‘Kurt Cobain schreeuwde zijn pijn uit via zijn muziek. We stonden erbij en luisterden er niet naar’

Ook 25 jaar na de dood van Kurt Cobain blijft zelfdoding nog een taboe. Aanleidingen genoeg nochtans om het te doorbreken, schrijft muziekjournalist Jonas Boel.

‘My life is in the danger’.

Het was niet met een schreeuw, zelfs geen blijk van wanhoop, waarmee Ryley Walker het woensdag op Facebook zette. Het was een dienstmededeling.

Walker is een 29-jarige gitaarvirtuoos en begenadigde songschrijver uit Chicago. In 2016 stond hij met het album Golden Sings That Have Been Sung op vijf in de album top 10 van Knack Focus. Met de tekst op z’n Facebookpagina kondigde hij aan dat zijn op stapel staande Europese tournee in april niet doorgaat:

‘Mijn mentale gezondheid zit op een all-time dieptepunt, en zij die het dichtst bij me staan hebben besloten dat ik beter hulp zoek, in plaats van op tournee te gaan. (…) Mijn leven is in gevaar. Ik heb dringend nood aan tijd om klaarheid te zoeken via professionele hulp. (…) Ik ga proberen om van mijn druggebruik en extreme depressie af te raken. (…) Ik moet mezelf en anderen beschermen tegen de zelfdestructie (…)’.

‘Mijn leven is in gevaar’, het is eens wat anders dan ‘de tournee wordt uitgesteld omwille van persoonlijke redenen’. Confronterende woorden, zeker aan de vooravond van een triest jubileum: volgende week, op 5 april, is het een kwarteeuw geleden dat Kurt Cobain uit het leven stapte.

In 1994 was er nog geen internet, geen sociale media. Het nieuws van zijn dood bereikte ons via radio of tv, de dag nadien stond het in de krant. Humo en NME wijdden er een week later artikels aan. Daarin werd lovend gesproken over de impact en de culturele erfenis die Cobain met Nirvana had achter gelaten. Veel minder aandacht werd besteed aan de reden waarom Cobain zelfmoord had gepleegd, en hoe hij zover was gekomen.

‘Zelfmoord’. Meestal schuifelen we er wat om heen. Niemand leest of hoort het graag. Terwijl het stigma rond depressie en burn-out steeds kleiner lijkt te worden, blijft suïcide een taboe. Telkens het thema aan bod komt, meestal in een nieuwsitem, wordt plichtsgetrouw het nummer 1813 van de zelfmoordlijn vermeld, maar zonder dogma’s praten en debatteren over zelfmoord blijft een heikele kwestie. Aanleidingen genoeg, nochtans.

Vandaag, 29 maart, wordt Keith Flint van The Prodigy begraven, in zijn geboortestad Essex. De band riep fans op om langs de processieroute een laatste eer te betuigen aan de frontman, die zich op 4 maart van het leven beroofde door ophanging. Dezelfde manier waarop Chris Cornell van Soundgarden en Chester Bennington van Linkin Park in 2017, bijna exact op twee maanden van elkaar, aan hun einde kwamen. Net zoals bij Cobain 25 jaar geleden bleef ook na hun dood de conversatie over zelfdoding uit.

Dat is jammer, vooral omdat het net de muzikanten zijn die ons via hun songs de woorden en de context aanreiken om suïcide bespreekbaar te maken. Muzikanten, die met hun kunst zin geven aan het leven van anderen, blijken vaak zelf erg gevoelig aan de onzin ervan.

De lijst voorbeelden van het thema in de muziek is eindeloos, van de Billie Holiday-klassieker Gloomy Sunday uit 1941 tot het album The Downward Spiral van Nine Inch Nails uit 1994, door Trent Reznor opgevat als een soort handboek voor zelfdestructie. De titeltrack windt er geen doekjes om: ‘Problems do have solutions, you know / A lifetime of fucking things up / fixed, in one determined flash’.

Ook de huidige popsensatie Billie Eilish, 17 jaar jong, snijdt het onderwerp aan op haar album When We All Fall Asleep, Where Do We Go?, dat vandaag verschijnt. ‘There’s no way out but down’, zingt ze in de song Listen Before I Go, opgebouwd als een afscheidsbrief. Tijdens een concert in Toronto gaf ze toelichting: ‘Het gaat over depressie, en wat er van depressie kan komen, which is not pretty good (…) Wanneer dit nummer verschijnt, wil ik niet dat het je naar beneden trekt, ik wil dat het me tot bij jou brengt, en dat het een mentale knuffel kan zijn.’

Menselijk contact, weg uit het isolement, kan een uitweg uit depressie bieden, zo hameren psychiater Dirk De Wachter en vele anderen keer op keer. En práten moeten we doen, zo klinkt het steevast. Maar wat haalt praten uit, wanneer de maatschappij niet horen wil? Kurt Cobain, Chris Cornell, en Elliot Smith – die uit het leven stapte in 2003 – schreeuwden hun pijn uit via hun muziek. We stonden erbij en luisterden er niet naar.

Maar áls we dan toch praten, dan moeten we ook het gesprek over zelfdoding aangaan. Want er zullen altijd mensen zijn die, wanneer ze uit de put geklauterd zijn, ook met de hulp van therapie en/of medicatie, zullen vaststellen dat het uitzicht hen niets te bieden heeft.

Dat gesprek is moeilijk, want aan de doden kunnen we het ‘waarom’ niet meer vragen. Zelfs een afscheidsbrief is vaak maar een voetnoot aan het einde van een lijdensweg. Het is een moeilijk gesprek, want een verhaal van individuele tragedies die passen in bredere, maatschappelijke context.

In 2014 overleden er ongeveer drie personen per dag als gevolg van zelfdoding. Suïcide is de nummer één doodsoorzaak bij jongeren en volwassenen. Er sterven in België en Vlaanderen drie keer meer mensen aan zelfmoord dan in het verkeer.

In een memorandum dat vzw Tout Bien-Oki Doki, bezielers van heyhoegaathet.be, onlangs aan alle Vlaamse politieke partijen overhandigde, roept ze, naast adequatere opvolging na poging tot zelfdoding, op tot onder meer preventieplannen op elke school, een verder uitwerking van de antipestwetgeving, en de modernisering van mediarichtlijnen. Oprichter Jean-Louis Coppers schreef vorige zomer voor Knack een ontnuchterende column.

Meer dan 1000 zelfdodingen per jaar, dat zijn de mislukte pogingen en twijfelaars niet meegerekend. Op de pijn van de achterblijvers plakt geeneens een cijfer. Ook zij hebben er baat bij zo snel en grondig mogelijk het taboe te doorbreken.

Wanneer volgende week de dood van Kurt Cobain herdacht zal worden, kunnen we dat niet alleen via zijn leven en muziek doen, maar ook door de trieste realiteit van de omstandigheden rond zijn dood onder ogen te zien.

‘I wish I was like you / Easily amused / Find my nest of salt / Everything’s my fault / I take all the blame.’