Het prijsbeest van het Film Fest Gent is een Guatemalteeks varken dat zat gevoerd wordt om toch maar ‘geil genoeg’ te zijn. Zo begint Ixcanul althans, een bloedmooie film over de jonge Maria die in de schaduw van de vulkaan moet kiezen tussen Pepe en Ignacio. ‘En plots stroomde de lava rond onze set.’
‘Wat ligt er achter de vulkaan?’ ‘De Verenigde Staten. Grote huizen. Met een tuin.’ Koffieplukker Pepe wil weg, de vulkaan achter zich laten. De zeventienjarige Maria verleidt hem en wil met hem mee, maar haar ouders zien een andere toekomst voor haar, eentje waarin ze met de lokale opzichter Ignacio trouwt. Dat leidt tot een explosieve situatie – ‘ixcanul’ betekent in het Kaqchikel, de Mayataal die de personages spreken, zoveel als ‘vulkaan die op ontploffen staat’. Alan Parker en zijn Gentse jury vonden in het resultaat, met de pregnante geur van koffie en vulkanische zwavel, de winnaar van het voorbije Film Fest.
Een tamelijk ongewone winnaar ook, want het land verschijnt uiterst zelden op de cinefiele radar: Ixcanul is nog maar de tweede Guatemalteekse inzending ooit voor de Oscar voor beste niet-Engelstalige film. De man die dat alles klaarspeelde – en Ixcanul kreeg eerder al een Zilveren Beer in Berlijn – is Jayro Bustamante (38), een dokterszoon die regie ging studeren in Parijs en Rome, daarna in New York voor reclamereus Ogilvy & Mather ging werken en nu zijn regiedebuut heeft gemaakt. In de streek waar hij zelf opgroeide, aan de voet van een actieve vulkaan. En dat doe je niet zomaar.
JAYRO BUSTAMANTE: Er zijn heel weinig professionele acteurs die Kaqchikel spreken. Pepe, Ignacio, Maria en haar moeder worden gespeeld door Maya’s die al ervaring hadden met straattheater, voor alle anderen was het hun eerste acteerervaring. Om hen gerust te stellen, hebben we yogaoefeningen gedaan én de nodige rituelen. Ze voelden zich er niet goed bij dat we zouden filmen zonder de vulkaan eerst om toestemming te vragen.
De koffieplantage waar we gedraaid hebben, is die van mijn grootouders, dus ik kende die vulkaan goed. Maar er is een verschil tussen er je vakantie doorbrengen en verantwoordelijk zijn voor een hele filmploeg. Niet dat we bang waren, aanvankelijk toch niet. Als je in de stad draait, kun je aangevallen worden, hier kan hooguit de natuur haar gang gaan, zo dachten we. Tot de vulkaan plots uitbarstte. We hebben het op een lopen gezet. Tot jolijt van de dorpelingen. (lacht)
Waar rituelen al niet goed voor zijn.
BUSTAMANTE: Inderdaad. Gelukkig was het traag stromende lava, die als bij wonder in een y-vorm rond de set liep.
Het verhaal van Maria is eigenlijk nauwelijks fictie.
BUSTAMANTE:(knikt) De echte Maria is een Kaqchikel uit de erg geïsoleerde regio Sololá. Mijn moeder, die dokter is, voerde daar indertijd campagne om vrouwen ervan te overtuigen hun kinderen tegen polio te laten inenten. Ze heeft me achteraf Maria’s verhaal verteld en me aan haar voorgesteld. Daar heb ik mijn verbeelding op losgelaten, er andere elementen aan toegevoegd. Toen ik haar opnieuw ontmoette, heb ik haar toestemming gevraagd om haar verhaal te verfilmen. Graag, antwoordde ze, omdat veel vrouwen eenzelfde verhaal hebben. Alleen, ik mocht haar naam niet gebruiken en ze wilde de film niet zien.
In recensies valt vaak de naam Werner Herzog, die er evenmin voor terugdeinst om midden in de woeste natuur zijn camera neer te poten.
BUSTAMANTE: Ikken zijn films wel, maar ik dacht niet aan Herzog toen we Ixcanul maakten. Ik was vooral geïnspireerd door Lucrecia Martel, de Argentijnse regisseuse van La Ciénaga (2001) (een familie-epos dat zich afspeelt op de Argentijnse hoogvlakten, nvdr.). Van Terrence Malick heb ik geleerd hoe je met natuurlijk licht moet omspringen. Ik hou ook erg van Michael Haneke.
Zat die liefde voor film er van jongsaf in?
BUSTAMANTE: Eerder die voor verhalen vertellen. In de gemeenschap waar ik opgroeide, was dat een belangrijke activiteit rond het kampvuur. Ik vond het heel plezant om daarnaar te luisteren én om zelf te vertellen, liefst met een poppenkast. Mijn vriendjes hielpen, ook al vonden ze het misschien niet zo cool. Dat is het mooie aan kunst, ook nu weer met Ixcanul: we willen er toch bij betrokken zijn, omdat we ergens vatten dat het iets is dat ons overstijgt.
Je debuutfilm maakt alvast indruk. Wat nu?
BUSTAMANTE: De Guatemalteekse gebruiken zijn sinds mijn jeugd niet echt veranderd, maar door de komst van evangelische zendelingen krijgen ze het nu wel hard te verduren: het is erg makkelijk om arme mensen warm te maken voor het Paradijs. Mijn volgende film zal daarover, over een bekeerde gemeenschap, gaan.
IXCANUL
Vanaf 25/11 in de bioscoop.
DOOR THOMAS VAN LOOCKE
Jayro Bustamante ‘MIJN ACTEURS VOELDEN ZICH ER NIET GOED BIJ DAT WE ZOUDEN FILMEN ZONDER DE VULKAAN OM TOESTEMMING TE VRAGEN.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
