The Singing Detective, het magnum opus van Brits tv-genie Dennis Potter, is eindelijk uit op dvd. Een portret van serie en schrijver.

Vorig jaar hield Jane Tranter, hoofd van de afdeling fictie van de BBC, een speech over de toestand van het hedendaagse tv-drama en haar rol daarin. ‘In de moderne maatschappij met haar onbeperkte mediamogelijkheden’, vertelde ze, ‘kunnen wij een reeks helpen succesvol te zijn door de makers aan te moedigen om beknopt en helder te schrijven en om meteen duidelijk te maken waar ze heen gaan’. We kunnen gerust aannemen dat Dennis Potter (1935-1994) zich toen eens stevig in zijn graf heeft omgedraaid. Bij Potter, de grootste dramaschrijver die de Britse televisie ooit heeft gehad, was er immers geen haar op zijn hoofd dat eraan dacht om zijn publiek bij het begin mooi uit te leggen waar ze zouden eindigen. Integendeel, hij bracht zijn kijkers liever in verwarring door lange droomscènes in te lassen of zijn personages een liedje te laten playbacken om hun gevoelens te tonen.

Potter streefde met zijn tv-drama niet zomaar succes of hoge kijkcijfers na, zijn ambitie lag hoger: hij wilde bewijzen dat televisie even complex kan zijn en even grote kunst kan opleveren als cinema of toneel. Zijn droom was dat tv zou uitgroeien tot ‘een collectieve ervaring waarmee de hoogste waarden gevoed worden’ – Temptation Island had hij wellicht maar niets gevonden. De carrière en het oeuvre van Potter waren bijzonder gevuld, maar zijn onbetwiste magnum opus blijft The Singing Detective, een zesdelige serie die in 1986 op de BBC te zien was en die samen met Berlin Alexanderplatz en Heimat de Heilige Drievuldigheid uit de Europese tv-geschiedenis vormt. Een korte inhoud doet de rijkdom van de reeks oneer aan, maar in se gaat The Singing Detective over Philip Marlow, een auteur van misdaadverhalen die in het ziekenhuis wordt opgenomen met een combinatie van psoriasis en artritis. In zijn bed wordt hij overvallen door koortsdromen, herinneringen aan zijn jeugd en fantasieën over zijn recente boek The Singing Detective, en de serie springt vrijelijk heen en weer tussen scènes in het ziekenhuis, bizarre hallucinaties mét liedjes, een film noir-achtige verfilming van The Singing Detective met Marlow in de hoofdrol en allerlei gebeurtenissen van vroeger.

In The Singing Detective zitten alle grote thema’s uit Potters oeuvre vervat en de serie is ook zijn persoonlijkste werkstuk. De schrijver hoedde zich er altijd voor om zijn hersenspinsels als autobiografisch te bestempelen, maar in het geval van The Singing Detective kun je daar moeilijk omheen. Er is in de eerste plaats de ziekte van het hoofdpersonage, die dezelfde is als de aandoening waaraan de schrijver leed. Op zijn 26e werd Potter getroffen door psoriatische artritis, waardoor zijn handen krom trokken en zijn huid afschilderde. Soms was het zo erg dat hij een pyjama onder zijn kleren moest dragen en later diende hij zijn pen aan zijn handen vast te binden om nog te kunnen schrijven. Bijna van de ene dag op de andere werd Potter net als Marlow ‘een gevangene in mijn eigen huid en botten’, en moest hij vluchten in zijn fantasie. ‘Toen de ziekte mij voor het eerst trof’, vertelde hij later, ‘dacht ik: de enige manier waarop ik mijn leven kan redden, is mijn leven te verzinnen.’ Terwijl Potter voordien een carrière in de journalistiek en de politiek had geambieerd, trok hij zich daarna terug in de schrijverskamer.

De teruggetrokkenheid van Potter lag aan de basis van zijn heel eigen stijl. Hij zette zich af tegen het maatschappelijke realisme dat in Groot-Brittannië in zwang was, ‘het sombere naturalisme’ zoals hij het noemde, en legde de nadruk op de innerlijke realiteit van zijn personages. En om te laten zien wat zich in hun hoofd afspeelde, gebruikte hij een hoop middelen die naturalistische schrijvers schuwden, zoals flashbacks, droomsequenties, personages die tegen de camera spreken of het gebruik van populaire liedjes. Dat laatste stijlkenmerk, tevens datgene waarmee Potter het meest geassocieerd wordt, duikt voor het eerst veelvuldig op in Pennies from Heaven, een tv-serie uit 1978 over een verkoper van bladmuziek tijdens de Grote Depressie van de jaren 30. Om uitdrukking te geven aan hun dromen en verlangens beginnen de personages af en toe vrolijke liedjes uit die tijd te lippen, waardoor die songs fungeren als echte ‘ pennies from heaven‘ in een voor de rest duister en deprimerend verhaal. Pennies from Heaven werd een succes voor de BBC en Potter trok daarna zelfs naar Hollywood om aan de filmversie mee te werken.

In The Singing Detective worden ook liedjes gebruikt, maar op een complexere manier dan in Pennies from Heaven. De songs zijn meestal hallucinaties van het hoofdpersonage en bevatten aanwijzingen naar gebeurtenissen die hij had onderdrukt of naar herinneringen uit zijn jeugd. Zo worden ze een soort tips om het mysterie genaamd Marlow te ontrafelen – Potter omschreef de tv-serie als ‘een detectiveverhaal over hoe je jezelf ontdekt’. En vaak blijkt dat de schrijver via zijn personage een paar persoonlijke demonen probeerde uit te drijven, bijvoorbeeld rond seksualiteit. Potter had een erg ambivalente houding tegenover seks: hij was erdoor gefascineerd – hij vertelde ooit aan een vriend dat hij met honderden prostituees naar bed was geweest, hoogstwaarschijnlijk een leugen – maar werd tegelijk geplaagd door schuldgevoelens en afschuw, als gevolg van zijn ziekte en van het feit dat hij als 10-jarige misbruikt was door zijn oom. Marlow heeft eveneens een erg levendige fantasie – in het gros van zijn dromen speelt erotiek een belangrijke rol, wat halverwege de jaren 80 in Groot-Brittannië nog voor heel wat beroering zorgde – maar als hij door de ziekenhuispsycholoog geconfronteerd wordt met een heftige passage uit zijn roman The Singing Detective, walgt hij ervan.

The Singing Detective was het hoogtepunt van Dennis Potter en niet alleen op artistiek vlak. De reeks cementeerde voorgoed zijn status als ’tv-auteur’, maar in de jaren daarna ging het bergaf met zijn carrière. Toen hij in 1989 zijn feministische roman Blackeyes verfilmde, kreeg hij elke Britse tv-criticus over zich heen en vanwege het vele bloot werd hij in de tabloidpers zelfs ‘Dirty Den’ genoemd. Ook de tv-serie Lipstick On Your Collar (1993) was niet de comeback waarop hij gehoopt had. Maar Dennis Potter kon tv-kijkend Groot-Brittannië nog één keer aan het toestel kluisteren, zij het met een stuk waarin hij zelf de hoofdrol speelde. Op Valentijnsdag 1994 kreeg Potter te horen dat hij leed aan terminale kanker aan de alvleesklier en de lever, een gevolg van de medicatie die hij moest nemen voor zijn ándere ziekte. Een maand later gaf hij zijn afscheidsinterview op de Britse tv, een gesprek van een uur waarin de schrijver zich van zijn meest openhartige, scherpzinnige én grappige kant liet zien. In de bekendste passage veegt Potter de vloer aan met Rupert Murdoch, de mediamagnaat achter onder meer tabloid The Sun en tv-zender Fox die volgens hem verantwoordelijk is voor de doorbraak van de gemakkelijke tv die vooral gericht is op kijkcijfers en verkoop. ‘Ik zou de rotzak neerschieten als ik de energie nog had’, zei Potter kalm. Drie maanden later overleed hij, op 59-jarige leeftijd.

The Singing Detective Uit bij Just Entertainment.

Win 5 exemplaren van The Singing Detective. Zie pagina 8.

FOCUSKNACK Trakteert oP FOCUSKNACK .BE

Door Stefaan Werbrouck