In quarantaine met Ellen Schoenaerts: ‘We springen veel te nonchalant om met muziek’

Ja, ze is ‘het nichtje van’, maar leer Ellen Schoenaerts vooral kennen als een geëngageerde, temperamentvolle songschrijfster die de wereld (niet per se) een geweten wil schoppen. ‘Als iets moet, kom ik in opstand.’

Ook – vooral? – in quarantainetijden dienen goede binnenhuisgewoontes om je aan te houden: wanneer Ellen Schoenaerts een sigaret wil opsteken, manoeuvreert ze zich met de laptop van de zetel naar haar dakvenster. Van achter mijn bureau in Gent krijg ik real time een uitzicht op de skyline van het Antwerpse Zuid, dat er vredig bij ligt onder een vlekkeloze, helblauwe hemel. Misschien zit daar op dat eigenste moment ergens op een bankje de burgemeester ‘gezond verstand’ te propageren, voor een Facebookadvertentie die later die week de ronde zou doen. Misschien is diezelfde burgervader de ‘kwezel die zijn inzicht graag wil delen met zijn volk’, zoals Schoenaerts zingt op haar nieuwe album Vrijblijvend advies. ‘Het is weer iets van wij en zij en blablabla.’ Ze glimlacht: ‘Het staat iedereen vrij om zelf in te vullen over wie dat gaat.’

Schoenaerts blablablaat zoals ze zingt en leeft: zonder blad voor de mond, zonder handrem. Ze is graag bezig. Ooit met theater en film, daarna voluit met muziek, maar ze is ook ondernemer. Haar start-up Parclife ontwikkelde de parent community-app Parc, die ouders helpt de vrijetijdsactiviteiten van jonge kinderen in een gesloten omgeving te organiseren. En ze werkt ook nog in de horeca. ‘Elke sector die hard getroffen wordt door de coronacrisis dus’, zegt ze half lachend, half zuchtend.

Haar eerste album Feiten (2012), een vranke, Nederlandstalige plaat, was met zijn new-waveinvloeden en rauwe sound zijn tijd enigszins vooruit. Opvolger Vrijblijvend advies heeft lang op zich laten wachten maar lijkt precies op het juiste moment te komen: niet alleen tijdens een omwenteling die ons met z’n allen willens nillens met de neus op grote en kleine levensvragen duwt, maar ook op een moment dat Nederlandstalige pop steeds meer buiten haar stilistische oevers treedt.

Ellen Schoenaerts:Ik ben beginnen te schrijven in 2016, na die vreselijke verkiezingen in Amerika waarin het doemscenario werkelijkheid werd. Het jaar nadien hebben we de opnames aangevat bij Stef Kamil Carlens, en toen is de neverending story begonnen. (lacht) Als ik me aan iets zet, heb ik het namelijk moeilijk om te stoppen. Ik blijf schaven, van gedachte veranderen, aanpassen… Echt een probleem.

En tijdens dat schaven heeft de realiteit je ingehaald. Neem nu Dit is ons leven: ‘Dit is ons heden / Ons dagelijks proberen / Ons nog niet zo lang geleden / Waren de dagen zoveel beter.’ Dat is nu plots wel akelig to the point.

Schoenaerts: Ik weet het. Bizar, hè. Nu, in die song zit ook een groot stuk liefdesverdriet verwerkt. Er staan evengoed gewone liefdesliedjes op de plaat, maar ik hou er wel van om ‘dubbel’ te schrijven, zodat je iets op twee manieren kunt interpreteren, persoonlijk én maatschappelijk.

Geldt dat ook voor het eerste nummer, Ik ben je gaan haten? ‘Je bent niet eens waard / dat dit lied over je gaat / maar ik kon het niet laten / Ik ben je gaan haten / En dat duurt nu al maanden / en maanden en maanden / Straks worden het jaren / Straks wordt het langdradig / Daar ben je te laag voor / Dat ben je niet waardig.’

Schoenaerts: Dat gaat over een kapotte vriendschap. Een groot, hardcore drama was het, met een kliek vriendinnen die ik al sinds mijn dertiende ken en waarin een extreme ruzie was ontstaan met mezelf als middelpunt. Het is de eerste song die ik voor dit album geschreven heb, een song die ik móést schrijven: dat hele gedoe vormde een mentale blokkade. Ik kon niet vooruit voor die tekst op papier stond.

Voor alle duidelijkheid: de plaat is nu uit, maar toch niet helemaal.

Schoenaerts: Ze is uit, ja, maar je kunt de cd of het vinyl enkel bestellen via mijn website. En ze staat tot de ‘officiële’ release dit najaar nog niet op Spotify. Het was van bij het begin de bedoeling dat we de release – in eigen beheer – anders gingen aanpakken. Vitrin Records is een verlengstuk van café Vitrin, op de Antwerpse Marnixplaats, dat mee eigendom is van mijn ex-lief (acteur Steve Aernouts, nvdr.). De release zou daar plaatsvinden en ik ging zelf pintjes tappen terwijl ik tegelijk, vanachter de toog, mijn plaatjes verkocht. (lacht) Toen kwam de lockdown en gingen behalve de cafés ook alle platenwinkels dicht. Bon, dat is kut, maar ik had écht geen zin om het hele album zomaar op Spotify te smijten. Dus moeten mensen me maar een mailtje sturen en ga ik alle platen en cd’s zelf op de post doen.

Is dat een essentiële verplaatsing?

Schoenaerts: Als ik mijn muzikanten wil kunnen betalen, is het een essentiële verplaatsing. Maar het is vooral ook plezant. Ik krijg al elke dag bestellingen en elke mail die binnenkomt, geeft me een fijn gevoel. En het is ook leuk om zo’n persoonlijk muziekpakketje thuis te ontvangen, toch? Het heeft iets romantisch, en er mag wel weer een beetje meer romantiek in de muziekbusiness. Ik vind dat we veel te nonchalant omspringen met muziek, en met ‘we’ bedoel ik evengoed de artiesten zelf. Eigenlijk zou élke artiest dit met zijn platen moeten doen: eerst enkele maanden in eigen beheer zelf distributie doen en ze later pas te grabbel gooien op de streamingdiensten.

Eén nummer van Vrijblijvend advies staat wel al op Spofity: Voor Europa, dat eind vorig jaar verscheen, tegelijk met een vlammende column waarin je politici verweet ‘lui, arrogant, en wereldvreemd’ te zijn, waarin je ze ‘werknemers die we per ongeluk te veel macht hebben gegeven’ noemde.

Schoenaerts: Iemand had me gevraagd eens op te schrijven ‘waar dat nummer over gaat’. Vervelende vraag, vond ik, want het leek me vrij duidelijk. Dus heb ik – als ondernemer – eens mijn algemene politieke visie uiteengezet in een open brief op mijn Facebookpagina. De VRT heeft die overgenomen, waarop hij keihard viraal is gegaan, in die mate dat het de single en de bijbehorende clip een beetje overschaduwde. Tja, dat krijg je dus als je eens goed je gedacht zegt. (lacht)

Je hebt toen uit bepaalde hoek de wind nogal van voren gekregen.

Schoenaerts: Dat kwam omdat Frans Timmermans, de Nederlandse vicevoorzitter van de Europese Commissie, die clip gedeeld had op Twitter. Daardoor is extreemrechts in Nederland wakker geschoten en zijn de trollen flink tekeergegaan op YouTube. Je moet die pagina maar eens bekijken: ‘Geef dat mens een spuitje’, ‘geïnspireerd door Hamas’, ‘kunstwerk der demagogie’ en meer van dat fraais. En dat ik het nummer zogezegd dankzij Europese subsidies gemaakt had. Totale bullshit, dus dát heb ik toch even rechtgezet. Ze mogen zeggen wat ze willen, maar niet dat ik aan eender welke subsidieslurf hang. Ik ben als artiest helemaal zelfbedruipend, en mag daar best trots op zijn.

Kate Tempest heeft een aardedonkere song die Europe Is Lost heet. Dan is jouw insteek een pak hoopvoller.

Schoenaerts: Ik ben meer richting de hoop opgeschoven, ja.

Van waaruit?

Schoenaerts: Vanuit de totale duisternis? (lacht) Kijk, bittere of gefrustreerde mensen zijn altijd zeer luid kwaad en eisen heel veel aandacht op. Maar de stillere meerderheid bestaat uit best leuke, stabiele mensen, denk ik. Naast alle opgefokte negativiteit is er ook veel positieve energie, alleen moet je die willen zien of voelen. Ik ben tegenwoordig dus geneigd om te geloven in de goedheid van de mens. Het is zoals het verhaaltje van de leeuw. Een jonge leeuw zegt tegen zijn ouders ‘Ik voel een kwade leeuw en een lieve leeuw in mij’ en vraagt ‘Welke leeuw zal ik dan worden?’ De ouders antwoorden: ‘Degene die je het meeste aandacht geeft.’

In Voor Europa zing je: ‘Aan de pers wil ik vragen / Als u zo iemand kent / Geef ze aandacht, geef ze aandacht / Het is van hen dat het afhangt.’ Ken je zelf zo iemand?

Schoenaerts: Natuurlijk. Iemand als historicus Rutger Bregman bijvoorbeeld, en alles wat beweegt rond het journalistieke platform De Correspondent. Ik vind dat een ongelooflijk knap en positief initiatief, met erg goede journalistiek. Duiding op niveau waar de wereld iets aan heeft. Hun artikels over economie heb ik al aan véél vrienden en kennissen doorgestuurd.

Is mensen een geweten schoppen een essentieel onderdeel van je muziek?

Schoenaerts: Goh, ‘essentieel’… Muziek maak je niet gewoon, het overkomt je vooral. En wat er op dat moment speelt, neem je daarin mee. Ik ben nu eenmaal een politiek, maatschappelijk beest, dus soms komt het er zo uit, net zoals ook een liefdeslied. Trouwens, de plaat heet Vrijblijvend advies, hè. Als in zonder de nood om je per se een geweten te schoppen. (lacht) Het komt eruit en wat goed is, gaat de wijde wereld in. De slechte liedjes blijven binnen. Die bewaar ik als bewijsmateriaal voor mocht ik ooit een te hoge dunk van mezelf krijgen. (lacht)

Dimitri Verhulst heeft je eens ‘de Belgische Marianne Faithfull’ genoemd.

Schoenaerts: Toen kreeg ik het natuurlijk in mijn bol! Nee, dat was heel onverwacht maar vooral heel lief van Dimitri, die blijkbaar nogal gek was van Feiten. En Marianne Faithfull is een grave madam, hè. Ik zou goed – misschien zelfs beter – hebben geaard in de swinging sixties.

Waarom?

Schoenaerts: Ik zou een leuk extra element geweest zijn, denk ik. Of in elk geval met volle overgave meedoen. De vrije liefde en zo, daar ben ik sowieso voor te vinden. En artistiek was het een boeiende periode, zowel muzikaal als inhoudelijk, met veel aandacht voor goede teksten. De ideeën over het leven waren gewoon nog vrijer, onbezoedeld door het neoliberalisme. O ja, ik zou zeker helemaal loos gegaan zijn, maar misschien ook jong gestorven zijn. (grinnikt)

Je had het daarnet over evolueren van totale duisternis naar hoop. De plaat doet eigenlijk hetzelfde, van Ik ben je gaan haten naar Je moet het maar aanvaarden, het laatste nummer, waaruit een Dirk De Wachter-achtige berusting spreekt.

Schoenaerts: Dat was de bedoeling. Die evolutie op de plaat loopt gelijk met de mijne. Ik was vroeger zo donker, op een kwaaie manier, maar nu amuseer ik me ook wel. Ik heb soms nog wel verdriet, maar ik neem de dingen zelden nog persoonlijk. Which is nice, na die lange, zware jaren. Ik was een jonge, alleenstaande moeder, ik was arm, ik had liefdesverdriet… Heel zwaar, en heel eenzaam: ik was een twintiger, en al mijn vrienden deden niks anders dan feesten. ‘Kom je?’ stuurden ze dan. En ik: ‘Hallooo, ik ben moeder!’ (lacht)

Moeder, muzikante, je was actief in theater en film, je hebt een eigen techbedrijfje, je schrijft columns: je hebt blijkbaar toch tijd op overschot?

Schoenaerts: Je spreekt hier met een workaholic. (glimlacht) Op het moment dat de quarantaine eraan zat te komen is mijn ex weer bij me ingetrokken, in de logeerkamer. ‘Het is goed dat we dat gedaan hebben, ‘ zei hij, ‘want nu weet ik dat je écht verslaafd bent aan je werk.’ Ik ben heel ongezellig, zo blijkt. (lacht) Zomaar wat voor de tv kruipen kan ik niet. Niks doen is voor mij totáál niks doen. Dan ga ik een week naar mijn vrienden in Amsterdam om eens keihard te zuipen. Het is alles of niets, en dat helaas op alle niveaus. Ik ga in alles tot op het bot.

Je hebt er onlangs nog een project bij genomen: Artists Unlimited!, een nieuw streamingplatform.

Schoenaerts: Ik ben erin gerold via een vriend uit de start-upwereld, samen met een groep van acht mensen uit de zakenwereld, de IT en de marketing. Het idee is ontstaan vanuit de vele livestreams die artiesten nu vanuit hun quarantaine organiseren. AU! moet een non-profitplatform worden waar zulke streams, maar ook andere online-initiatieven, professioneel georganiseerd en gebundeld worden, en waar 90 procent van de inkomsten terugvloeit naar de artiest. In een ideaal scenario is het een soort pre-Spotify, waar muzikanten met betaalde content – via ticketverkoop of vrije bijdrages – kunnen opbouwen naar een release en waar ze via hun profiel platen en cd’s aan de man kunnen brengen. We verenigen alle sectoren uit de muziek, zodat artiesten opnieuw iets verdienen aan de platen die ze uitbrengen. Een revolutionair idee, tegenwoordig. (glimlacht)

Hoe wil je later herinnerd worden?

Schoenaerts: Dat weet ik eigenlijk niet. Ik weet wel hoe mijn begrafenis eruit moet zien: nadat ik gecremeerd ben, wordt mijn as in kleine tubetjes aan trekvogels gehangen, die dan vanaf een strand losgelaten worden. Ik wil over de wereld vliegen. En daarna een groot feest. Want zo wil ik wel herinnerd worden: als een feestelijk iemand die veel gevallen is maar altijd opnieuw is rechtgestaan. Iemand die vijfhonderd levens heeft geleid.

In 2013 antwoordde je in De Standaard op die vraag: ‘Als iemand die compromisloos haar artistieke dromen heeft verwezenlijkt.’

Schoenaerts: Dat geldt nog steeds, zeker dat compromisloze.

Een typisch Schoenaerts-trekje? Over je zoon schreef je onlangs dat hij geboren is in ‘een familie die bekendstaat om haar aversie van eender welke vorm van autoriteit’.

Schoenaerts: Zelfstandig denken en handelen is er stevig ingebakken, ja. Als iets moet, kom ik in opstand. Maar dat is een gezonde houding, vind ik. Er zijn zo veel premisses in het leven die we al te makkelijk aannemen. Kijk, evengoed eindig ik op die manier in de marginaliteit en had ik achteraf gezien gewoon wat meer in de pas moeten lopen. Dan denken al mijn vrienden op dat strand, terwijl ze naar die wegvliegende vogels kijken: ‘Allez, het is voorbij, we zijn ervan af.’ (lacht)