Zondag 9/9, 21.15 – CanvasRegelneverij. Nee, dat woord komt niet van de propagandadienst van de N-VA: regelneef werd, samen met een vijftigtal andere uitdrukkingen, bedacht door Kees van Kooten en Wim de Bie. Voor de VPRO maakte journalist Coen Verbraak eerder dit jaar een drieluik waarin de twee voor het eerst uitgebreid terugblikken op hun carrière. Die docureeks komt nu ook op Canvas. ‘Van Kooten en De Bie hebben heel lang elke vraag om een portret van hen te maken afgewimpeld’, zegt Verbraak. ‘Ik heb ze meermaals apart geïnterviewd voor NRC Handelsblad, de Volkskrant en Vrij Nederland. Telkens opnieuw stelde ik voor een terugblik te maken. Een paar jaar geleden probeerde ik het nog eens bij Kees van Kooten. ‘Ik zou niet weten voor wie en waarom we dit zouden doen,’ zei hij, ‘maar ik zie Wim binnenkort en zal het hem voorleggen.’ En vervolgens kwam het verlossende antwoord. Vanwaar die ommezwaai? Weet je, ik heb het hen niet durven te vragen. Stel dat ze weer van gedacht zouden veranderen.’

Hoe openhartig waren beide heren?

COEN VERBRAAK: Ze hadden duidelijk vooraf beslist wat ze wel en niet gingen vertellen. Maar we zijn veel op locatie gaan filmen, bijvoorbeeld op het schoolplein waar ze elkaar als tieners ontmoet hebben, en dat maakte wel wat in hen los. Koot en Bie, zoals ze ook wel genoemd werden, hebben zaken verteld die nog niet bekend waren. De ware toedracht van hun split bijvoorbeeld.

De samenwerking van Van Kooten en De Bie overspant vier decennia, van 1966 tot 1998. Hoe begin je daaraan?

VERBRAAK: Ik had meteen wel door dat het met één film niet ging lukken. In totaal hebben ze zo’n 600 uur televisie gemaakt, waarvan ik de helft heb herbekeken voor het portret. Daarbij viel het mij op dat je hun carrière in drie delen kunt onderverdelen: het eerste tot medio jaren zeventig, toen het concept vooral twee mannen rond een tafel was, daarna zijn ze hun palet meer gaan uitbreiden met typetjes en vanaf eind jaren tachtig bedachten ze dan Keek op de week, hun satirische blik op de actualiteit.

Voor Vlaamse kijkers die in de jaren zeventig en tachtig uit tv-armoede zowat asiel aanvroegen bij de Nederlandse omroep VPRO zijn ze geen onbekenden. Maar leg eens aan jongere generaties uit wat Koot en Bie betekend hebben?

VERBRAAK: Mijn generatie – zelf ben ik nu 47 – is zowat opgevoed door hen. Hun humor, hun manier om de werkelijkheid tegen het licht te houden, is als het ware in ons DNA geslopen. Kees van Kooten maakte de vergelijking met André van Duin: die vervormt de werkelijkheid zodanig dat het grappig wordt. Koot en Bie weken met hun satire nauwelijks af van de werkelijkheid, waardoor ze er een pijnlijk grappig commentaar op werd. Neem Jacobse en Van Es, twee Haagse volksjongens die met de Tegenpartij de politiek ingingen om eindelijk eens te zeggen waar het op staat. Zo wilden ze de kaart van Nederland hertekenen naar Zuid-Afrikaans model: de Randstad zou Blankstad worden. Als je dan weet dat we vandaag in Nederland met ene meneer Wilders zitten…

Heeft men in Nederland heimwee naar Koot en Bie, nu de werkelijkheid de satire heeft ingehaald?

VERBRAAK: Bijgehaald? Zeg maar overtroffen. Hun scherpe kijk op de werkelijkheid wordt inderdaad gemist. Of ze ooit nog samenkomen? Ik denk het niet. Tijdens het draaien van het portret had ik de indruk dat ze dit ervoeren als het afsluiten van een hoofdstuk.

HANS VAN GOETHEM