Thrillermaestro David Fincher, bekend van duistere fabels als ‘Se7en’ en ‘Fight Club’, doet voor het eerst een gooi naar de Gouden Palm. In zijn nieuwste verwerkt hij een jeugdtrauma: de onopgeloste Zodiacmoorden.

In een somber kantoor op de derde verdieping van een landhuis in New Orleans stijgt de bloeddruk van David Fincher naar ongezonde hoogten. Hij is druk in de weer met de montage van zijn zesde langspeelfilm, Zodiac. Daarin vertelt hij het verhaal van de San Francisco Chronicle-journalisten die eind jaren 60, begin jaren 70 in de Bay Area (het zuiden van Californië) op jacht gaan naar een mysterieuze seriemoordenaar.

Op het scherm van Finchers laptop blikkert de scène waarin detectives Dave Toschi en Bill Armstrong (vertolkt door Mark Ruffalo en Anthony Edwards) knokken voor een aanhoudingsbevel. Fincher overweegt de scène te schrappen en te bewaren voor de director’s cut op de dvd. Hij probeert nog maar eens vijf minuten af te knijpen van een film die deze ochtend afklokte op twee uur en 38 minuten. De tijd dringt, want de deadline is nabij. Intussen, in het aanpalende vertrek, wachten Brad Pitt, Cate Blanchett en een honderdkoppige crew op Finchers legendarisch gedetailleerde instructies – hij heeft nog even, want de lichtinval moet worden aangepast – voor alweer een nieuw project: een adaptatie van The Curious Case Of Benjamin Button, F. Scott Fitzgeralds 85 jaar oude kortverhaal.

Fincher kijkt op. Zijn waakzame ogen staan wijd als die van een uil – ook een nachtdier. ‘Denk je dat de mensen deze film zullen bekijken? Het zou mooi zijn om eens een film te maken waarvan iédereen zegt: dit was fantastisch, bedankt’, mijmert de 44-jarige regisseur. Het is een genoegen dat hij nog nooit heeft mogen smaken. Hoewel Fincher met zijn duistere en licht ontregelende films een trouwe schare volgelingen verwierf, deed hij nog maar één keer de kassa rinkelen: twaalf jaar geleden met Se7en – ook al over een serial killer. Zijn jongste film bijvoorbeeld, Panic Room, intussen alweer vijf jaar oud, werd op verdeelde meningen onthaald en presteerde ondermaats aan de box office. Een magere beloning voor de ‘marteling’ die het maken ervan naar zijn zeggen was. ‘Ik vond mijn acteurs heel goed, maar ik heb waarschijnlijk iets te veel juice uit de film geperst. Ik probeerde te hard om er een superstrak en snedig geheel van te maken. Wat Sam Peckinpahs Straw Dogs zo goed maakte, was net die juice.’ Na Panic Room flirtte hij met verschillende projecten (waaronder de uiteindelijk door Catherine Hardwicke verfilmde skatefilm Lords Of Dogtown), maar hij hield zich vooral onledig met het maken van lucratieve maar anonieme reclamespots. ‘Volgens mij kneep hij er even tussenuit,’ zegt Jake Gyllenhaal – die in Zodiac gestalte geeft aan Chronicle-cartoonist Robert Graysmith – ‘om naar echte, authentieke dingen te zoeken, dingen die hem raakten.’ Die lijkt hij nu te hebben gevonden, samen met zijn tweede adem als filmregisseur.

De boze postbode

Fincher herinnert zich de Zodiacmoorden uit zijn kindertijd. Meer: ze staan in zijn geheugen gegrift. Ook al werd hij geboren in Denver en groeide hij op in Ashland, Oregon, hij bracht een groot deel van zijn jeugd door in San Anselmo, op een boogscheut van het gebied waar de seriemoordenaar terreur zaaide. Hij herinnert zich nog levendig de angstpsychose en hoe hij het in zijn broek deed toen de psychopaat dreigde een schoolbus te volgen en alle kinderen neer te knallen. ‘We kregen gewapende escortes op weg naar de les. Er heerste paniek. San Francisco beschouwde zich als het centrum van de renaissance, een global village. Tot zo’n kwiet opduikt die eruitziet als een kwaaie postbode, ieders verbeelding binnensluipt en San Francisco’s zelfbeeld aan diggelen slaat met enkele brieven. En dat amper twee jaar na de summer of love. Een kerel met kort haar, een zware brilmontuur en een windjack. (sarcastisch) Mister FedEx verknalt ons feestje.’

De politie schreef aan de Zodiac, zoals hij zichzelf noemde, vijf moorden toe – al claimde de dader zelf maar liefst 37 slachtoffers. Finchers film begint met zijn tweede moord, wanneer hij twee tortelduifjes neerschiet op een golfterrein in Vallejo. De moordenaar deed zijn knullig opgestelde bekentenisbrief een maand later op de bus bij The San Francisco Chronicle. Cartoonist Graysmith stak zijn neus in het onderzoek van reporter Paul Avery (gespeeld door Robert Downey Jr.), smeekte detectives om aanwijzingen en spitte ook zelf aanknopingspunten op. Terwijl Avery kapotging van de stress en de drugs, verzamelde de onverzadigbaar nieuwsgierige Graysmith de nodige gegevens. Daaruit distilleerde hij uiteindelijk twee boeken: in 1986 bracht hij Zodiac uit, daarna kwam Zodiac Unmasked.

Die boeken vormden de basis voor het 158 pagina’s tellende script dat Fincher in 2003 onder ogen kreeg, en dat al snel uitbreiding nam. Samen met scenarist James Vanderbilt en producer Brad Fischer blies Fincher immers het morsdode onderzoek naar de Zodiac nieuw leven in. Fischer: ‘We trokken op speurtocht in The Bay Area en spraken met getuigen, familie van verdachten, gepensioneerde speurders, zelfs met de burgemeesters van San Francisco en Vallejo. David voelde zich meer dan een beetje betrokken partij.’

Obsessie

Fincher: ‘Ik kan me goed inleven in de Graysmiths van deze wereld: je familieleven lijdt onder je obsessie voor een zaak, maar ze laat je niet los. ‘Geef me nog twee weken, en dan… Geef me nog een week, nog een dag… Ik ben zó dichtbij!’ Ik ken dat gevoel, die maniakale gedrevenheid – die vaak voorkomt bij creatieve mensen – want ik heb ze bij mijn eigen vader gezien. Hij was altijd bezig met projecten die niets met zijn werk ( journalist bij‘Life Magazine’, nvdr. ) te maken hadden, maar waar hij volledig in opging. En waarvoor hij zijn gezin aan z’n lot overliet.’

Die obsessionele kant heeft Fincher ongetwijfeld ook. Zijn acteurs kunnen ervan meepraten. Jake Gyllenhaal (eerder te zien in Brokeback Mountain, nvdr.) noemt de opnames een waanzinnige vuurproef. ‘Er bestaan twee rotjobs waar elke acteur van droomt, omdat je er zoveel uit kan leren. De ene is Shakespeare spelen, de andere met David Fincher werken. Iemand drukte het ooit zo uit: David schildert met mensen. Het woord ‘perfectionist’ dekt bijlange na de lading niet.’

‘Er zijn geen dieren gestorven tijdens de opnames van Zodiac,’ grijnst Robert Downey Jr., ‘maar menselijker dan dat werd het niet. Geen enkel ego kwam onbeschadigd uit deze shoot. We begonnen aan een scène, en na veertig takes voelde ik dat ik volledig geblokkeerd zat. Waarop Dave zei: ‘Alles waar Downey de voorbije zes uur mee bezig was: laten we dat wegsmijten, gaan lunchen, en opnieuw beginnen.’ Vervelend, maar… het is Fincher, weet je? Het hoort erbij.’

‘Achteraf bekeken,’ voegt Downey toe, ‘was dit niet zomaar een Fincherfilm. Het was een missie. Hij beschouwde het als een persoonlijke opdracht om dit verhaal te vertellen. Ik kan het alleen maar vergelijken met Natural Born Killers van Oliver Stone – die wilde per se iets kwijt over het failliet van de Amerikaanse psyche en de media. Het is dus zeker geen gemakkelijke kost die Fincher nu op zijn publiek loslaat. Zodiac is noch Se7en, noch Fight Club. Het is een angstaanjagende, door menselijke emoties gedreven karakterstudie van een groep vastberaden kerels die hij in je gezicht smijt.’

‘In Zodiac wordt er veel gepraat over het onderzoek’, zegt Fincher gelaten. ‘Dát interesseert me, maar het is een netelige invalshoek. Na een internationale screening zeiden sommige mensen me: ‘Het is alleszins geen Se7en.’ Waarop ik antwoordde: ‘ Huh? Natuurlijk niet!’ Het is een ander soort seriemoordenaarsfilm.’

Welk onthaal Zodiac straks in Cannes en in de filmzalen ook te beurt mag vallen, Fincher wil maar een ding – net als zijn hoofdrolspelers, ‘die een onwrikbaar geloof koesteren dat ze de juiste man op het spoor zijn’: dat de mensen the big picture zien. ‘Uiteindelijk draait het in de film niet om weten. Het gaat over geloven’, zegt hij. ‘Het gaat over mensen die weigeren op te geven.’

© Premiere / Vertaling en bewerking: Dieter Moeyaert

Door Fred Schruers