Madonna’s ‘Rebel Heart’ onder het scalpel

Madonna’s dertiende studioalbum ‘Rebel Heart’ geeft vriend en vijand flink wat munitie. Tijd om het kaf van het koren te scheiden.

Weken voor de officiële release was Rebel Heart al in de running om het Madonna-album te worden waarover de meningen het verst uiteenlopen. Niet in het minst bij haar fans. Die zijn na een carrière van ruim dertig jaar carrière van alle leeftijden, en in het najaar van 2014 verschenen demo’s, finale versies, alternatieve uitvoeringen in verschillende etappes op het internet. Daardoor werd het gordijn van het productieproces getrokken en werd elke beslissing -aangepaste arrangementen, tekstwijzigingen, cross-overbehandelingen, afgevoerde nummers die soms sterker zijn dan het uiteindelijke materiaal – stof voor discussie.

Het helpt evenmin dat Madonna na de lekken afstapte van het ambitieuze originele plan: een dubbelalbum waarvan de ene helft aan haar rebelse, provocatieve kant gewijd zou zijn en de andere aan haar romantische inborst. In plaats daarvan werden muzikaal en inhoudelijk uiteenlopende songs door elkaar gegooid en verschijnt Rebel Heart in drie uitvoeringen: een afgeslankte standaardversie (14 nummers) waarin de nadruk ligt op trendy sounds en de rebel; een overbeladen super deluxeversie (23 nummers plus 2 remixes); en daartussen de deluxeversie (19 nummers), die we hieronder bespreken. Elk bieden ze materiaal voor een uitstekend (en coherenter) album met 13 tracks dat zou wedijveren met Madonna’s beste. Alleen ligt dat album niet hapklaar in de winkel.

Terugblik

De keuze van de te behouden nummers en het uiteindelijke format werd evenmin vergemakkelijkt door de karrevracht producers en auteurs aan boord. Diplo, Avicii, Kanye West, Sophie, Natalia Kills, Billboard, Michael Diamond: het leest als een who’s who van de hitlijsten, en een recept voor een eclectische mix van stijlen. Zo lonkt Rebel Heart naar ninetieshouse, reggae, technofolk en gospel en bevat het album zowel nerveuze EDM als melodieuze ballads. Nogal wat nummers hinkstappen zelf tussen genres. Muzikale avonturen en mood swings genoeg dus, al maken ze het wel moeilijk om dit album as served te beluisteren. De samenhang van Like A Prayer (1989), Ray of Light (1998) en Confessions On a Dancefloor (2005) – albums die met een overheersende producer tot stand kwamen – is ver te zoeken.

De creatieve brigade achter Rebel Heart mag zich, wellicht niet toevallig, vooral uitleven in nummers die terugblikken op Madonna’s parcours als superster, icoon, trendsetter en survivor (Rebel Heart, Veni Vidi Vici, Iconic, Living For Love) of songs die gewijd zijn aan haar favoriete bezigheden: regels breken (Bitch I’m Madonna) en transcendentale, grafisch verwoorde seks (Holy Water, S.E.X.). Dat levert een handvol ge(s)laagde songs met catchy hooks op. In de overige ligt het streven naar een hippe sound er al te dik op en is de toon onnodig agressief. Alsof Madonna de wereld – ook jongere collega’s – wil herinneren aan wie ze is en waar ze voor staat. In het zelfde plaatje passen de vele muzikale en tekstuele referenties naar klassiekers als Express Yourself, Like A Prayer, Vogue en Justify My Love. Het weerzien is prettig en helemaal 2015, al lijkt de houdbaarheidsdatum van de formule beperkt.

Tijdloze popsongs

Tot de beste tracks op Rebel Heart behoren de minder zelfgecentreerde nummers (anti-drugs pleidooi Devil Pray, Illuminati, over de mediacultuur en oproep tot eenheid Hold Tight), waarin de handhaving van Madonna als toonaangevend merk niet ten koste gaat van de song of groove.

De grote verrassing zit echter in de melodieuze ballads (Ghosttown, Joan Of Arc, HeartBreakCity, Messiah, Wash All Over Me), een genre waar Madonna zich het voorbije decennium amper nog aan waagde. Hier komen ze in diverse vormen -ingetogen en somber, harmonieus georchestreerd of als klassieke power ballad – met een trefzekere opbouw die Madonna’s songschrijverstalent onderstreept en teksten die kwetsbaarheid en onzekerheid suggereren.

Ook op vocaal vlak behoren deze ballads tot Madonna’s beste werk in jaren: ze klonk zelden zo warm en oprecht. Alles wat voorafging – de ups en downs van haar carrière en het relationele tumult achter het staalharde imago – draagt bij tot haar vertolking en de impact van de emotionele openhartigheid. Een geslaagde terugkeer naar tijdloze pop die het finale verdict over Rebel Heart naar de positieve kant doet overhellen, en aantoont dat de Queen Of Pop zichzelf en het geluid van de dag niet hoeft heruit te vinden om interessant te blijven.

1. Living for Love

Begin 2012 noemde Madonna Lady Gaga’s Born This Way een “reductief” doorslagje van Express Yourself. De eerste single van Rebel Heart knipoogt zelf niet weinig naar de monsterhit uit 1989, al heeft de combinatie van jaren ’90 beats, Alicia Keys op piano en Diplo’s productie iets tijdloos. Het meest dansbare nummer op een album met weinig echte party vibes, en ook de opmonterende tekst, over het koesteren van je levenslust na een relatiebreuk, is vintage Madonna. Jammer dat het gospelkoor in het sowieso atypische refrein pas op het einde voluit gaat. Daardoor legt Living for Love het uiteindelijk af tegen Madonna’s andere gospeluitstap, Like A Prayer.

2. Devil Pray

Na Music (2000) en American Life (2003) waagt Madonna zich opnieuw aan electrofolk met Devil Pray, een anti-drugsmanifest dat het spirituele nut van whisky, weed en lijm in vraag stelt en bol staat van de religieuze referenties. De melodie en de thematiek – over het vergooien van je leven – herinneren aan The House of the Rising Sun (1964) van The Animals, al gaan de akoestische gitaren uiteindelijk over in bezwerende house. De beste bijdrage van co-producer en -auteur Avicii.

3. Ghosttown

Een hartverwarmende mid-tempo ballad over liefde in een post-apocalyptische wereld en een klassieke popsong – twee rariteiten in Madonna’s universum sinds Confessions on A Dancefloor. In de gefaseerde opbouw naar het refrein, de vocals à la Karen Carpenter en de productie zit een zweem van Live To Tell (1986), zij het dan met minder gravitas en zonder het verrassingseffect van weleer, toen Madonna in plaats van visnettopjes en beha’s een bloemetjesjurk aantrok.

4. Unapologetic Bitch

Een ritmische tekst met giftige sneren naar ex Brahim Zaibat redden Unapologetic Bitch van de vergetelheid. De kruising tussen ska, reggae en dancehall illustreert dat Madonna nog steeds minder vertrouwde paden wilt bewandelen, maar bij herbeluistering gaan het magere refrein en de luchthoorns van Diplo snel vervelen. Een volledige band zou de groove ten goede komen.

5. Illuminati

Een van de weinige nummers op Rebel Heart die niet over Madonna zelf gaan. De tekst – een combinatie van namedropping en symbolische referenties – zinspeelt op samenzweringstheorieën, de media- en celebritycultuur en de nood aan verlichting en wedergeboorte, en daar past de koele, donkere sfeerschepping door Kanye “Yeezus” West prima bij. Ja, de song wil scherp zijn en vervorming maakt Madonna’s stem er niet boeiender op, maar daar tegenover staan avontuurlijke tempowissels en haar beste spoken word-bijdrage sinds Vogue (1990).

6. Bitch I’m Madonna

Een samenwerking met Nicki Minaj, Diplo en Sophie en een staaltje van nerveuze EDM met het verstand op nul. Lawaaierige effecten, Madonna die klinkt alsof ze 15 is en zingt over de dingen die je op die leeftijd wil doen, op een kinderlijke melodie: Bitch I’m Madonna is een stevige kandidaat voor het meest teleurstellende nummer op Rebel Heart. Een opgestoken middelvinger naar de ageists en helemaal in de lijn van de bad style-revival bij Generatie Z – de term komt van de jongerenexperts bij Trendwolves in Gent -maar ook overbodig. Madonna ging in Desperately Seeking Susan (1985) met haar oksels boven een handdroger hangen, toonde met behulp van een colaflesje hoe ze pijpt in In Bed With Madonna (1991) en herinnerde er ons op MDNA (2012) nog aan dat ze dat ze een Girl Gone Wild is – we know.

7. Hold Tight

Kate Bush is niet ver weg in dit mid-tempo nummer over het belang van eenheid in moeilijke tijden. De tekst valt licht uit (Hold tight, as long as you’re by my side / Hold tight, everything’s gonna be alright), maar dromigere keyboards, tromgeroffel en spacy vocals doen terugkeren.

8. Joan Of Arc

“Each time they write a hateful word / Dragging my soul into the dirt, I wanna die”: Madonna klinkt oprecht kwetsbaar in deze eenvoudige, maar meeslepende mid-tempo ballad over de tol van de roem, gezien haar imago als staalharde tante geen kleine verrassing. De uiteindelijke versie is radiovriendelijker dan het akoestische origineel, maar bewaarde de vocals – haar warmste sinds Ray of Light – en het uitgangspunt dat less soms more is.

9. Iconic

Een spoken word-intro door Mike Tyson en een tussenkomst van Chance the Rapper voegen weinig toe aan dit nummer, dat hinkstapt tussen mellow r’n’b en opzwepende EDM. Iconic pakt de luisteraar ook zonder de heren in, dankzij een hoog gezongen en catchy pre-refrein dat doet denken aan Celebration (2009) en de aanmoedigende “je bent een ster, ga ervoor”-peptalk waar Madonna het patent op heeft.

10. HeartBreakCity

Verbittering, woede en emotionele onthechting wisselen elkaar af in een meeslepende klaagzang, die begint met sobere pianobegeleiding en gaandeweg drijft op tromgeroffel. Regels als “You got just what you came for, a bit of fame and fortune/ Now I’m no longer needed” slaan al evenzeer op voormalig echtgenoot Guy Ritchie als Brahim Zaibat, maar laten we het natrappen vergeven. Net als in Joan Of Arc suggereert Madonna in HeartBreakCity dat ze ook maar een mens is, en het resultaat is gewoon mooi en herkenbaar.

11. Body Shop

“I need a tune-up bad”, “You can polish the headlights” en “Tighten up the suspension”: Madonna vergelijkt de helende kracht van seks met onderhoudswerk aan een auto, maar haar garage staat eerder Mumbai dan in New York. De banjos, percussie en andere Oosters geïnspireerde elementen roepen Ray Of Light op, maar de song klinkt te licht en onaf om zijn plek op de standaardeditie van Rebel Heart te rechtvaardigen.

12. Holy Water

Orale seks als quasi-religieuze ervaring: Madonna begeeft zich op vertrouwd terrein met Holy Water, het meest risqué nummer op dit album. Kanye West combineert r’n’b met Giorgio Moroder-achtige effecten terwijl Madonna hijgerig “Yeezus loves my pussy best” kreunt. Ze kan het Vactiaan nog altijd vertellen dat ze haar producer bedoelde. De citaten uit Vogue doen niet helemaal ter zake, maar het resultaat is te sexy en aanstekelijk om de uitnodiging tot kerkbezoek zomaar af te slaan.

13. Inside Out

Meer seksuele toespelingen volgen op Inside Out, een mid-tempo ballad over het belang van oprechtheid. Vocals over een synthetische baslijn beloven weinig goeds, maar de song bloeit open in het met violen en piano aangedikte refrein. “You’re beautiful when you’re broken down / Let your walls crumble to the ground”, zingt Madonna- iets wat ze op dit album zelf illustreert met nummers als Joan Of Arc, HeartBreakCity, Wash All Over Me en Messiah.

14. Wash All Over Me

Een melancholische pianoballad waarin de Queen of Pop zich – althans voor vier minuten – afvraagt of het niet beter zou zijn om de kroon door te geven en afscheid te nemen van wat voorbij is. Weg is Avicii’s EDM-geweld van de demoversie die lekte in december 2014, hier ligt de nadruk op de introspectieve tekst, de melodie en de vocals, met toevoeging van marsdrums – zie ook Joan Of Arc en HeartBreakCity – ter compensatie van de sombere sfeerschepping. Een waardige afsluiter voor de standaardversie van Rebel Heart.

15. Best Night

Een sensuele r’n’b track met Oosterse samples, Madonna die de verleidelijke tour opgaat en klinkt alsof ze voor het sluiten van de club nog gauw een eenzame ziel aan de haak wil slaan: Best Night zou niet misstaan hebben op Bedtime Stories (1994) of Hard Candy (2008). Hier is het een van de minder beklijvende bijdragen.

16. Veni Vidi Vici

Meer spoken word en r’n’b geluiden volgen in deze samenwerking met Diplo en Nas. Madonna beschrijft de grote lijnen van haar parcours aan de hand van de titels van haar eigen hits, maar het resultaat doet eerder denken aan de kitsch van Amanda Lears Alphabet (1977) dan Frank Sinatra’s My Way. De akoestische aanloop naar het refrein en tegendraadse, soms bombastische interventies van Diplo doorbreken de slome vibe, maar Nas’ gerapte mini-autobiografie had beter op een van zijn eigen albums gestaan. Op Ray of Light zong Madonna Shanti/Ashtangi in het Sanskriet, maar demonstreert hier niet haar Latijn – de titel wordt netjes naar het Engels vertaald.

17. S.E.X.

“Oh my God, you’re so hard / Pull my hair, let me get on top / Soaking wet, back and forth ’til we break the bed”: S.E.X. begint waar Best Night ophoudt. Madonna sleurt kuisgerief, handboeien, medische referenties, kaarslicht, latex en om onduidelijke reden ook een stuk zeep aan, maar de vocals, voortkabbelende melodie en de slome hip-hop vibe wekken een allesbehalve geïnspireerde indruk. Alle kinkyness – S&M! Golden shower! – en hulp van Kanye West ten spijt een teleurstellende en repetitieve “lesson in sexology”, zeker na Justify My Love (1990).

18. Messiah

Zelden klonk Madonna zo inschikkelijk en tegelijk zo beslist als in deze hyperromantische ballad, een van de mooiste uit een carrière die ondertussen ruim 35 jaar omvat. De violen en piano ondersteunen de smachtende en volwassen klinkende vocals, die zeker oudere fans al te lang moesten missen. Een wereldberoemd icoon dat nog steeds naar ware liefde snakt en niet wil opgeven tot haar doelwit voor de bijl gaat: Messiah heeft iets tragisch en mikt van bij de eerste beluistering in de roos.

19. Rebel Heart

“Who’s that Girl?” vroeg Madonna in 1987, en nu hebben we een antwoord met het al even opmonterende Rebel Heart: een autobiografische kruising tussen folk, country en dance waarin Madonna in een laag register de oorsprong van haar tegendraadse persoontje verkent en zich neerlegt bij de aard van het beestje, ook al maakt die haar niet altijd populair. Overweegt elders op het album een defensieve toon, dan klinkt het hier assertief “Hell yeah! This is me / Right where I’m supposed to be”. Ook hier werd de demoversie van Avicii uiteindelijk afgezwakt ten behoeve van een meer akoestische sound, maar de aanstekelijke popsong bleef overeind. Onbegrijpelijk dat hij niet op de standaardversie van het album staat.