Ian Curtis, de getroebleerde ziel die al veertig jaar onsterfelijk is

© Getty

Door op zijn 23ste uit het leven te stappen, verzekerde Ian Curtis, de frontman van Joy Division, zich precies veertig jaar geleden van een mythische status. Zijn wanhoop was niet geveinsd: ‘Ironisch genoeg werd hij vooral bewonderd om alles wat hem de dieperik in sleurde’.

Wie dit ondermaanse jong verlaat, neemt doorgaans de kortste weg naar de onsterfelijkheid. Jotie ’t Hooft, Sylvia Plath, Jim Morrison, Kurt Cobain, Jimi Hendrix, ze stierven allemaal nog vóór ze de kans kregen hun reputatie te bezoedelen met minderwaardig werk.

Ian Curtis verhing zich in de keuken van zijn huis in Macclesfield, de avond voor Joy Division op tournee zou vertrekken naar de VS. De groep had pas de laatste hand gelegd aan haar tweede lp Closer en stond op het punt haar single Love Will Tear Us Apart uit te brengen, maar de wanhoopsdaad van Curtis stond de grote doorbraak in de weg. Voortaan zou alleen nog naar zijn muziek worden geluisterd in het licht van zijn zelfgekozen einde.

Hoewel Joy Division slechts vier jaar actief was en de nalatenschap van het kwartet niet méér dan twee langspelers, een handvol singles en een collectie met outtakes en live-opnamen omvat, staat vast dat het, op de drempel van de jaren 1980, diepe sporen door het rocklandschap heeft getrokken.

Waarom onze muziek zo donker klonk? Ze was het product van onze omgeving

Bernard Sumner, guitarist/toetsenist van Joy Division

Het grafdelversgeluid van Unknown Pleasures (’79) en het postuum verschenen Closer was uniek. Alleen ging de groep ten onder, uitgerekend op het moment dat ze haar creatieve hoogtepunt bereikte.

Het aantal hommages aan Curtis en de zijnen valt onderhand niet meer te tellen en vier decennia later ontwaar je nog regelmatig echo’s uit hun platen in het werk van Interpol, Editors, Bloc Party en The Cure.

De band werd geboren na een concert van de Sex Pistols in Manchester. Peter Hook en Bernard Sumner hadden nog nooit een instrument van dichtbij gezien, maar beslisten ter plekke dat ze zelf ook muziek wilden gaan maken. De een leende geld van zijn moeder om een bas te kopen, de ander tikte een gitaar op de kop.

Zodra zanger Ian Curtis en drummer Stephen Morris hen kwamen vervoegen, werd er dagelijks ijverig gerepeteerd en op 25 mei 1977 stonden ze voor het eerst samen op het podium onder de naam Warsaw, een groepsnaam die was afgeleid van een nummer van David Bowie. Er werd zelfs een lp opgenomen voor RCA, die pas vele jaren later (in ’94) het licht zou zien.

Desolaat

Aanvankelijk was het viertal vooral aangestoken door de energie van de punk, maar hun invloeden reikten veel verder dan Johnny Rotten: hun muziekcollectie bevatte, behalve werk van The Velvet Underground, The Stooges, Bowie en de prille Roxy Music, ook Krautrockplaten van Kraftwerk, Can en NEU!

Gaandeweg begonnen de tempo’s te vertragen, kwam de nadruk meer op sfeer te liggen en werd de muziek abstracter. Dus transformeerde Warsaw zich in Joy Division, een term waarmee de nazi’s verwezen naar dat deel van de concentratiekampen waar joodse vrouwen systematisch seksueel werden misbruikt.

Vanaf het begin maakte de groep desolate muziek die in het teken stond van eenzaamheid, vervreemding, ontreddering en claustrofobie. De muziek weerspiegelde het even grauwe als troosteloze postindustriële landschap in Noord-Engeland, waar werkloosheid, armoede en infernale verveling schering en inslag waren.

videoYouTube459480344Joy Division – Transmission [OFFICIAL MUSIC VIDEO]Joy Division1.0https://www.youtube.com/user/joydivisionofficialhttps://www.youtube.com/360

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
https://i.ytimg.com/vi/6dBt3mJtgJc/hqdefault.jpg

‘Waarom onze muziek zo donker klonk? Ze was het product van onze omgeving’, aldus Bernard Sumner. ‘Ik groeide op in de schaduw van een chemische fabriek, in een working class-gemeenschap die aan haar lot werd overgelaten. Na de middelbare school wachtte je, in het beste geval, een afstompend baantje. Die uitzichtloosheid was een schok. Ik was achttien en plots besefte ik dat mijn jeugd onherroepelijk voorbij was. De toekomst was een zwart gat: saai en perspectiefloos. Voor mij verklankte Joy Division vooral verlies, frustratie en het gevoel nergens bij te horen’.

De Nederlandse fotograaf Anton Corbijn, die destijds met de groep samenwerkte en er later de biografische film Control aan zou wijden, was geschokt door de armoede die hij in Manchester aantrof. ‘Ik had nog nooit zoveel ondervoede en haveloos geklede mensen gezien’.

Wie over genoeg verbeelding beschikte, kon zich echter altijd nog een uitweg dromen. Zodra Joy Division, in de persoon van Rob Gretton, een manager had gevonden en het, dank zij zijn debuut-lp Unknown Pleasures tot paradepaardje van Factory Records schopte, werd het gezelschap op handen gedragen door een groeiend legertje van werklozen en havenots.

Bezwerend

Behalve een romanticus was Ian Curtis ook een getroebleerde ziel, met een voorliefde voor de romans van Camus, Kafka, Dostojevski en William Burroughs of de films van Godard, Fassbinder en Herzog, maar de doemmuziek die door zijn makkers werd bedacht was bij momenten uiterst dansbaar. Denk maar aan Transmission. She’s Lost Control bevatte zelfs verwijzingen naar disco, waardoor het nummer zou doordringen tot het repertoire van kitschdiva Grace Jones.

1.0https://i.ytimg.com/vi/FD2SfQJOK08/hqdefault.jpg459https://www.youtube.com/user/casasagustinYouTube

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
480videohttps://www.youtube.com/Joy Division – She’s Lost Control (Live At Something Else Show) [Remastered] [HD]360344Agustín Casas Solaro

Hoewel Curtis zich een bezwerende performer toonde, was hij in de omgang allesbehalve zwartgallig. ‘Ian hield van een goeie grap en was doorgaans aangenaam gezelschap’, vertelt Sumner. ‘De heren van Joy Division reikten altijd naar de hemel, ook al stonden ze tot aan hun knieën in de hel’, schreef een criticus. De zanger bleef er echter bescheiden onder. ‘We doen wat we doen’, verklaarde hij in een interview. ‘We zijn gewoon vier kerels die de muziek maken die we willen maken. Niet meer, niet minder’.

De stem van Ian Curtis klonk vaak alsof ze uit het hiernamaals kwam. Het in noise gedompelde gitaarspel van Bernard Sumner, nauwelijks meer dan ritmisch gekras, deed dan weer fragmentarisch en versplinterd aan. Maar het prominentst in het klankbeeld stond de zessnarige bas van Peter Hook. De man soleerde er stevig op los en speelde bij voorkeur hoge noten, zodat de songs altijd van een melodieuze component werden voorzien.

Hoewel Curtis zich beperkte tot het schrijven van de teksten en de anderen verantwoordelijk waren voor de composities, fungeerde hij als muzikale eindredacteur. ‘Ian bezat het vermogen uit onze richtingloze jams de stukken te filteren die potentieel hadden’, herinnert Peter Hook zich. ‘Hij bracht structuur in wat we speelden, wist uit ons gepruts altijd een song te destilleren. Zijn aandeel kan dus moeilijk worden overschat.’

Uitgebeend

Ook de rol van producer Martin Hannett was cruciaal. Hij was het die de uitgebeende, elegisch aandoende Joy Division-sound ontwierp. Daarin waren leegtes en stiltes minstens even belangrijk als de instrumentale partijen, al was dat niet naar de zin van de groep, die live veel rafeliger en schurender klonk dan in de studio.

‘Op het podium kwamen we rauw en agressief uit de hoek. We hadden dus het gevoel dat Martin onze dynamiek had afgezwakt’, klaagt Hook. Pas jaren later zouden de bandleden erkennen in welke mate Hannetts weinig orthodoxe opnametechnieken hadden bijgedragen tot het tijdloze karakter van hun songcatalogus.

Als ik vandaag naar u003cemu003eCloseru003c/emu003e luister, besef ik dat het slecht met hem ging. Maar we kregen pas aandacht voor de teksten toen Ian al dood was.

Peter Hook, bassist van Joy Division

De voornaamste attractie tijdens concerten van Joy Division was de sjamanistische podiumact van Ian Curtis. De zanger hield van extremen, was zelfdestructief en onberekenbaar en had aan zijn vrouw al meermaals te kennen gegeven dat hij niet ouder wilde worden dan 25. Op het podium leek Curtis steevast tot het uiterste te gaan. Hij gaf zich helemaal, zonder remmingen, en in zijn gewelddadige trance zou hij zichzelf vaak tot bloedens toe verwonden. Ook zijn hoekige, spastische bewegingen trokken de aandacht. Zijn medemuzikanten grapten wel eens dat hij zich in de schijnwerpers bewoog ‘als Popeye op speed’.

Wat pers en publiek niet wisten was dat zijn manische ‘dead fly dance’ eigenlijk het symptoom was van een ernstige ziekte. Op 29 december 1978 kreeg Ian Curtis tijdens een optreden zijn eerste epilepsie-aanval en naarmate Joy Division, onder druk van zijn toenemende populariteit, steeds vaker toerde, namen ook zijn crises in frequentie toe.

Door zijn lichamelijke en geestelijke problemen kwam zijn huwelijk met jeugdliefde Deborah Woodruffe onder druk te staan. Toen op 16 april ’79 zijn dochter Natalie werd geboren durfde hij amper met de baby om te gaan, uit angst dat hij een toeval zou krijgen. Tegelijk werd hij verscheurd door schuldgevoelens omdat hij er een geheime relatie op na hield met een Belgische journaliste. Annik Honoré was mede-oprichtster van platenlabels als Les Disques du Crépuscule en Factory Benelux en organiseerde concerten in de Brusselse Plan K, de plek waar Joy Division, samen met Cabaret Voltaire, haar eerste buitenlandse show speelde.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
480459https://www.youtube.com/user/MyPsycopata344360YouTubeJOY DIVISION – Isolationhttps://www.youtube.com/Lucas Varini1.0https://i.ytimg.com/vi/mDnQjXTYXS8/hqdefault.jpgvideo

Ian Curtis werd heen en weer geslingerd tussen zijn vrouw en zijn minnares, al hield Honoré, die in 2014 overleed, altijd vol dat haar relatie met de zanger ‘puur platonisch’ was: ‘We zijn nooit met elkaar naar bed geweest. De zware medicijnen die Ian moest nemen om zijn epilepsie onder controle te houden, maakten een seksuele relatie sowieso onmogelijk’.

Afscheidsbrief

Bovendien lokten de voorgeschreven barbituraten extreme stemmingswisselingen uit. Curtis’ emotionele dilemma’s zouden ook worden weerspiegeld door de songs die hij schreef voor Closer. Zijn teksten waren nauwelijks verhulde noodkreten van een man die werd geteisterd door angsten, twijfels en depressies.

De plaat zou uiteindelijk zijn afscheidsbrief worden. ‘Het is opmerkelijk hoezeer Ian zich bloot gaf’, blikt Peter Hook terug. ‘Tijdens het opnameproces had hij al twee zelfmoordpogingen ondernomen, maar we waren te jong om de ernst van de situatie in te zien. Daar voelen we ons tot vandaag schuldig over. Blijkbaar was geen enkele dokter of psycholoog in staat Ian te helpen. Als ik vandaag naar Closer luister, besef ik dat het slecht met hem ging. Maar we kregen pas aandacht voor de teksten toen Ian al dood was.’

Ironisch genoeg werd Ian vooral bewonderd om de dingen die hem de dieperik in sleurden

Deborah Curtis, weduwe van Ian Curtis

Curtis was ongetwijfeld ook het slachtoffer van de tijdgeest. Veertig jaar geleden werden mentale en geestelijke problemen in de Britse gezondheidszorg niet altijd ernstig genomen. De oorzaken van ’s mans neerslachtigheid werden nauwelijks begrepen, slecht gediagnosticeerd en slordig behandeld.

‘Ironisch genoeg werd Ian vooral bewonderd om de dingen die hem de dieperik in sleurden’, stelt zijn weduwe, Deborah Curtis, in haar boek Touching From A Distance. ‘Men beweert dat hij zelfmoord pleegde omdat ik de echtscheiding had aangevraagd. De waarheid is dat ik wilde scheiden, omdat hij zelfmoord wilde plegen. Ik heb me lange tijd machteloos, boos en vernederd gevoeld. De wetenschap dat Love Will Tear Us Apart over onze wankele relatie ging, maakte er de zaken niet makkelijker op. Vandaag begrijp ik echter hoe ongelukkig Ian moet zijn geweest. Mocht hij een uitweg hebben gezien, dan zou hij wellicht nog onder ons zijn’.

Na zijn dood gingen de overige bandleden door als New Order, maar dat belette niet dat Ian Curtis het voorwerp zou worden van een haast ziekelijke adoratie. In 2008 werd zelfs zijn grafsteen, met de inscriptie Love Will Tear Us Apart, gestolen door zogenaamde fans. De tafel uit de keuken waar hij zich van het leven benam werd op e-Bay geveild voor 8.400 pond en T-shirts met Peter Savilles hoesillustratie van Unknown Pleasures werden populaire modeartikelen, gedragen door mensen die wellicht nog nooit een plaat van Joy Division hadden gehoord. En zo overschaduwt de mythe voorgoed de trieste werkelijkheid. Ian Curtis is een merk geworden.

De citaten zijn ontleend aan de boeken Touching From A Distance van Deborah Curtis (1995) en Unknown Pleasures: Inside Joy Division van Peter Hook (2012). Andere bronnen: een essay van John Savage in het boekje bij de cd-box Heart and Soul en artikels in Clash Magazine, Newsweek en The New Statesman.

480

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
https://www.youtube.com/user/joydivisionofficialJoy Division – Love Will Tear Us Apart [OFFICIAL MUSIC VIDEO]480https://www.youtube.com/Joy DivisionYouTube270360https://i.ytimg.com/vi/zuuObGsB0No/hqdefault.jpgvideo1.0

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content