Hoe zou het nog zijn met… de Belgische avant-gardisten?

Onlangs presenteerde het Gentse Kraak Festival de meest opwindende namen uit de underground, en deze week nog deelde de Antwerpse muzikant-kunstenaar Dennis Tyfus de planken met Thurston Moore. Is de avant-garde terug?

In een voortdurend uitdijend muzieklandschap zijn de meest interessante golven misschien wel die van de avant-garde. Al sinds het begin van de vorige eeuw experimenteren artiesten vlijtig met wat de afbakeningen van kunst horen te zijn. Composities en speltechnieken worden radicaal door de mangel gehaald, er wordt geprutst met analoge tapes, en toen de elektronica haar aansluiting tot de muziek vond, was het hek helemaal van de dam. Naoorlogse componisten onder wie de Franse Pierre Henry zochten naar manieren om traditionele muziek te vermengen met hedendaagse technieken. Zijn Psyche Rock geldt nog steeds als een mijlpaal van de musique conrète, een compositorische mengvorm van alledaagse geluiden met vroege elektronica.

Belgische verscheidenheid

Afwijken van het alledaagse lijkt ook de Belgen als gegoten te zitten. Niet alleen door Twitter vol katjes te posten of door surrealistische pijpen te schilderen, ook op muzikaal vlak valt er veel te ontdekken. De afgelopen 20 jaar is onze muzikale underground geëxplodeerd tot een levendige scene waarin er onbeschroomd aan kruisbestuiving wordt gedaan. Het Gentse muzieklabel annex concertorganisator Kraak speelde daarin een pioniersrol. Sturende kracht Niels Latomme zag veel veranderen. ‘Samen met onder andere Scheld’apen, Kc België en Ultra Eczema van allesdoener Dennis Tyfus hebben we de voorbije jaren geprobeerd om avant-garde en underground een plek te geven in België. Sinds de opkomst van het internet is het aanbod aan labels en artiesten enorm toegenomen. Er zijn niet langer afgebakende genres als grunge of hiphop, er bestaan plots duizenden kleine scenes die zowel internationaal als hier actief zijn.’

Twee artiesten die zich tussen de genres begeven zijn Gerard Herman en Milan Warmoeskerken. Herman is beeldend kunstenaar en muzikaal dissident, Warmoeskerken kent u als de gitarist van Flying Horseman en tal van andere, minder voor de hand liggende projecten. Samen met onder meer Dennis Tyfus vormen ze de spil van de Antwerpse scene. Mittland och Leo, The Verboden Boys, Fêta Justice, Crumar Young, Speedqueen: het is maar een greep uit de talloze projecten waarin ze zowel samen als individueel spelen. ‘Antwerpen is uiteindelijk een beetje als een klein dorp waar je snel mensen met dezelfde interesses tegenkomt. Je zit in hetzelfde schuitje, raakt met elkaar bevriend en gaat vanzelf samenwerken.’

The Verboden Boys is een conceptuele band, waarvan Dennis Tyfus mee aan de basis ligt. En ook Warmoeskerken hoort daarbij. ‘Het uitgangspunt is dat iedereen deel kan zijn van The Verboden Boys’, verklaart die laatste. ‘In heel de wereld kunnen mensen beslissen om onder die naam muziek te maken en deel te zijn van de franchise. Een tijd geleden traden we met alle chapters tegelijk op. Dat waren 5 of 6 verschillende versies van de groep, verspreid van Borgerhout tot Amerika, die op hetzelfde moment op het podium stonden.’

Krab-in-je-baardgevoel

De tijden waarin we onze alternatieve cassettes via de catalogus van een vaag label moesten bestellen, zijn al even voorbij. Dankzij het wereldwijde web zijn zelfs de meest eigenzinnige artiesten toegankelijk geworden voor het grote publiek. Uit die vijver vissen Latomme en zijn team een jaar lang naar de meest interessante vissen om die te presenteren op het Kraakfestival. ‘We laten ons leiden door onze gut feeling en schuimen zo allerhande digitale platformen af op zoek naar bands die rijp zijn voor een groter podium. Af en toe lukt het om groepen zo te laten doorstromen naar het grote publiek. De minimalistische punks van Sleaford Mods speelden hun eerste Belgische concert op ons podium, en kijk waar die nu plots staan.’

Voor buitenstaanders is de avant-garde soms een schijnbaar hermetisch wereldje, waar ons-kent-ons heerst en aansluiting voor de gemiddelde muziekleek vrijwel uitgesloten is. Dat gaat nochtans in tegen de filosofie van Kraak. ‘Ik geloof niet dat de zogenaamde avant-garde te moeilijk of te conceptueel is. Wij gaan niet doelbewust op zoek naar de meest obscure artiesten, we willen vooral ons publiek verrassen, hen laten kennismaken met wat er leeft.’

De laatste jaren lijkt het krab-in-je-baardgevoel van de oude muzieknerds te zijn omgezet in jeugdig enthousiasme. Jonge groepen ontspruiten weelderig vanuit kelders en kleine clubs. Van de dansbare elektrocollages van Hiele over het weemoedige singer-songwriteruniversum van Ignatz tot de barokke dronemuziek van Razen: de diversiteit is opvallend.

‘Uiteindelijk hangt de toegankelijkheid van iets ook erg af van de energie die je er in wilt steken. Voor mij is de koers bijvoorbeeld iets hermetisch, gewoon omdat wielrennen me niet aanspreekt. Ik snap dat mensen met diezelfde houding naar kunst kijken,’ zegt Gerard Herman.

Opgestoken middelvinger

In de eerste helft van de 20^e eeuw was avant-garde een bewuste beweging tegen gevestigde waarden en het heersende schoonheidsideaal, net zoals punkrock een welgemeende fuck you was naar het systeem. In de moderne subcultuur lijkt die kritiek minder relevant. ‘Ik spreek eigenlijk liever niet over ‘underground’, daar hangt een sfeertje van oppositie rond’, zegt Latomme. ‘Voor hedendaagse artiesten is dat minder van tel. Muzikanten zijn op een serieuze en interessante manier met hun werk bezig, en ik merk dat ze daarmee de belangstelling van het publiek kunnen opwekken. Ook Herman maakt een onderscheid tussen de benaming en het gedachtegoed. ‘Termen als avant-garde en underground gebruik ik liever niet. Dat is alsof je kunst op een academische manier in een kader probeert te duwen. Ik ben uiteraard schatplichtig aan kunstenaars die voor mij kwamen, maar verder ga ik zélf op zoek naar de waarden en culturele tendensen die waardevol zijn voor mijn werk. Dat zijn geen negatieve kritieken, maar weergaves van de realiteit zoals ik ze zie.’

Een weergave proberen te schetsen van een scene die zichzelf voortdurend heruitvindt, is uiteindelijk niet meer dan een vluchtige snapshot van een continu veranderend landschap. Is de avant-garde terug? Ja, maar ze is ook nooit weggeweest. Wars van politieke, culturele en maatschappelijke trends zijn artiesten altijd hun eigen ding blijven doen. Geen idee waar dat in de toekomst nog heen gaat, maar één ding is zeker: spannend zal het zijn.