Spirituele suspense, existentiële twijfel en religieus fanatisme: dat zijn de hoofdingrediënten van Xavier Beauvois’ pakkende Des Hommes et des Dieux. Met zijn in Cannes bekroonde ensembledrama brengt hij de moord op zeven Franse paters in het Algerijnse Atlasgebergte in herinnering. ‘Mijn film gaat niet over religie, maar over trouw blijven aan je idealen, jezelf en je medemens.’
e vijfde langspeler van acteur, schrijver en regisseur Xavier Beauvois (43) is evenzeer een existentieel huis clos als een onderhuidse thriller, maar dan wel één gebaseerd op ware feiten. Tragische helden van dienst in dit doemdrama zijn immers de acht Franse monniken van het Algerijnse Tibhirineklooster van wie er in 1996 zeven werden afgeslacht en onthoofd, vermoedelijk door moslimterroristen.
Wat de Trappisten ertoe dreef om ondanks de religieuze spanningen in de regio hun klooster in de Atlas trouw te blijven? En waarom ze weigerden door het Algerijnse leger te worden geëvacueerd? Net die vragen wil Beauvois beantwoord zien in zijn geduldig geobserveerde, volledig preekvrije en verrassend aardse groeps-portret over (zelf)opoffering, twijfel en devotie.
Daarvoor kan Beauvois, die eerder onder meer het aidsdrama N’Oublie pas que tu vas mourir (1995) en de flikkenfilm Le petit lieutenant (2005) draaide, bogen op een prima ensemblecast. De bekendste koppen zijn Lambert Wilson als broeder Christian die finaal moet beslissen of ze blijven dan wel vertrekken, en Michael Lonsdale, de karakterveteraan die ziekenbroeder Luc vertolkt, de enige geneesheer in de desolate bergstreek rond Tibhirine.
Hoewel de slachtpartij indertijd flink wat deining veroorzaakte, houdt Beauvois zich ver van politieke stellingen. Sterker nog: het finale bloedbad blijft volledig buiten beeld. Het eerste uur focust zelfs enkel op de dagelijkse bezigheden en rituelen van de monniken, die al decennia lang in harmonie met de lokale moslim-bevolking samenleven.
‘De film gaat niet over religie’, verklaart Beauvois. ‘Wel over mannen die voor een universeel dilemma komen te staan. Om hun leven te redden moeten de monniken het bestaan opgeven dat hun wezen al die jaren zin heeft gegeven. Wat schiet er nog voor hen over als ze vertrekken? Het draait dus niet alleen om hun trouw ten aanzien van God, maar vooral over hun trouw ten aanzien van hun idealen, zichzelf en elkaar. Dat laatste bleek trouwens het doorslaggevende argument om ondanks hun angsten toch te blijven – wat mij enorm ontroerde.’
De openbaring
Beauvois, die acteerde in films van André Téchiné, Jacques Doillon en Bernard Henry-Lévy, begon aan het project in 2007 toen hij een telefoontje kreeg van scenarist Etienne Comar. Die was al langer door de moordpartij geïntrigeerd en legde hem zijn eerste draft voor. Beauvois hield meteen van de veeleer observerende teneur, wars van alle theorieën en speculaties die nog steeds over de zaak de ronde doen. Of de monniken inderdaad werden vermoord door de terroristen van het GIA (Groupe Islamique Armé), dat de aanslag opeiste, werd immers nooit volledig uitgeklaard.
‘Het zou kunnen dat het Algerijnse leger verantwoordelijk was’, legt acteur Michael Lonsdale uit, de perfect Engelstalige Fransman die eerder met Buñuel, Truffaut en Spielberg werkte en in Moonraker zelfs James Bonds nemesis was. ‘Uit documenten van de Franse geheime dienst blijkt dat de reddingsoperatie van het leger mogelijk verkeerd uitdraaide en dat ze de monniken per abuis hebben neergeschoten en daarna onthoofd, om achteraf de schuld in de schoenen van het GIA te kunnen schuiven.’
Geen wonder dat hun dood in Frankrijk aanleiding gaf tot verhitte discussies over moslim- en ander extremisme, nog steeds een heikel punt trouwens in het Franse multiculturele lappendeken. ‘In die zin is de film erg actueel’, aldus Beauvois. ‘Wie wat heeft gedaan, is echter niet de vraag. Het is een drama, geen nieuwsbericht. Wat de film wel doet, is de kijker oproepen om na te denken over religie en fanatisme. In Frankrijk probeert men tegenwoordig om verschillende bevolkingsgroepen tegen mekaar op te zetten door trammelant te maken over valse problemen als de nikab of de boerka. Zo hoopt men de meer fundamentele discussies uit de weg te gaan.’
Beauvois vond het alvast een openbaring, om maar eens een religieuze term te bezigen, om vast te stellen dat er blijkbaar toch nog mensen zijn die meer op de ander dan op zichzelf gericht zijn. ‘Dat is een fundamenteel probleem in onze hedendaagse maatschappij: iedereen is enkel met zichzelf en zijn eigen, kleine wereldje bezig. ‘Doen’ is belangrijker geworden dan ‘zijn’. Daarom deed het me deugd om meer over die paters te leren, intelligente en gepassioneerde mensen met een heel open geest.’
Een overdaad trappist
Om de filosofie en de dagelijkse routines van de Trappisten beter te doorgronden, deed Beauvois niet alleen een beroep op monnikenexpert Henry Quinson, die het script op zijn historische en liturgische correctheid checkte. Hij haalde ook inspiratie uit teksten en dagboeknotities die twee van de zeven vermoorde broeders – Christian en Christophe – hadden nagelaten. Bovendien stuurde hij zijn cast voor de opnames een week het Franse cisterciënzerklooster van Tamié in en werden Lonsdale, Wilson en co ook een maand lang onderricht in gregoriaanse gezangen.
Ondanks de secure voorbereiding en de aandacht voor elk detail opteerde Beauvois er wel voor om in Marokko en niet in Algerije te filmen, naar verluidt om veiligheidsredenen. ‘Dat heb ik ook gelezen, maar daar is niets van aan’, verzekert hij. ‘Ik heb altijd al in Marokko willen filmen en het klooster in de buurt van Meknès dat al veertig jaar leegstond, bleek de ideale locatie.’
Aan die geografische verplaatsing hebben Tim Burton en diens collega-juryleden zich tijdens het jongste filmfestival van Cannes alvast niet gestoord. In hemelse sferen gebracht door Beauvois’ strakke mise-en-scène en de beheerste vertolkingen bedachten ze Des Hommes et Des Dieux enigszins verrassend, maar daarom niet minder terecht met de Grand Prix du Jury, de officieuze Zilveren Palm. Bovendien doen er nu al geruchten de ronde dat de film volgend jaar de Franse Oscarinzending wordt, al komt Beauvois in Hollywood best nuchterder voor de dag dan in Cannes, waar hij lazarus over de Croisette waggelde en zijn interviews met een houten kop annuleerde. Te veel trappist wellicht.
Des hommes et des dieux
Vanaf 8/9 in de bioscoop.
Door Dave Mestdach
Xavier Beauvois:
‘Wie wat heeft gedaan, is niet de vraag. De film is een drama, geen nieuwsbericht.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
