Te huur in de nieuwe Werner Herzog: een stand-in voor uw ex

Al een halve eeuw lang verkent Werner Herzog de schemerzone tussen feit en fictie op zoek naar de rare aard van het menselijke beestje. De Duitse cultregisseur over zijn nieuwste exploratietocht: Family Romance, LLC.

Mensen: wie zijn ze, wat doen ze, wat drijft hen tot het uiterste van zichzelf en de uitersten van de wijde wereld? Het zijn vragen die Werner Herzog al zijn hele carrière fascineren, en waarvoor hij antwoorden zocht in de dichtste jungles, dorste woestijnen en diepste oceanen, bij voorkeur in het zog van obsessief gedreven dromers. Die queeste leverde koortsige klassiekers als Aguirre: der Zorn Gottes (1972), Jeder für sich und Gott gegen alle (1974) en Fitzcarraldo (1982), maar de veteraan van de Neue Welle van de Duitse cinema, die al een kwarteeuw tussen de paradijsvogels van Los Angeles woont, draaide ook minstens even excentrieke, door hemzelf ingesproken documentaires als Grizzly Man (2005) en Cave of Forgotten Dreams (2010).

Voor zijn nieuwste fictiefilm, een term waar je in Herzogs heerlijk particuliere geval nooit op mag vertrouwen, toog de dolle Duitser richting Japan, om er in Family Romance, LLC (nu exclusief te zien op streamingplatform Mubi) de bizarre branche van ingehuurde familieleden te verkennen. Hoofdpersonage is Yuichi, die door een moeder wordt betaald om haar ex te incarneren en buddies te worden met haar dochtertje dat zich haar echte pa niet meer kan herinneren. Tussendoor moet hij nog andere ‘familiale’ klussen klaren, zoals een lijk spelen op een begrafenis en stand-in voor een treinconducteur die de schandelijke fout maakte om een kogeltrein twintig seconden te vroeg te laten vertrekken.

‘We hadden geen toestemming om op dat perron te filmen’, verklapt Herzog in zijn sappige Teutoonse Engels. ‘Maar we hebben het toch gedaan. Ik was zelf cameraman en wist dat ik maar één kans had, anders zou ik opgepakt worden. Gelukkig stond het er meteen op, want na dertig seconden kwamen er al veiligheidsagenten toegesneld.’ Het is een anekdote die iets zegt over de drift die Herzog op zijn 77e nog altijd drijft. Van de man die ooit live tijdens een BBC-interview door een kogel werd geraakt maar het niet nodig vond om voor zo’n akkefietje te stoppen had je allicht niets anders verwacht.

Hoe was het om te werken in een taal waar je geen woord van begrijpt?

Werner Herzog: Niks nieuws. Ik heb met acteurs onder hypnose gewerkt. Met indianen uit het regenwoud van Peru. Ik verstond vaak ook geen woord van Klaus Kinski – en hij niet van mij. Vergeet niet dat ik opgevoed ben in het Beierse dialect, dus zelfs Duits klinkt soms als een vreemde taal voor mij. Je moet rekenen op goede tolken. Maar voor mij telt de emotionele waarheid. Je moet acteurs recht in hun ziel kijken. De spirituele connectie is belangrijker dan de linguïstieke. Japanners zeggen me dat ik hun cultuur raak getroffen heb, en dat doet me plezier.

Hoe ben je bij huurfamilies uitgekomen?

Herzog: Mijn producent spreekt Japans en kende het bedrijf Family Romance, dat echt bestaat. Het is big business in Japan en het fascineerde me meteen omdat het de vraag doet rijzen wat het woord ‘familie’ precies inhoudt. Het is ook niet zo’n bizar concept, zelfs niet voor westerse mensen. Want wat zijn babysitters anders dan vreemden die je inhuurt om pa en ma te spelen en voor je kinderen te zorgen? In de toekomst zullen we allemaal onze families samenstellen. Het is een logisch gevolg van de manier waarop we onze maatschappij organiseren.

Hoe exotisch is Japan voor een filmmaker die al op de vreemdste plekken van de wereld draaide?

Herzog: Het is een misverstand dat ik graag vreemde of gevaarlijke oorden opzoek. Ik ben het liefst thuis. Alleen laat mijn nieuwsgierigheid me dat niet toe. Ik wil de condition humaine begrijpen, de wereld om me heen mee vormgeven. Ik heb diverse films gemaakt, met diverse karakters, maar ze delen hetzelfde wereldbeeld. Ik kan na 75 titels niet precies zeggen wat dat omvat, maar bekijk ze en na twee minuten weet je: dit is Werner Herzog. Zoals je ook meteen een film van Bergman of Hitchcock herkent zonder de credits te lezen.

Zijn er zo nog misverstanden die de ronde doen over jou?

Herzog: Dat ik ironisch zou zijn. Ik heb wel een specifiek gevoel voor humor, maar ironie ken ik niet. Ik heb zelfs een bepaalde aandoening waardoor ik geen ironie kan herkennen. Soms brengt me dat in problemen. Ik herken of dingen grappig zijn, maar niet wanneer iemand iets zegt of doet terwijl hij het tegenovergestelde bedoelt.

Zoals steeds speel je met feit en fictie. Is Family Romance nu docudrama of gefictionaliseerde documentaire?

Herzog: Films, maar ook documentaires, zijn als Facebookprofielen: er staan dingen op uit het echte leven, maar we selecteren die dingen, we kleuren ze bij, we creëren onze eigen biografie. Het zijn gestileerde versies van de werkelijkheid. Alles is fake news, in de zin dat elk feit door subjecten wordt gefilterd. De wereld barst van de leugens sinds het begin van onze geschiedenis. Trump heeft fake news niet uitgevonden. De Egyptische farao’s logen er al op los over hun triomfen en vijanden. Het verschil met toen is dat het internet de industrie van leugens veel meer momentum heeft gegeven. Ze worden geproduceerd aan ongelofelijke snelheden voor ongelofelijke massa’s. Maar er is niets nieuws of moreel verkeerds aan. De geschiedenis is altijd al een constructie geweest. Het belangrijkste is wat je met die nepdingen doet. Maak je er gebruik of misbruik van?

Zoals de klanten van Family Romance?

Herzog: Precies. Door nepfamilieleden in te huren verbeteren die mensen hun emotionele huishouden. Alleen gaat de fictie te ver. Maar waar de grens ligt, moet mensen zelf bepalen. Anders krijg je fascisme, ontmenselijking. Dat is de paradox die me intrigeert. Alle relaties in Family Romance zijn nep, maar de emoties zijn echt. Alle acteurs werken trouwens echt voor het bedrijf Family Romance. Maar ze beelden échte emoties uit. In mijn fictiefilm, én in het echt. Waar ligt dan de grens tussen echt en fake, fictie en documentaire? De grens is vaag. En ze zal in de toekomst almaar vager worden. Het MIT werkt nu aan artificieel intelligente robots om mensen gezelschap te houden. Die kunnen meer gelaatsuitdrukkingen lezen dan gewone mensen en ook conversaties houden. Dat is de toekomst. We weten dat het eraan komt, en ik ben blij dat ik er nu al een glimp van heb kunnen opvangen.

Naast films maken schrijf je ook boeken, run je je eigen filmschool, regisseer je opera’s…

Herzog: Ik heb geen talent om me te vervelen, en geen tijd: ik heb nog twintig levens nodig om al mijn projecten te realiseren. Het enige wat me tegenhoudt, is gebrek aan geld. Vandaar dat ik af en toe meespeel in een Hollywoodfilm of -serie. Met The Mandalorian (de Star Wars -spin-off van Disney+ waarin Herzog The Client speelt, nvdr.) heb ik Family Romance afbetaald, dus dankjewel Star Wars. (lacht)

Je speelde eerder ook al de slechterik in Jack Reacher, met Tom Cruise, maar toch blijft het raar om jou in het Star Wars-universum te zien.

Herzog: Ik heb nooit een Star Wars-film gezien. Er was een script en ik ben goed gebriefd door regisseur Jon Favreau.

Waar komt jouw onstilbare creatiedrift vandaan?

Herzog: Ik kom uit een Beiers bergdorpje dat zelfs geen stromend water had. Ik heb tot ik een jaar of elf was nooit een film gezien. Ik moest al mijn speelgoed zelf maken, en mijn eigen verhalen verzinnen. Ik denk dat mijn goesting om artistiek op de wereld in te grijpen daar begonnen is. Het is niet zo dat ik op een gegeven moment plots een cinefiel werd. Ik ben nog steeds geen cinefiel. Rond mijn vijftiende voelde ik dat de camera een geschikt middel voor me was om de wereld te verkennen, dat ik verhalen moest vertellen, dat ik de cinema moest uitvinden. Omdat ik dat beter kon dan anderen. Zestig jaar later heb ik dat gevoel nog steeds. Ik had alleen geen netwerk, en uiteraard wilde niemand mijn films financieren. Dus werkte ik buiten de schooluren als lasser in een staalfabriek, waardoor ik 16 millimeterrollen kon betalen. Mijn eerste filmpjes draaide ik met een oude camera die ik uit een museum had geleend.

Sommige bronnen zeggen dat je die camera had gestolen.

Herzog: Wel, zo blijkt maar weer eens dat onze geschiedenis en onze biografieën constructies zijn. (lacht)

Werner Herzog

Geboren in 1942 in München als Werner Stipetic. Groeit op in een afgelegen Beiers bergdorpje.

Een van de boegbeelden van de Neue Deutsche Film, naast met Wim Wenders, Volker Schlöndorff en R.W. Fassbinder.

Legendarisch zijn zijn vijf films met ‘liebster Feind’ Klaus Kinski: Aguirre (1972), Nosferatu (1979), Wojzeck (1979), Fitzcarraldo (1982) en Cobra Verde (1987).

Maakt naast fictiefilms ook documentaires, al is het verschil niet altijd duidelijk.

Duikt als acteur wel eens op in Hollywood, in Jack Reacher en The Mandalorian bijvoorbeeld.

Al even excentriek en herkenbaar als zijn films: zijn Engels met Teutoonse tongval. Te horen op de voice-overs van zijn docu’s en in drie afleveringen van The Simpsons.