog op een documentaire.

Maar is Imagine nu écht een meesterwerk? Over die vraag blijven de meningen anno 2021 nog steeds verdeeld. Sommigen beschouwen de plaat als overschat. Vast staat dat de songs ongelijk van kwaliteit zijn en sommige van Lennons teksten van gemakzuchtig gerijmel getuigen. Wat te denken van ‘You gotta eat / You gotta drink / You gotta feel something / You gotta worry / But it’s so hard’? Of van ‘You know life can be long / And You’ve got to be strong / And the world is so tough / Sometimes I feel I’ve had enough’. Het is niet meteen concurrentie voor Shakespeare of Lord Byron. Een opiniemaker van de BBC heeft het over ‘abrupt wisselende stemmingen’ en noemt Imagine ‘gammel en eclectisch’. Anderzijds looft de recensent de onbevangen, zelfs ondeugende kenmerken van de songs, die daarna nooit meer in Lennons werk zouden worden aangetroffen.

Furieus

In ieder geval bevat Imagine enkele nummers die tot onbetwiste hoogtepunten uit ’s mans oeuvre worden gerekend. Eén van de beste tracks is het even furieuze als bijtende Gimme Some Truth, waarin John Lennon de schijnheiligheid en volksverlakkerij van politici aanklaagt. Hij spuwt zijn gal over ‘uptight, short-sighted, narrow-minded hypocritics’, ’tight-lipped, condescending, mama’s little chauvinists’ en ‘schizophrenic, egocentric, paranoiac prima donnas’ die voortdurend een loopje nemen met de waarheid. Het voorwerp van Lennons verontwaardiging is eigenlijk Richard Nixon (‘Tricky Dicky’), maar de song is net zo goed van toepassing op Donald Trump, Jair Bolsonaro of andere verspreiders van fake news. De snijdende slidegitaar van George Harrison ondersteunt meesterlijk de razernij in Lennons stem.

Een andere classic uit de plaat is Jealous Guy, dat eigenlijk al dateert uit de hoogdagen van The Beatles. Het lied heette oorspronkelijk Child of Nature en handelde over de periode waarin The Fab Four naar Indië trokken om er in de leer te gaan bij hun toenmalige goeroe, de Maharishi Mahesh Yogi. De demo bleef echter in de kluizen liggen en enkele jaren later schreef John Lennon er een nieuwe tekst bij, over zijn relatie met Yoko Ono. De song, een elegante melodie voor piano en strijkers, waar later onder anderen Frankie Miller en Roxy Music hun voordeel mee zouden doen, klinkt kwetsbaar, doorvoeld en ook een beetje getormenteerd. Het is een accurate beschrijving van mannelijke onzekerheid, vermomd als bezitterigheid en jaloezie. Door te leren van zijn eigen fouten, ontdekte Lennon het feminisme, iets dat een jaar later zou leiden tot een nummer als Woman is the Nigger of the World.

Ook het in een fraaie melodie gevatte Oh My Love is een overblijfsel uit de Beatlesjaren. John en Yoko schreven het samen in de marge van de sessies voor de Dubbele Witte, maar het kreeg pas zijn definitieve vorm na de consultatiereeks bij dokter Janov. John Lennon beschrijft hier een soort spiritueel ontwaken: ‘For the first time in my life my eyes can see’ en ‘for the first time in my life my mind can feel’.

Karaktermoord

Het controversieelste want meest vicieuze nummer op Imagine is de niet altijd even terechte karaktermoord op Lennons vroegere makker Paul McCartney. How Do You Sleep? behoort tot de piekmomenten op de plaat, maar is tegelijk behoorlijk gemeen en beledigend. John en Paul hadden waren altijd al competitief ingesteld geweest, maar waar beide songwriters in het verleden het beste in elkaar naar boven haalden, had hun relatie inmiddels een destructief kantje gekregen. Eerlijkheidshalve moeten we er wél aan toevoegen dat How Do You Sleep? was uitgelokt door Too Many People, de opener van McCartneys lp Ram, die enkele maanden eerder was uitgekomen: met ’too many people preaching practices’ deelde de zanger een prik uit aan het adres van John en Yoko.

Lennon reageerde iets minder omfloerst: ‘The only thing you did was Yesterday / And since you’re gone you’re just Another Day’, zong hij, Macca hypocrisie en een gebrek aan talent verwijtend. ‘You live with straights who tell you you was king’, klonk het, maar uiteraard was John Lennons gewezen schrijfpartner lang niet de enige popster die zich met hielenlikkers omringde. ‘The sound you make is muzak to my ears’, vervolgt Lennon in How Do You Sleep? Ook hier verwijt de pot de ketel dat hij zwart ziet, want op Imagine staan met Oh Yoko (een kleffe lovesong voor la Ono) en de faux-country van Crippled Inside net zo goed nummers die de banaliteit nauwelijks overstijgen.

Lennon gaf McCartney nog op een andere manier lik op stuk. De eerste exemplaren van Imagine gingen vergezeld van een postkaart waarop te zien is hoe John een varken bij de oren grijpt: een parodie op de hoes van Macca’s jongste lp, waarop die een ram bij de horens neemt. Hoewel je dus kunt discussiëren over de morele inhoud van How Do You Sleep?, is het nog steeds een ijzersterke song, met een venijnige gitaarsolo van George Harrison en een in vitriool gedrenkte batterij violen.

Tegenstrijdigheden

How? is een introspectieve ballad met een strijkersarrangement dat herinnert aan dat van The Long and Winding Road uit Let It Be. Het lied heeft iets puurs en beschrijft het gevoel in het duister te tasten (‘How can I go forward when I don’t know which way I’m facing?’). Niettemin wordt de potentiële levensduur van de song aangetast door pseudofilosofische bespiegelingen van het type ‘How can I have feeling when I don’t know if it’s a feeling?’. We zeiden het al: in tekstueel opzicht was Lennon soms iets te snel tevreden.

Blijven over: It’s So Hard, een vrij primair rocknummer dat vooral opvalt door de compacte saxofoonsolo van King Curtis, en I Don’t Wanna Be A Soldier, dat in muzikaal opzicht verwant is aan Well Well Well (uit Plastic Ono Band) en vooral opsomt wat John Lennon níet wil zijn: soldaat, zeeman, dief, predikant, mislukkeling… En misschien nog het meest opvallend: ‘I don’t wanna be a lawyer mama / I don’t wanna lie’. Echt memorabel kun je Soldier echter niet noemen. Het is veeleer een rootsrockjam en een protest-anthem dan een song die naam waardig.

Ruim veertig jaar na Lennons tragische dood blijft Imagine een plaat vol tegenstrijdigheden. De artiest presenteert zich afwisselend als een onschuldige dromer en een politieke activist die er geen graten in ziet geweld te gebruiken om enkele broodnodige maatschappelijke veranderingen te verwezenlijken. Er ligt best wel een wereld van verschil tussen de vredesapostel uit de titeltrack en de sarrende pestkop uit How Do You Sleep?

Inconsequent? ‘Ik ben geen artiest geworden om consequent te zijn’, sprak John Lennon ooit. Van die stelling levert Imagine het overtuigende bewijs.