Vijf jaar nadat ‘Big Brother’ zijn opwachting maakte, is het tv-landschap helemaal veranderd. De stille revolutie van de reality-tv. Door Stefaan Werbrouck

THE SIMPLE LIFE

ELKE ZONDAG – 20.00 KANAALTWEE

TEMPTATION ISLAND THE ORIGINAL

ELKE MAANDAG – 20.00 KANAALTWEE

THE PFAFFS

MAANDAG, DINSDAG EN DONDERDAG – 20.30 VTM

EXTREME MAKEOVER

ELKE WOENSDAG – 20.00 VT4

Het laatste bastion is gevallen. David E. Kelley, de gevierde schrijver van dramaseries als Boston Public, The Practice en Ally McBeal en hevig criticus van alles wat naar reality ruikt, heeft een contract getekend met de Amerikaanse zender NBC voor… een reality-serie. Kelley wordt producer van een reeks waarin enkele afgestudeerde rechtenstudenten met elkaar zullen wedijveren voor een postje bij een advocatenkantoor. Het is tekenend voor de toestand in de Verenigde Staten, waar reality-tv de laatste jaren fictie in een hoekje heeft gedrumd. Twintig jaar geleden waren de grote netwerken samen wekelijks nog goed voor veertig reeksen, maar vandaag is dat cijfer zowat gehalveerd. Dat er in de voorbije maanden afscheid is genomen van grote series als Friends en Frasier is in dat opzicht dan ook symbolisch: more room for reality, zo lijkt het motto momenteel te zijn, en er gaat geen week voorbij of er wordt een nieuw format gelanceerd.

Amerikaanse toestanden? Ja, maar toch ook weer niet. Want in Vlaanderen palmt reality-tv eveneens een steeds groter stuk van de programmaschema’s in. Je hebt wat we onderhand de klassiekers kunnen noemen als Big Brother en Expeditie Robinson. Vorig jaar was er dan de dating-reality-rage met onder meer Bachelor en Olivier De Rijke. In 2004 hebben we De Nieuwe Mama, Boer zkt. Vrouw, Beautiful en Peking Express zien passeren, en we mogen ons nu al schrap zetten voor een verse lading. Naast opvolgers voor de genoemde programma’s ( Bombay Express bijvoorbeeld) pakken alle zenders met nieuwe formats uit: Zowel VTM als VT4 werken aan een reality-show waarin koppels het huis van hun dromen moeten (ver)bouwen. VTM heeft daarnaast nog De Perfecte Moord (waarin tien kandidaten een fictieve moord moeten oplossen) op stapel staan en VT4 wil mensen met een maatje meer in Villa Rubens laten afvallen. Zelfs de VRT, die zich tot dusver toelegde op het wat edeler genre van de docusoap, is voor een avontuurlijk programma op zoek naar ’trouwlustige koppels die niet bang zijn voor wat jetlag’. Temptation Island op TV1?

Nochtans werd zowat een half jaar geleden hier en daar gesproken over ‘het einde van de reality-tv’. In sommige Europese landen trok reality niet meer de grote massa kijkers zoals voordien, en dat was genoeg om te concluderen dat de mensen hun buik vol hadden van het genre. Terwijl het fenomeen net het bewijs was dat reality een volwaardige speler is geworden in het televisielandschap, waar succes in golven verloopt. Na de hype uit de beginjaren is het maar normaal dat er een terugval is, maar één onverwachte hit en het hele circus is weer vertrokken. In de Verenigde Staten staken twee programma’s de lont weer in het kruitvat. Enerzijds was er The Simple Life (momenteel op Kanaaltwee), waarin twee rijkeluisdochters hun wereldvreemdheid mogen tonen door een maand lang in een klein dorpje te gaan wonen, anderzijds The Apprentice, waarin zestien kandidaten voor een plekje in het bedrijf van de Amerikaanse bouwmagnaat Donald Trump wedijverden. The Apprentice trok gemiddeld twintig miljoen kijkers, maakte Trump nog beroemder dan hij al was en heeft de aanzet gegeven tot gelijkaardige programma’s, rond miljonairs als Richard Branson of internetondernemer Mark Cuban.

Weldra mogen we ook een Vlaamse ondernemer in de hoofdrol verwachten, want VT4 heeft de rechten op The Apprentice (en de originele reeks) aangekocht. Een logische zet, want wat kijkcijfers betreft, staat reality in Vlaanderen garant voor succes. Big Brother heeft dan wel pluimen verloren, bijna al de rest blijft scoren. VT4 is er ongeveer op gebouwd – Temptation Island, Expeditie Robinson, dat bij iedere editie aan populariteit wint, nu ook Peking Express en Beautiful – en dat VTM een nieuw elan heeft gevonden, heeft de zender (jammer genoeg misschien) vooral te danken aan het succes van Olivier De Rijke, De Pfaffs, De Nieuwe Mama en Boer zkt. Vrouw, dat voor de finale anderhalf miljoen mensen naar de buis lokte.

Wie het genre eigenlijk heeft uitgevonden, je kunt erover discussiëren. Eigenlijk was MTV de pionier met The Real World, een show die in 1992 begon en nog altijd loopt, maar Big Brother uit 1999 wordt algemeen beschouwd als het echte startschot van de reality-revolutie. The Real World lijkt immers meer op een docusoap, terwijl Big Brother, met het gesloten huis, de opdrachten en de tussenkomsten van de regie, veel meer tot de verbeelding sprak van kijkers én zwartkijkers, die over elkaar heen holden om het programma te veroordelen en het einde van de westerse maatschappij te verkondigen. Voor wie graag de VS met de vinger wijst voor de vervlakking van tv, is Big Brother natuurlijk wel een beetje pijnlijk, want het format is een Europese uitvinding, van de Nederlander John De Mol. Die kreeg in april in Luzern (op het vroegere festival van Montreux) – wellicht onder het motto: het is rotzooi, maar het is tenminste onze rotzooi – nog een Gouden Ereroos, omdat hij brak met de trend om Amerikaanse formats te importeren. Nu, de Verenigde Staten (waar Big Brother zelf vreemd genoeg nooit een succes is geweest) hebben hun schade snel genoeg ingehaald. Het meest gekopieerde format, Survivor, komt uit Amerika, net als Bachelor of Olivier De Rijke.

The States hebben ook de celebrities geïntroduceerd in de reality-formats, een logische evolutie in een land waar beroemdheid zowat het hoogste goed is. Samen met de ‘gewone’ programma’s doken ginder versies op, waarin uitgerangeerde, wanhopige B-sterren zich met plezier lieten ringeloren. Die trend is ook naar Europa overgewaaid: in Groot-Brittannië is I’m a Celebrity… Get Me Out of Here!, oftewel Robinson voor beroemdheden, een gigantisch succes. Aan de vorige editie namen ex-Sex Pistol Johnny Lydon, naaktmodel Jordan en verlopen zanger Peter André deel, en wekenlang smulden de kranten van de schandaaltjes. Lydon die, in een primeur voor de Britse tv, ‘cunt’ zei in prime time, Jordan en André die aan wat rumble in the jungle deden, het kon niet op. Ook de Duitse versie Ich bin ein Star – Holt mich hier raus! trok massa’s kijkers, tot schandaalblad Bild uitbracht dat het ‘onherbergzame’ kamp van de deelnemers eigenlijk vlak naast een snelweg lag. In Vlaanderen blijven we, op een BV-Big Brother na, voorlopig gespaard van dat soort fratsen – al heeft VTM lang een Vlaamse versie van I’m a Celebrity overwogen. De celebrity-soap daarentegen, daarvan krijgen we ons deel wel. Kelly Pfaff die na het motorongeluk van haar vader brandhout maakt van iedereen die ooit eens met Jean-Marie heeft gelachen, de truc met de autoaccu in De Planckaerts, honderdduizenden kijkers waren er deelgenoot van.

Voor bekende mensen is reality een zegen, als ze ermee weten om te gaan. Donald Trump bijvoorbeeld heeft The Apprentice – dat hij zelf mee produceerde – vooral gebruikt om zijn eigen marktwaarde en populariteit te verhogen. Zijn bedrijf kreeg gratis reclame, zijn flamboyante levensstijl kwam uitvoerig in beeld en hoewel zijn imperium niet altijd even deskundig is geleid, heeft The Donald dankzij de reeks het aura van zakengoeroe gekregen. Enkele maanden geleden stond hij op de cover van Newsweek, er zijn al duizenden T-shirts verkocht met zijn slagzin ‘You’re Fired!’en een groot spandoek aan de Trump Tower in New York is meteen een van de grootste attracties van de stad geworden. Trump is dan ook het ideale reality-personage, een man die zijn imago als excentrieke zakenbaron tot in de puntjes verzorgt. Want hoe paradoxaal het ook mag klinken: in de wereld van de reality mag het er onrealistisch uitzien. De mensen die zich op het randje van de parodie bevinden, scoren er het best. Daarom dat Johnny Lydon en Jordan zo goed aansloegen in Groot-Brittannië, Paris Hilton – schatrijk, oliedom en totaal clueless – wel geboren lijkt voor The Simple Life. Of dat de olijke Sam & vamp Kelly, die zo uit een stripverhaal lijken te komen, Jean-Marie en Francesco Planckaert ‘pakken’.

Ook de gewone man in reality-programma’s durft weleens wat minder gewoon te zijn. Van Spillie en Betty in Big Brother tot Rainier in Peking Express loopt een lijn van personages die in fictieseries geen kans zouden krijgen wegens overdreven en vergezocht. Maar daarin ligt precies de kracht van reality. Zoals scenarioschrijvers zeggen: de werkelijkheid, daar kunnen wij niets mee, want die is meestal veel te bizar en te ongeloofwaardig. In reality krijg je die werkelijkheid echter zonder pardon op je bord, met alle lelijke kantjes die daar bij horen. Het gekonkel in Expeditie Robinson, het heen-en-weer-geroep in De Nieuwe Mama, de clash in Peking Express, het zijn niet meteen reclamespotjes voor de menselijke soort. Maar het levert (meestal) goede televisie op en een aandachtig kijker kan er heel wat uit leren over hoe mensen met elkaar omgaan. In die zin is reality gewoon een nieuwe manier waarop televisie kennis – in dit geval sociologie en psychologie – begrijpelijk maakt voor een groot publiek. Niet dat de experts in die twee gebieden daarom staan te juichen.

Neerkijken op reality is nog altijd de norm, en wie de programma’s bestempelt als ‘gevaarlijk’ kan steeds op een gewillig oor rekenen – kijk maar naar alle gedoe rond De Nieuwe Mama. Dat is toch vreemd, om twee redenen. Ten eerste: de psychologische oorlogsvoering in reality mag dan meedogenloos zijn, fysiek geweld komt er zo goed als nooit voor, en er is waarschijnlijk geen plaats ter aarde waar men zo vaak samen gaat zitten om ‘de problemen uit te praten’. Ten tweede: de meest gewetenloze kandidaat, de grootste lawaaimaker uit de groep, de mooiste deelnemer, is zelden diegene die in de finale aan het langste eind trekt, als hij/zij al tot daar is geraakt. Neen, meestal is de winnaar een van de onopvallende kandidaten, die iedereen te vriend heeft gehouden en zo tot het einde kan meegaan. De Robinsons van de voorbije jaren bijvoorbeeld, of Hans en Rani uit Peking Express: vriendelijk maar geen doetjes, voor samenwerking maar nooit meegaand. Er zijn slechtere voorbeelden te vinden. Als je dan toch levenslessen wilt trekken uit je televisieavonden, is het misschien beter om naar reality-tv te kijken, en niet naar The Sopranos.

Stefaan Werbrouck