Van de man die met The Office en Extras twee baanbrekende komische reeksen maakte over plaatsvervangende schaamte, verwacht je niet meteen een ronduit melige serie over het leven zoals het is in een bejaardentehuis, net wat Ricky Gervais al twee seizoenen brengt met het schromelijk onderschatte Derek. ‘Ik vind dat je met iederéén moet kunnen lachen, ook met een alcoholverslaafde pervert.’
In de laatste scène van het eerste seizoen zien we de vader van Derek – een ietwat naïeve, autistische bejaardenverzorger, gespeeld door Gervais zelf – out of the blue verschijnen op de begrafenis van een pas gestorven bewoner van het bejaardentehuis. Ondanks wat aarzeling vooraf kan goedzak Derek het niet laten om papalief te vergeven voor al die jaren dat hij hem verwaarloosd heeft en zich aan vrouwen en drank heeft vergrepen. Een innige vader-zoonomhelzing op de tonen van Coldplays Fix You (de standaardballad voor een Groot Emotioneel Moment) zorgde voor een cliffhanger die eerder op de traanklieren dan op de lachspieren werkte.
Noem het sentimenteel, noem het ronduit melig, maar als die scène één ding duidelijk maakt, is het dat Ricky Gervais (54), regerend koning van de humor, met Derek alle aanspraak op grappigheid overboord gooit. En het werkt. Derek is niet bedoeld om luidop en keihard mee te lachen. Het is eerder een ontroerend realitydrama over leven en dood, geluk en ongeluk in een bejaardentehuis. Er zit menselijkheid en empathie in, meer dan je van de man achter cynische parodieën als The Office en Extras zou verwachten.
Alleen lijken de critici dat niet helemaal te snappen. De reeks kreeg matige recensies, en men verweet Gervais te spotten met oudjes. Ook in onze contreien kreeg Derek een magere ontvangst. Dat werd eens te meer duidelijk toen Ricky Gervais begin vorige maand in Londen de pers te woord stond over de één uur durende Derek-special die deze week op Netflix verschijnt, en waarmee Gervais na twee seizoenen definitief afscheid neemt van de reeks. In een tijd waarin alle interesse massaal uitgaat naar die andere, felbejubelde Netflix-serie House of Cards, moet de arme Gervais het stellen met een bescheiden schouderklopje. Of Derek op gelijke hoogte staat met The Office of Extras, is voer voor discussie. Feit is wel dat de reeks geheel onterecht in de schaduw staat van die roemruchte voorgangers.
Drie jaar geleden haalde je nog half Hollywood door het slijk als presentator van de Golden Globes, maar met Derek ga je schaamteloos de positieve toer op. Word je milder met de jaren?
RICKY GERVAIS: Nee. Ik denk dat mijn volgende stand-upshow de brutaalste wordt die ik ooit heb gedaan. Ik geloof dat ik net een pak kwader ben geworden met de jaren. Mohammed Ali zei ooit: ‘Iemand die er op zijn vijftigste dezelfde ideeën op na houdt als op zijn twintigste, heeft dertig jaar van zijn leven verspild.’ Wel, daar zit iets in. (lacht) Ik denk niet dat Derek mijn leven veranderd heeft. Ik heb me gewoon met een ander genre beziggehouden, dat is alles. Ik denk overigens niet dat Derek de absolute tegenpool is van The Office. Er zijn wel degelijk gelijkenissen, maar de verhoudingen zijn gewoon anders. Ik probeerde altijd wel wat pathos in The Office te smokkelen, en zelfs al was dat zuivere comedy, er zaten ook al dramaelementen in: het gaat over een man met een midlifecrisis die ontslagen wordt en een soort zenuwinzinking krijgt. In de twaalf afleveringen van The Office en Extras worden de personages het slachtoffer van hun sociale faux-pas. Ze zinken diep, om dan naar het einde toe een beetje verlossing te krijgen.
Derek is wel weer, net als The Office, gefilmd in mockumentarystijl.
GERVAIS: Ja. Ik ben nog steeds een slaaf van realisme. Toch heeft de reeks ook iets heel sprookjesachtigs. De grote nemesis van Derek en co. is de wrede, onverschillige buitenwereld, en de personages raken – zo gaat het ook in de mooiste parabels – werkelijk besmet door het goede en het zachtaardige.
Je trekt dat wel heel erg in het absurde. Derek is het soort loebas dat zelfs een ambulance belt om een klein vogeltje van een gewisse dood te redden. Is dat volgens jou het grootste verschil met je vorige reeksen: dat Derek een soort held is?
GERVAIS: Misschien. Hij is een beetje simpel van geest, maar zijn kinderlijke bedoelingen zijn goed. Nee, wat volgens mij het grootste verschil is, is dat ik meestal gênante humor schep uit een verschil in perceptie: hoe David Brent in The Office zichzelf ziet en hoe wij, de kijkers, hem zien, is radicaal anders. En dat levert geestige situaties op. Maar in Derek maken de personages zich geen illusies. Dougie de klusjesman wéét dat zijn leven klote is, en dat maakt het net grappig. Kev de nietsnut wéét dat hij een pervert en een dronkenlap is, en dat maakt het net grappig. Derek wéét dat je je moet ontfermen over oudjes – hij heeft alleen niet dezelfde knowhow als wij – en dat maakt het net grappig. Ik zou durven zeggen dat Derek oprechter en eerlijker is dan alle personages die ik eerder heb bedacht en gespeeld. Dat zorgt er wellicht voor dat de reeks nog meer naar drama overhelt.
Klopt het dat je halve familie als inspiratiebron heeft gediend voor deze reeks?
GERVAIS: Ja. Mijn moeder, mijn zus, mijn schoonzus en haar drie kinderen zaten allemaal in de zorgsector. Dus ik kon inspiratie putten uit dertig jaar aan anekdotes. Fantastisch, toch? Zo werk ik altijd: ik schrijf over dingen waar ik iets van af weet, of waar ik enige voeling mee heb.
Maar de voornaamste reden waarom ik Derek wilde maken, is om een soort tegengif te bieden voor het cynisme dat de jongste jaren opgang maakt in onze samenleving. In het bijzonder dankzij sociale media lijken we alleen nog maar onze gal te spuwen over wat er mis is met de wereld, en over wat we allemaal haten. We uiten zelfs onze afkeer van iemands laatste tweet, doorgaans in een nieuwe tweet. Wel, met Derek wilde ik me in dat gesprek mengen en zeggen: ‘Luister. Er is inderdaad een heleboel fout met deze wereld, maar dat is oké! Niemand heeft erom gevraagd om geboren te worden. We leven niet echt lang. En inderdaad, het grootste deel van ons bestaan is niet altijd even aangenaam. Maar er zijn zoveel andere dingen die je kunt doen. Mensen helpen bijvoorbeeld. Of gewoon fun hebben.’ (lacht)
Waarom koos je niet gewoon een voorbeeldige, keurige verzorger als hoofdpersonage?
GERVAIS: Omdat je personages de nodige obstakels moet meegeven. Dereks grootste obstakel is hoe anderen hem zien. Hij vecht tegen vooroordelen. Veel mensen hebben hetzelfde probleem. Vooroordelen zijn niet gebaseerd op hoe je bent of wat je doet, maar hoe mensen verwachten dat je bent op basis van een eerste indruk. Kijk naar oude mensen, die we altijd in een hokje stoppen: ‘Te oud, niet naar luisteren.’ Bollocks! Het is toch niet omdat mensen in een bepaalde leeftijdscategorie zitten dat je ze allemaal over dezelfde kam moet scheren?
Kijk, ik verheerlijk nog steeds personages die onvolmaakt zijn. Menselijkheid is heilig voor mij. Daarom vind ik het ook toegestaan om met iederéén te lachen, zelfs met een alcoholverslaafde pervert. Humor helpt je om de nare dingen in het leven te overwinnen. Als je je erbij neerlegt dat iedereen met problemen zit, dat iedereen weleens een slechte dag heeft, en dat niemand perfect is, zul je veel meer plezier hebben. Als je uitgaat van de veronderstelling dat iedereen perfect zou moeten zijn, zul je keer op keer teleurgesteld worden.
Is Derek nu autistisch of niet? Je hebt hem in elk geval nooit officieel gediagnosticeerd.
GERVAIS: Wat heeft het voor zin om die discussie te voeren? Je vraagt toch ook niet aan Arthur Conan Doyle of Sherlock Holmes autistisch was? Of aan Rowan Atkinson of Mr. Bean het syndroom van Asperger heeft? Derek is een fictief personage, dat ik heb verzonnen op papier. Hij is een beetje anders, ja. Maar dat mensen hem plots gaan zien als een rolmodel voor mentaal gehandicapten, dat vind ik er toch een beetje over.
Met de special sluit Derek de deuren. Waarom vond je de tijd rijp om de serie, en het personage, vaarwel te zeggen?
GERVAIS: Daar zijn een hoop goeie redenen voor. Maar de voornaamste is dat ik dezelfde structuur wilde hanteren als voor The Office, Extras en An Idiot Abroad: twee seizoenen, een special en gedaan ermee. In het eerste seizoen bouw je een wereld op, leer je de personages kennen. Het tweede is altijd het leukste, omdat je je dan echt kunt laten gaan. In de special breng je de personages naar hun dieptepunt en zorg je voor een euforische verlossing. Ik bekijk het op een vrij filmische manier. Zeven uur televisie, that’s it. Op die manier wordt het ook een saga. Ik wil het niet te lang laten voortkabbelen, ik wil niet in herhaling vallen of er andere schrijvers bij betrekken. Tenzij Steve Carrell er plots 200 afleveringen van wil maken in een Amerikaanse remake. (lacht)
Van filmisch gesproken: je werkt momenteel aan een langspeelfilm over David Brent, getiteld Life on the Road.
GERVAIS: Ja. Zeg dus nooit nooit – wie weet komt er binnen vijf jaar ook een film over Derek. Maar de David Brent-film ligt niet in het verlengde van The Office. Het is iets compleet anders. Een soort roadmovie, waarin Brent het probeert te maken als popster. Weet je, David Brent is een evergreen. We hebben allemaal wel een stukje David Brent in ons. En omdat de tijden veranderd zijn, vond ik het nog grappiger om hem nu, vijftien jaar later, op te voeren als een uitgebluste vijftiger die huis-aan-huisverkoper is en echt gelooft dat een carrière als popster hem zal redden. Tien jaar geleden was The Office een satire op die typische knusse docusoaps die je in de nineties aldoor op televisie zag. Vandaag is reality-tv veel ruwer, brutaler en sneller, met mensen die hun leven leiden als een open wonde, en er alles aan doen om beroemd te worden. Iederéén wil beroemd worden tegenwoordig, en iedereen is ook op de een of andere manier beroemd. ‘In the future, everyone will be world-famous for 15 minutes’: ik denk niet dat Andy Warhol ooit had kunnen vermoeden dat zijn uitspraak zo profetisch zou blijken.
Daarnaast ga je nog een andere film regisseren: Special Correspondents, een remake van een Franse komedie, waarin je ook zelf de hoofdrol zult spelen. Én je doet nog je stand-upshows. Hoe beslis jij in welk medium of genre je een idee brengt?
GERVAIS: Dat hangt af van het idee. En van hoe kwaad ik ben. (lacht) Stand-upcomedy leent zich veel makkelijker tot tirades. Eén stem, zeggen wat je denkt. Situatiehumor gedijt dan weer veel beter op televisie. Maar meestal plaats ik de personages boven alles. Een goed personage kun je overal opvoeren. Je kunt David Brent op het werk bezig zien, op vakantie, je kunt hem een carrière als popster laten ambiëren, een beroemd iemand tegen het lijf laten lopen, zijn moeder zien bezoeken. Het maakt niet uit, je wilt zien wat mensen van hem zullen denken. Je investeert erin. Bij een film als The Invention of Lying (2009, met Gervais in de hoofdrol als de eerste mens die kan liegen, en als coregisseur, nvdr.) primeert dan weer het concept. En wat je ermee doet. Stel je voor, een wereld waarin niemand kan liegen. Als jij daarin kon liegen, zou je de koning te rijk zijn. Dat is het mooie aan een concept: het wordt niet beter dan in je hoofd. Daarom wordt het ook geproduceerd en geregisseerd. Ik denk niet dat ik de beste producer of regisseur ter wereld ben, maar ik ben me wel altijd scherp bewust van de kracht van een idee.
Je hebt je vaak uitgesproken over religie, en je bent een zelfverklaarde atheïst. Recent werden gruwelijke terreuraanslagen gepleegd in Parijs en Kopenhagen, in naam van de religie. Wat vind je daarvan?
GERVAIS:(zucht) Ik denk dat religie soms het slechtste in een mens naar boven haalt. Een religieuze fundamentalist is in mijn ogen iemand die tot op de letter een leer volgt uit een boek dat duizend jaar oud is. Een karwei die, zoals de meesten wel weten, niet bepaald relevant is. Als je gelooft dat je zulke aanslagen moet plegen in de naam van een almachtige, alwetende God die je dat allemaal in het oor fluistert, dan kun je zeggen dat religie de verkeerde kant op gaat. Wanneer iemand gestenigd wordt omdat hij homo is, ben ik al snel geneigd om tussen te komen en te zeggen: ‘Tss, goed fout bezig!’ Weet je, er werden en worden boeken verboden omdat ze een slechte invloed zouden hebben op kinderen. Kijk ook eens naar de Bijbel, zou ik durven voor te stellen, die bijvoorbeeld verkrachting door de vingers ziet.
Slotvraag: wat brengt jou aan het lachen?
GERVAIS: Goh, van alles eigenlijk. Antropologen zijn het erover eens dat de eerste grap ontstaan is toen een oermens met zijn kop tegen de muur van een grot knalde. Al die andere oermensen wisten dat dat niet de bedoeling was. En toch lachten ze, omdat ze zich gelukkig prijsden dat zij niet het onfortuinlijke slachtoffer waren. Als ik over straat loop en een bloedserieuze zakenman in maatpak verward zie kijken, schiet ik al in de lach. Ik probeer me namelijk voor te stellen wat hij loopt te denken. Dat is waar humor om draait: empathie en reactie.
DEREK: THE SPECIAL
Vanaf 3 april op Netflix
DOOR ANDREAS ILEGEMS
Ricky Gervais : ‘IK GA OPNIEUW DAVID BRENT UIT THE OFFICE SPELEN: JAREN LATER IS HIJ EEN UITGEBLUSTE HUIS-AAN-HUIS-VERKOPER DIE HET PROBEERT TE MAKEN ALS POPSTER.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
