Omdat het al aanstootgevend was om een jeans te dragen, schoten de statistieken van de jeugdcriminaliteit in de jaren vijftig de hoogte in. Ouders maakten zich zorgen en met hen de overheid. Even leek het alsof de wereld door een pubertijdscrisis ging. De jeugd rebelleerde, de vraag was alleen: tegen wie of wat? Door Tine Hens

Never to smile, leerde Elvis Presley van zijn grote voorbeelden Marlon Brando en James Dean. Altijd keken ze even ongeïnteresseerd als getormenteerd in de lens van de camera. Hun ongelukkige jeugd, hun onbehouwen vaders, hun nederige afkomst: het lag te lezen in hun half dichtgeknepen ogen en strakke mond. Ze hadden geen politieke boodschap, nauwelijks een maatschappelijke, maar ze symboliseerden de spreekwoordelijke rebel without a cause. Terwijl volwassen Amerika door z’n dak ging omdat er nog nooit zo veel voor zo veel mensen was, omdat de wasmachine, de stofzuiger, de auto en het eigen huis binnen het bereik lagen, eisten de tieners hun eigen plaats op. In de jaren vijftig werd de jeugd geboren. Plots was er tijd en geld en ruimte voor een tussenstadium. Kinderen hoefden niet langer van de schoolbanken de fabriek in; het volwassen leven kon uitgesteld worden en dus bloeide de jeugdcultuur op. Er kwamen drive-inbioscopen, er werd gekust op de achterbank van auto’s, er kwamen tienerbars met een jukebox en sodamachines. En er kwamen idolen.

Brando was de eerste. Hij rolde zijn pakje sigaretten in de mouw van zijn wit T-shirt omdat zijn jeans zo strak spande dat hij het niet in zijn broekzak kreeg. Hij zette een trend. James Dean wilde zoals Brando zijn. Elvis Presley keek op naar allebei. Hij citeerde hele dialogen uit Rebel without a Cause, minstens tien keer zag hij de film en als simpele jongen uit het Zuiden droomde hij ervan om een rebel te zijn op het witte doek. Maar Presley zou geheel en al per ongeluk een andere revolutie ontketenen. Hij zwierde met zijn heupen, smokkelde zwarte ritmes in zijn muziek en gaf de jeugd van zijn tijd hun beat, de rock-‘n-roll. De ouders in hun keurige huizen in Suburbian, met de werkende vader en de moeder die iedere dag taart bakte voor na schooltijd, met de zondagse mis en de wezenlijke scheidingsmuur tussen blank en zwart; de ouders die zo voorbeeldig geportretteerd werden in de allereerste quasi reality-soaps als Ozzie and Harriet, Leave it to Beaver en Father knows best, die ouders dachten dat het einde nabij was toen uit de luidsprekers van hun dierbare bloedjes de verderfelijke klanken van een nieuwe tijd gulpten.

Ze waren met velen, de jongeren in de jaren vijftig. Tussen 1946 en 1949 steeg het aantal tieners in de Verenigde Staten alleen van 5,6 miljoen tot 11,8 miljoen. Toeval of niet, het aantal tv-toestellen nam in die jaren recht- evenredig toe, van 148.000 in 1948 tot 50 miljoen in 1950. Met de televisie stroomde de reclame de huiskamers binnen en met de tieners ontstond een heel nieuwe markt. De vrees van allerlei fabrikanten dat de vraag van de consument ooit helemaal beantwoord zou zijn, bleek in zijn geheel ongegrond. Voor het eerst in de geschiedenis had ook de jongere geld te besteden, gemiddeld zo’n tien dollar per week, en dat hoefde niet noodzakelijk aan eten, drinken en andere levensnoodzakelijke middelen op te gaan. Er was ruimte in het budget voor extra- tjes en die extraatjes moesten liefst zo fris en nieuw en verrassend mogelijk ruiken. Kleding, kapsels, gadgets, drankjes, films, tijdschriften en muziek: alles was goed om een breuk te forceren tussen dat wat de ouder was en dat wat de jongere wilde zijn. Hoewel het merendeel van de jeugd nog braafjes volgde en geloofde wat vader, moeder en meneer pastoor zeiden, stortte een ander deel zich enthousiast in een tijdsgewricht dat de rebellie predikte tegen alles wat op ouders, ouderlijk gezag en ouderwetse waarden leek. De tiener ging op zoek naar een eigen cultuur, een eigen levensstijl en de nieuwerwetse idolen in film en muziek werden de wegwijzers. Want in zijn zoektocht naar een eigen identiteit bleek de tiener opvallend conformistisch. Er waren de mobs en de teds en de greasers. De eersten zworen bij jeans, de tweede bij kleurige sokken en de derde bij leren jekkers en vet- kuiven. Er waren de rockers en de beatniks die de bohémien weer leven inbliezen. Allemaal waren ze te herkennen aan hun manier van kleden, aan de muziek waar ze naar luisterden en de boeken die ze al dan niet lazen.

Hollywood pikte graag in op die opborrelende jeugdcultuur. Het jonge bendelid dat roekeloos met zijn auto in Suburbian rondscheurt, werd een held. Bendeoorlogen werden musicals, en minderjarige gevangenen rocksterren. Er was Jail- house Rock en West Side Story. Kinderkamers vulden zich met posters van Dean, Brando, Presley, Marilyn Monroe en co. De oudere generatie stond erbij en keek er met veel angst en ongeloof naar. Ze begrepen niet waar die jongeren heen wilden. Het leven was toch goed zoals het was? Waarom de orde der dingen dan omkeren? Buiten de beatniks formuleerde geen van de jongerengroepen een duidelijke maatschappijkritiek. De beatniks hadden het in de cafés van Greenwich in New York over pacifisme, over het hersendodende leven in de voorsteden met allemaal dezelfde huizen, allemaal dezelfde grasperken, allemaal dezelfde brievenbussen. Ze hekelden de burgerman met z’n witteboorden- bestaan. Maar verder dan de gedichten, de boeken en de eigen levenswijze reikte die kritiek niet. Ook de rebellie die aan de schoolpoorten gonsde, was een redelijk brave en beschermde rebellie. Het was er een van poses, gestolen kussen en stiekeme biertjes; een rebellie die verrassend snel gerecupereerd werd door de bovengrondse cultuur.

1950

26/1 Na bijna 100 jaar wordt India officieel onafhankelijk van Groot-Brittannië.

9/2 De Amerikaanse senator Joseph McCarthy start zijn heksenjacht tegen alles wat links is. In 1954 is zijn schrikbewind ten einde.

25/6 Noord-Korea valt Zuid-Korea aan. Het begin van de Koreaanse oorlog, die tot 1953 zou duren en 3 miljoen slachtoffers zou eisen.

2/10 Charlie Brown en Snoopy maken hun debuut: Peanuts verschijnt voor het eerst in zeven Amerikaanse dagbladen.

21/10 België schaft de doodstraf af.

1951

9/1 Première in Londen van Life After Tomorrow, de eerste film die een X-rating krijgt, vanwege een scène over kunstmatige bevruchting.

17/7 Boudewijn wordt gekroond tot koning van België. Hij volgt Leopold III op, die is afgetreden naar aanleiding van de Koningskwestie.

10/9 Rashomon van Kurosawa wint de Gouden Leeuw op het festival van Venetië. Het is de doorbraak van Japanse cinema in het westen.

1952

8/2 Elizabeth wordt, na de dood van George VI, koningin van Groot-Brittannië. De eigenlijke kroning, op 2 juni 1953, wordt door 20 miljoen Britten op tv gevolgd.

30/9 Als een reactie op de populariteit van tv ontwikkelt Hollywood de wide- screen cinema. This is Cinerama wordt de eerste film in Cinerama. Een jaar later komt The Robe uit, de eerste prent in CinemaScope.

6/11 De VS testen voor het eerst een waterstofbom, op eiland Eniwetok in de Stille Oceaan.

1953

31/1 Watersnood kost in België aan 14 mensen het leven, in Nederland vallen 1835 slachtoffers.

5/3 Joseph Stalin sterft op 73-jarige leeftijd.

13/4 Ian Fleming brengt Casino Royale uit, zijn eerste boek rond James Bond.

29/5 Edmund Hilary en Tenzing Norgay bereiken de top van de Mount Everest.

31/10 NIR begint met tv-uitzendingen in België.

1/12 De start van Playboy Magazine, met op de cover Marilyn Monroe.

1954

21/1 De Nautilus, de eerste nucleaire onderzeeër, wordt te water gelaten.

12/4 Bill Haley neemt Rock around the clock op en geeft het startschot voor de rock-‘n-roll. Of was dat toch op 6 juli, toen Elvis Presley That’s all right mama inzong?

7/5 De Fransen lijden een zware nederlaag in Dien Bien Phu en moeten hun kolonie Vietnam uit handen geven.

6/6 Oprichting Eurovisie.

29/7 In Groot-Brittannië komt The Fellowship of the Ring uit, het eerste deel van J.R.R. Tolkiens trilogie The Lord of the Rings. The Two Towers volgt op 11 november, The Return of the King eind 1955.

1955

9/5 West-Duitsland wordt lid van de NAVO. Vijf dagen later houden de Sovjets als reactie het Warschaupact boven de doopvont.

17/7 Opening van Disneyland, in Anaheim, Californië.

15/4 Ray Kroc opent de eerste McDonald’s-franchise nabij Chicago.

1/12 De zwarte Rosa Parks weigert haar plaats in de bus af te staan aan een blanke medepassagier en wordt gearresteerd. Ene Martin Luther King Jr. organiseert een grote boycot van het openbaar vervoer.

1956

19/4 Prins Rainier van Monaco trouwt met actrice Grace Kelly.

24/4 Koning Boudewijn opent de snelweg Brussel-Oostende. In het najaar beleeft België door de oliecrisis zijn eerste autoloze zondag.

8/8 Mijnramp in Marcinelle; 262 kompels komen om.

23/10 Het Hongaarse volk komt in opstand tegen de Sovjet-Unie. Enkele weken later slaat het Russische leger de revolutie neer.

6/11 Frankrijk en Groot-Brittannië nemen het Suez-kanaal in Egypte in. Na minder dan twee maanden moeten ze onder druk van de VS en de VN echter met de staart tussen de benen afdruipen.

1957

27/6 Voor de eerste keer wordt in een rapport de link gelegd tussen roken en longkanker. Volgens de tabaksfabrikanten zijn de bevindingen ‘a matter of opinion’.

4/10 Houston, we have a problem. De Russen lanceren de Spoetnik, het eerste object dat de atmosfeer verlaat. Een maand later schiet de Sovjet-Unie met het hondje Laika het eerste levende wezen de ruimte in.

25/3 Frankrijk, Duitsland, Italië en de Benelux-landen ondertekenen het Verdrag van Rome en richten zo de Europese Economische Gemeenschap op.

26/9 De musical West Side Story van Leonard Bernstein maakt zijn debuut op Broadway.

1958

1/2 De Wham-O-Company brengt de hula hoop komt uit. Tegen het einde van het jaar zijn er wereldwijd 100 miljoen stuks verkocht.

17/4 De wereldtentoonstelling Expo 58 gaat van start in Brussel.

23/5 Mao Zedong wil China versneld industrialiseren en lanceert de Grote Sprong Voorwaarts. De gevolgen zijn rampzalig.

29/10 Boris Pasternak weigert, onder druk van Moskou, de Nobelprijs voor Literatuur, die hem enkele dagen tevoren was toegekend. Zijn roman Dokter Zjivago was eerder al verboden in de Sovjet-Unie en kon enkel in het buitenland verschijnen.

1959

1/1 Dictator Batista ruimt in Cuba baan voor Castro en zijn rebellenleger.

1/1 Les Quatre cents coups van François Truffaut komt uit, later gevolgd door A bout de souffle van Jean-Luc Godard. De nouvelle vague is begonnen.

3/2 The Day The Music Died. In een vliegtuigcrash sterven Buddy Holly, Richie Valens en The Big Bopper J.P. Richardson.

9/3 Barbie verschijnt op de markt.

7/10 Dankzij de Russische sonde Loenik III krijgt de mensheid voor het eerst de achterkant van de maan te zien. Ze lijkt verdacht veel op de voorkant.

6/11 De ondertekening van het schoolpact maakt een einde aan de schoolstrijd, die tijdens een groot deel van de jaren vijftig de gemoederen in België heeft verhit.

18/11 Ben Hur komt uit in de VS. De film zou bij de Oscaruitreiking van 1960 elf beeldjes krijgen, een record dat nog steeds niet verbroken is (enkel geëvenaard door Titanic en The Return of the king). (S.W.)

Tine Hens