Vijftig jaar geleden maakte Black Sabbath met ‘Paranoid’ de heilige graal van de heavy metal

Bill Ward, Tony Iommi, Ozzy Osbourne en Geezer Butler van Black Sabbath in 1970 © Getty/Chris Walter

Kenners zijn het erover eens: zonder pioniers als Black Sabbath zou Heavy Metal nooit hebben bestaan. Met zijn baanbrekende lp Paranoid, die steunde op harde, monolithische gitaarriffs, legde het kwartet precies een halve eeuw geleden het fundament van het genre.

De groep ontstond omstreeks 1968 in de Engelse industriestad Birmingham, die tijdens de tweede wereldoorlog zwaar te lijden had gehad onder de bombardementen van de nazi’s. In de wijk Aston waren de sporen van verval en destructie ook tijdens de sixties nog volop zichtbaar. Het was een troosteloze plek, waar veel gezinnen in armoede leefden. De leden van Black Sabbath waren zonen van fabrieksarbeiders en schoonmaaksters en hun enige toekomstperspectief was een baantje in de plaatselijke staalindustrie. Muziek maken was voor hen zowat de enige manier om aan de grauwe werkelijkheid te ontsnappen.

Gitarist Tony Iommi en drummer Bill Ward waren eerder actief bij Mythology, zanger John ‘Ozzy’ Osbourne en bassist Terry ‘Geezer’ Butler speelden bij Rare Breed. Toen beide duo’s besloten hun creatieve krachten te bundelen, was Black Sabbath -toen nog onder de naam Earth- een feit. Osbourne, in die dagen zo arm dat hij meestal zonder schoenen rondliep, kwam aan de kost in een slachthuis en een autofabriek, terwijl Shadows-fan Iommi op de loonlijst stond bij een staalplatenproducent.

Het is geen toeval dat Black Sabbath ontstond in hetzelfde jaar dat de Sovjettroepen de Praagse Lente met tanks en wapengekletter in de kiem smoorden.

Op zijn zeventiende verloor hij bij een arbeidsongeval twee vingertoppen van zijn rechterhand. De -linkshandige- gitarist vreesde nooit meer te kunnen spelen, tot iemand hem een plaat liet horen van de Belgische zigeunerjazzgitarist Django Reinhardt, die ook twee vingers kwijt was geraakt, maar ondanks zijn handicap een hoge graad van virtuositeit wist te bereiken. Dat inspireerde Tony Iommi ertoe twee primitieve vingerprotheses te ontwikkelen en zijn instrument weer op te nemen. Aangezien hij niet langer in staat was conventionele akkoorden te vormen, ging hij op zoek naar een andere techniek om een machtig geluid voort te brengen. Hij begon zijn gitaar lager te stemmen, concentreerde zich op logge, granieten riffs en ontwierp zo de unieke Sabbath-sound die sindsdien door honderden bands is geïmiteerd.

Uiteraard was het kwartet niet het eerste dat snoeiharde gitaarmuziek speelde. Ook bands als Blue Cheer, Cream, de Jimi Hendrix Experience, Deep Purple of Led Zeppelin keken niet op een decibel meer of minder. Toch klonk niemand zo luid en dreigend als Black Sabbath. Dat lag niet enkel aan het snarenwerk van Iommi, maar ook aan de indringende zangpartijen van Osbourne, die volgens de anderen een bijzondere gave had voor het bedenken van melodieën. Net zo belangrijk was echter het aandeel van de ritmesectie. Het gesofisticeerde basspel van Geezer Butler en de door jazzdrummer Gene Krupa beïnvloede ritmen van Bill Ward droegen zeker bij tot wat Henry Rollins later zou omschrijven als ‘stoere en veerkrachtige rock’.

Enge muziek

In wezen waren alle leden van Black Sabbath fervente Beatles-fans. Maar naar hun eigen zeggen had ook de verpauperde, industriële omgeving waar ze waren opgegroeid een niet te onderschatten impact op hun sound. Butler, die de meeste songteksten voor zijn rekening nam, had gemerkt dat de bioscopen altijd afgeladen vol zaten wanneer er een horrorfilm werd vertoond. Daarom stelde hij voor dat de band, om zich van alle andere te onderscheiden, ‘enge muziek’ zou gaan maken. Hij was een fervente liefhebber van occulte auteurs als Dennis Wheatley en HP Lovecraft en wilde eenzelfde soort spanning creëren. Niemand deed op dat moment iets vergelijkbaars: de duistere doemmuziek van het kwartet, dat zijn naam ontleende aan een film uit 1963 met Boris Karloff, stond haaks op de flower power-ethiek van de hippiegeneratie.

Vijftig jaar geleden maakte Black Sabbath met 'Paranoid' de heilige graal van de heavy metal
© Black Sabbath

Het titelloze langspeeldebuut van Black Sabbath, verschenen in januari 1970, was gebouwd op uitgesponnen jams en werd een onverhoopt succes, zowel in Groot-Brittannië als de VS. Op aandringen van de platenmaatschappij kwam er een half jaar later dus al een tweede lp. De opnamen en de mix duurden amper vier dagen: Sabbath was op dat moment al een goed geoliede machine. Net als The Fab Four hadden de muzikanten immers het klappen van de zweep geleerd tijdens een residentie in de Star Club, op de Reeperbahn in Hamburg.

Toen de plaat zo goed als klaar was, bleken de heren nog één song te kort te komen. Terwijl de anderen naar de pub trokken, bleef Tony Iommi in zijn eentje in de studio achter om er iets te verzinnen waarmee de groep aan haar contractuele verplichtingen zou kunnen voldoen. In nauwelijks 25 minuten schudde hij het stuwende en gebalde nummer uit zijn mouw dat we vandaag kennen als Paranoid.

https://i.ytimg.com/vi/0qanF-91aJo/hqdefault.jpghttps://www.youtube.com/BLACK SABBATH – “Paranoid” (Official Video)

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
270Black Sabbath4801.0480https://www.youtube.com/user/OfficialSabbath360YouTubevideo

Zelf beschouwde de groep de song aanvankelijk als een ‘vullertje’. De platenbazen daarentegen hoorden iets met commercieel potentieel en ze kregen gelijk: Paranoid werd, als voorsmaakje van de tweede langspeler, op single uitgebracht, bestormde zowat overal ter wereld de top-tien en de rest is geschiedenis. De claustrofobische song groeide niet alleen uit tot dé blauwdruk voor het metalgenre, het werd ook een classic die al een halve eeuw hoog blijft scoren in allerlei tijdloze lijstjes. Geezer Butler zou later verklaren dat het nummer veeleer over depressie dan over achtervolgingswaanzin ging. ‘Ik kende toen nog niet het verschil tussen de twee’, gaf hij toe. ‘Als adolescent voelde ik me vervreemd van mijn omgeving en kerfde ik met een mes in mijn armen om íets te voelen. De paranoia was dan weer een gevolg van de dope die ik rookte. Ik voelde me niet bepaald comfortabel in mijn vel. Mocht Sabbath het niet gemaakt hebben, dan had ik me wellicht van kant gemaakt’.

Oorlogsgruwel

Oorspronkelijk was het de bedoeling dat het tweede werkstuk van Black Sabbath War Pigs zou heten. Die controversiële titel, een directe verwijzing naar de oorlogsgruwel in Vietnam, zag de Amerikaanse platenmaatschappij, in een periode van toenemend burgerprotest, echter niet zitten. Zonder de groep te consulteren herdoopte ze de lp in Paranoid. Alleen was het toen al te laat om het hoesontwerp nog te veranderen: het beeld van vier gehelmde krijgers die moordlustig met een zwaard zwaaien, sloeg bijgevolg nergens meer op.

De onderwerpen waar Black Sabbath het op zijn tweede plaat over had -geestesziekte, de heroïneverslaving waar de meeste teruggekeerde oorlogsveteranen mee kampten, de dreiging van een nucleaire holocaust – stonden mijlenver van het ‘love & peace’-gewauwel dat aan het einde van de jaren 1960 schering en inslag was. ‘We hadden lak aan luchtige popliedjes’, aldus Geezer Butler. ‘De songs weerspiegelden hoe we over de wereld dachten. In tegenstelling tot de meeste Amerikaanse bands, beschouwden wij de oorlog niet als een taboe-onderwerp en gaven we lucht aan onze woede’.

Doom metal, power metal, hardcore, thrash, mathrock, allemaal vonden ze hun oorsprong op de tweede lp van Black Sabbath.

Butler volgde de actualiteit op de voet en gaf in zijn teksten blijk van maatschappelijke betrokkenheid. Het is geen toeval dat Black Sabbath ontstond in hetzelfde jaar dat de Sovjettroepen de Praagse Lente met tanks en wapengekletter in de kiem smoorden. War Pigs, de sinistere openingstrack van Paranoid, leek op een naargeestig schilderij van Hiëronymus Bosch. Rockcriticus Lester Bangs noemde Geezer Butler destijds een hypermoralist en vergeleek teksten zoals die van Hand of Doom, waarin gewaarschuwd werd voor de gevaren van hard drugs, met die van John Milton, de zeventiende-eeuwse dichter van Paradise Lost.

Omdat de bandleden het in hun songs over ‘witches and black masses’ hadden, werden ze door sommigen verkeerdelijk als satanisten gedoodverfd. In de songs van Black Sabbath stond Lucifer echter vooral symbool voor alle oorlogsstokers die bloed aan hun handen hadden. Paranoid kwam tot stand in volle koude oorlog, een periode waarin het gevaar op een conflict met atoomwapens reëler was dan ooit. Dat gaf aanleiding tot het iconische Electric Funeral. Fairies Were Boots handelde dan weer over die keer dat Ozzy Osbourne op straat werd aangevallen door een bende gewelddadige skinheads en hij achteraf wraak nam door die gelaarsde macho’s als mietjes af te schilderen. Het instrumentale Rat Salad, waarin een drumsolo van Bill Ward centraal stond, was het antwoord van Black Sabbath op Moby Dick van Led Zeppelin, dat een jaar eerder was verschenen.

459344YouTubeBlack Sabbath – Electric Funeral (Live 1978)https://i.ytimg.com/vi/lv2_0v1C2Ks/hqdefault.jpg360https://www.youtube.com/videohttps://www.youtube.com/channel/UCYhd-NXFWDS48t5vVihoLwQ4801.0

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
WORLD TOUR

Neerbuigend

Andere songs, zoals Iron Man, waren science fiction-fantasieën over een tijdsreiziger die uiteindelijk uitgroeide tot een soort anti-Heiland. Maar niet alles op Paranoid was het resultaat van Sturm und Drang. Het even dromerige als psychedelische Planet Caravan steunde op een jazzy akoestische gitaar en het door een Leslie-versterker vervormde stemgeluid van Ozzy Osbourne. Ook deze song speelde zich af in de kosmos, maar hij getuigde van een muzikale subtiliteit waar weinigen Black Sabbath toe in staat achtten.

Nochtans was Tony Iommi een veelzijdige gitarist, die een zwak had voor de Amerikaanse jazzcat Joe Pass. Op latere platen als Master of Reality, Vol. 4 en Sabbath Bloody Sabbath zou de groep nog verrassen met het introverte Solitude, de pianoballad Changes (in 2016 gecoverd door soulzanger Charles Bradley) en akoestische instrumentals als Laguna Sunrise of Fluff.

In de vroege jaren 1970 nam haast geen enkele criticus Black Sabbath au sérieux. Hoewel hun platen geheide bestsellers werden, kregen de heren uitsluitend lacherige recensies. Op een bepaald moment vroeg The Washington Post zelfs aan zijn lezers welke groep nu de slechtste was: Black Sabbath of Grand Funk Railroad?

480360

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
459344BLACK SABBATH – “Iron Man” (Official Video)https://www.youtube.com/Black Sabbathhttps://i.ytimg.com/vi/5s7_WbiR79E/hqdefault.jpgvideohttps://www.youtube.com/user/OfficialSabbathYouTube1.0

Zelf had de band een hekel aan het etiket Heavy Metal, omdat het aanvankelijk een snerende en neerbuigende connotatie had. Uiteindelijk werd het echter een geuzennaam en met Paranoid, dat tot dusver wereldwijd tien miljoen keer over de toonbank ging, werd het Britse gezelschap niet alleen razend populair in de VS, het groeide uit tot één van de grootste bands van het decennium. ‘Die plaat deed al onze dromen in vervulling gaan’, zegt Iommi. ‘De platenmaatschappij belette ons interviews te geven, om de mystiek te bewaren. De mensen waren bang van ons’.

Ongeleid projectiel

Maar met het succes van de lp’s en de tournees kwamen ook de excessen. Vooral Osbourne werd een ongeleid projectiel en ging zich dermate te buiten aan alcohol en drugs dat hij meermaals op de rand van de dood balanceerde. ‘Eerst waren we euforisch, omdat we aan de werkloosheid waren ontsnapt en de gelegenheid kregen de wereld te zien’, herinnert Butler zich. ‘Maar zodra het geld begon binnen te rollen en egokwesties de kop op staken veranderde alles’. Het kwam zelfs zo ver dat ieder groepslid er zijn eigen manager op na hield.

Wat Paranoid tot een sleutelplaat maakte, is dat de acht tracks elk de kiem in zich droegen van een toekomstig subgenre. Doom metal, power metal, hardcore, thrash, mathrock, allemaal vonden ze hun oorsprong op de tweede lp van Black Sabbath, die honderden acts inspireerde, van Iron Maiden en Metallica tot Ministry, Biohazzard, Megadeth, Faith No More, Soundgarden en Nirvana.

Alles bij elkaar heeft de groep zo’n zeventig miljoen platen verkocht en onder het toeziende oog van Rick Rubin maakte ze, zónder Bill Ward, in 2013 nog een overtuigende come-backplaat. Vier jaar later gaf Black Sabbath zijn afscheidstournee. Tony Iommi voerde al jaren een slopende strijd tegen lymfeklierkanker en nu ze allemaal de zeventig voorbij zijn, willen ze het, met uitzondering van Osbourne, een beetje rustiger aandoen. ‘We zijn ons meer dan ooit van onze vergankelijkheid bewust’, geeft Butler toe. Maar te oordelen naar de vele bands van divers pluimage die hun nummers in leven houden (Cake, Flaming Lips, The Cardigans, Replacements, Giant Sand, Busta Rhymes…) zal Black Sabbath nog wel een poosje onsterfelijk blijven.

De citaten van de groepsleden zijn afkomstig uit interviews met de BBC, Kerrang! en Classic Rock.

1.0videohttps://i.ytimg.com/vi/omH2gP9PoA8/hqdefault.jpgYouTube360270Philip Repphttps://www.youtube.com/480https://www.youtube.com/channel/UCBKjDnlTnXGq3Z6tTJgbkmQ

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
480Black Sabbath – Fairies Wear Boots/Credits Live in Brussels 1970

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content