WHO KILLED HAE MIN LEE?

Even gelaagd als The Wire, even spannend als True Detective en even verslavend als Mad Men: de meest verrassende serie van het jaar moet u niet zien, maar wel horen. Met Sarah Koenigs Serial, een audiodocumentaire verpakt als een twaalf afleveringen tellende whodunit, breekt de podcast uit zijn niche. Of waarom u de rest van de vakantie met een koptelefoon op uw oren zult doorbrengen, luisterend naar het verhaal van een vijftien jaar oude moord.

Voor u al meteen afhaakt: een podcast is niet wat u denkt dat het is. Serial is geen wekelijks uurtje van een technologienerd die met een andere technologienerd discussieert over het businessmodel van MySpace en het dan online zwiert. Het is ook niet de hiphopmix van uw lokale dj, die vindt dat er op de nationale radio geen plek meer is voor ware muziek. De podcast is niet meer wat hij in 2001 was, toen Apple zijn iPod lanceerde en user-generated content even de toekomst van de radio leek. Vergeet alles wat u met het woord associeert: de podcast anno 2014 is iets anders.

Ter zake dan: waar was Adnan Syed tussen twee uur vijftien en twee uur zesendertig ’s middags op 13 januari 1999? Het is een vraag die u zich wellicht nog niet hebt gesteld, maar waar u de komende tijd aardig wat over zult piekeren. Tenminste, als u straks ook verslaafd raakt aan Serial, Sarah Koenigs true-crime podcast van twaalf afleveringen over de moord op Hae Min Lee, een laatstejaars aan de Woodlawn High School in Baltimore County. Vorige week verscheen de laatste episode online. Daarmee kwam een einde aan de meest verrassende successerie van dit jaar. Gemiddeld 2,2 miljoen mensen luisterden trouw naar elke aflevering van veertig minuten. Nog voor de seizoensfinale online kwam, had de reeks al twintig miljoen downloads verzameld. Hij stond op één in de Amerikaanse, Britse en Australische podcastlijst van iTunes. En in twee weken tijd kwamen er genoeg donaties binnen voor een nieuw seizoen – Serial 2 staat nu al in de steigers.

Ter illustratie: met die 2,2 miljoen luisteraars zit Serial aardig in de buurt van de 2,3 miljoen kijkers die True Detective in de VS trok. Een vergelijking die niet helemaal opgaat – een gratis gestreamde radioreeks kun je niet afmeten aan een tv-reeks achter een betaalmuur – maar het zegt wel iets over Serial als fenomeen. Ook al omdat de reeks op een gelijkaardige manier leefde. De sociaalnieuwssite Reddit begon een thread waarin mensen hun theorieën over de moord konden posten. Mediablogs als Slate en Vulture brachten een wekelijkse samenvatting van elke aflevering. De grote Angelsaksische kranten en magazines, van Rolling Stone over The Guardian tot The New Yorker, bogen zich uitgebreid over het succes van de reeks. Producer Ira Glass mocht het komen uitleggen in The Tonight Show met Jimmy Fallon, maker Sarah Koenig zetelde in The Colbert Report. En op Twitter werd met #bingelistening een nieuwe hashtag bedacht. Het is het soort mediahype dat je eerder van een HBO-serie verwacht.

Voor de duidelijkheid: anders dan de zoektocht naar The Yellow King uit True Detective, is het verhaal van Serial geen fictie. Vijftien jaar geleden werd Hae Min Lee, een achttienjarige Amerikaanse met Koreaanse ouders, na school gewurgd en vervolgens gevonden in Leakin Park, Baltimore. Als dader werd snel Adnan Syed veroordeeld, een Pakistaans-Amerikaanse jongen van zeventien en het ex-lief van Lee. Sluitend DNA-bewijs was er niet, maar een getuige verklaarde aan de politie dat hij samen met Syed het lichaam had helpen begraven. In de rechtbank heette het dat Syed, een kind van streng-religieuze moslims, een dubbelleven leidde en Lee uit eerwraak vermoord had. Hij kreeg levenslang.

De zaak werd vergeten tot Sarah Koenig, producer bij de invloedrijke podcast This American Life, op vraag van een vriendin van Syeds familie, ze een jaar geleden herbekeek. Er was iets vreemds aan de veroordeling van Syed. Het DNA op de plaats delict werd nooit onderzocht, getuigen die Syed een alibi konden verschaffen werden uit de rechtbank gehouden en iedereen die Syed ook maar een beetje kende, wist dat de karakterschets die de procureur van hem maakte niet strookte met de werkelijkheid. Stuntelig politiewerk, een advocate die bewust haar eigen zaak leek te saboteren en een vooringenomen jury: er waren genoeg redenen te bedenken waarom Syed wel eens onschuldig zou kunnen zijn. Koenig beet zich vast in de zaak, sprak gedurende veertig uur met Syed, ging elke getuige en betrokkene interviewen, zocht het hele dossier bij elkaar, spitte elk gerucht uit en kreeg dan een redelijk briljante ingeving: ze maakte er een podcast van.

En een podcast is, zoals gezegd, niet wat u denkt. Op een paar uitzonderingen na – die van Ricky Gervais, om er één te noemen – was de podcast in zijn oorspronkelijke vorm (de vrije mp3-radio van eender wie met een microfoon en een ISDN-verbinding) vijf jaar geleden al over zijn hoogtepunt heen. Rond diezelfde periode nam het genre een andere wending: de podcast als goed geproduceerde audiodocumentaire waarin langer dan een half uur een onderwerp uitgespit werd door professionele radiomakers. Dat is waar This American Life, de belangrijkste Amerikaanse podcast, geleid door Ira Glass, school mee maakte. Bij zijn start in 1995 was dat een wekelijks programma op de openbare Amerikaanse radiostations, maar sinds een aantal jaren is het vooral een leverancier van een ander soort verhalen. Over een radiomaker die een maand lang 129 auto’s probeert te verkopen bij Jeep of zes maanden lang in een zwaarbewaakte gevangenis verblijft terwijl de gevangenen een opvoering van Hamlet voorbereiden. Vaak verteld door de makers zelf, even vaak met vakkundig gemonteerde interviews, maar altijd in een goed verhaal gegoten. Storytelling in zijn puurste vorm.

En dat slaat aan. Sinds een jaar heeft This American Life 2,1 miljoen luisteraars. Andere grote podcasts, zoals Radiolab en 99 % Invisible, laten vergelijkbare cijfers zien. Die hausse is niet toevallig. Was een mp3 downloaden en in je iPod laden nog een brug te ver, dan ligt de technologische drempel voor het beluisteren van podcasts vandaag een stuk lager. Dankzij smartphones met 3G en auto’s met bluetoothverbinding is streamen waar en wanneer je wilt net iets makkelijker geworden. Elk medium heeft zijn unieke gewoonte nodig – zonder zondagochtenden en mannen die naar de grote wc moeten, zou de gedrukte pers helemaal in elkaar storten. En die van podcasts is de auto – of, met koptelefoon, de trein. Het zegt ook iets over het doelpubliek: de podcast anno 2014 is geen fenomeen bij de predikers van onthaasting, maar mikt op de hippe pendelaar, die het ondertussen wat gehad heeft met TED-talks en meningen over Mad Men.

Waarmee we opnieuw bij Serial aanbeland zijn. Het succes van de reeks heeft namelijk niet alleen te maken met de moord op zich. Tuurlijk, ze drijft op dezelfde heeft-hij-het-nu-gedaan-of-nietspanning die pakweg de parachutemoord bij ons tot een landelijk proces uitvergrootte, en de reconstructie die Sarah Koenig schetst heeft iets van de true crime van In Cold Blood. Wat Serial tot een fenomeen deed uitgroeien, was de vorm. De True Detective-vergelijking is niet helemaal willekeurig. Door een reeks te maken over haar onderzoek, verpakt als de eerste grote radiodocumentaire in twaalf afleveringen van veertig minuten, grijpt ze terug naar alles wat tv-series de laatste jaren zo deed boomen. De onlinebesprekingen, de cliffhangers, de stukjes informatie die week na week worden vrijgegeven: wat zuivere journalistiek lijkt, wordt plots een whodunit die je met de personages laat meeleven van onder je koptelefoon of in de auto. Koenig creëerde een nieuw genre.

Net omdat het zo simpel lijkt, is het moeilijk om wervend over Serial te zijn. Maar beluister één aflevering en u zult horen dat het werkt. Koenigs verteltempo geeft je het gevoel dat je slimme vriendin een moord heeft onderzocht en je er alles over vertelt, inclusief de losse eindjes, de bedenkingen en de twijfels over de (on)schuld van Syed. De soundtrack van Nick Thorburn, voormalig frontman van indiegroepjes als The Unicorns en Islands, creëert een sfeer die niet voor die van The Killing moet onderdoen. Dat de stemmen van de geïnterviewden de echte stemmen van de betrokkenen zijn, heeft iets van de beste Belga Sports – als u nog niet wist wat de uitslag van de Nederland-België van 20 november 1985 was, vanzelfsprekend.

Al moet het gezegd: uiteindelijk gaat Serial niet over de schuld of onschuld van Syed. Het verhaal van Koenig is gelaagder. Het gaat over jong zijn en slowen op K-Ci & JoJo. Over de feilbaarheid van het geheugen. Over de identiteit van kinderen van streng-religieuze ouders. Over hoe een moordonderzoek gevoerd wordt en hoe de rechtbank probeert het verhaal van een dader te reconstrueren en hem daarop veroordeelt. En vooral over nuance. Twaalf afleveringen durende nuance.

Misschien is The Wire dan nog de beste referentie die we u kunnen geven.

Meer werven dan dat gaan we echt niet doen.

SERIAL

serialpodcast.org

DOOR GEERT ZAGERS

SERIAL HEEFT EEN NIEUW GENRE GECREËERD, MET ALLE MIDDELEN DIE TV-SERIES RECENT ZO DEDEN BOOMEN.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content