Lijkbleke dwergen, knalrode kamers, een dansende braadkip: wie een David Lynchfilm wil ontrafelen, dreigt zich tot bloedens toe achter de oren te krabben. Al licht de meester wel eens een tipje van de sluier. Lynch over Lynch.

Eraserhead 1977

Met Jack Nance, Charlotte Stewart, Allen Joseph

*Broeierige cultklassieker waarin Henry Spencer – de man met het onmogelijk hoge haar – zijn industriële omgeving, boze vriendin en het geschreeuw van zijn mutante baby tracht te overleven. David Lynch: ‘Punk interesseert me niet en heeft totaal geen invloed gehad op Eraserhead. Het is Philadelphia dat me inspireerde. Philadelphia is de ziekste, meest corrupte, rotte en angstige stad die ik ken. Ik was arm en woonde er in een buitenwijk. Ik voelde me voortdurend bedreigd. Maar tegelijk was het fantastisch. Het huis waar ik woonde lag vlak tegenover het lijkenhuis, naast Pop’s Diner. De buurt had een geweldige sfeer – fabrieken, rook, spoorwegen, tavernes, de vreemdste figuren, de donkerste nachten. De mensen hadden verhalen in hun gezicht gegrift en het wemelde er van de onvergetelijke beelden: gordijnen die met pleisters waren samengebonden, vodden die in gebroken raamkozijnen werden gepropt, een lijkenhuis dat naast een hamburgertent lag.’

‘ Eraserhead is een abstracte film, een soort droom. Je mag niet vergeten dat de film intuïtief is gegroeid, niet intellectueel.’

The Elephant Man 1980

Met John Hurt, Anthony Hopkins, Anne Bancroft, Sir John Gielgud

*Losweg op ware feiten gebaseerd psychodrama in mistig zwart-wit over ‘Elephant Man’ John Merrick die in victoriaans Londen als een circusfreak te kijk wordt gesteld. Zijn kreet ‘I’m not an animal. I’m a man’ snijdt door merg en been.

David Lynch: ‘ The Elephant Man gaat over een man die een monster was aan de buitenkant maar een mooi en normaal mens aan de binnenkant. Het soort mens waarop je onmiddellijk verliefd wordt. Ik hou van menselijke condities die verwrongen zijn. Ze doen het pure en onbezoedelde eruit springen. En ik hou ook van psychologische kwellingen. Iedereen voelt zich wel eens een outsider. En iedereen houdt ook wel eens dingen binnen in zichzelf verborgen.’

‘Ik heb The Elephant Man altijd opgevat als een film in zwart-wit. Zwart-wit neemt je onmiddellijk weg uit de echte wereld. En om terug te kunnen keren naar victoriaans Londen – met zijn fabrieken, industriële revolutie en gevoel van strengheid – was zwart-wit gewoon perfect.’

Dune 1984

Met Francesca Annis, Kyle MacLachlan, Dean Stockwell, Max Von Sydow, Brad Dourif

*De grootste flop uit Lynch’ carrière is een grotesk sf-epos over een intergalactische profeet, gigantische zandrupsen en de strijd om een begeerde ruimtedrug, naar de roman van Frank Herbert.

David Lynch: ‘Dino (de Laurentiis, de legendarische producent, nvdr.) wist dat de film een hart nodig had, en niet de zoveelste ijskoude sciencefictionlook. Ik ben nooit een sf-fan geweest. Herberts boek bevat veel droomsequensen, complexe texturen, verschillende betekenis- en symboolniveaus. Het gaat over mensen, hun emoties, hun angsten en verlangens – en het biedt ook de mogelijkheid om totaal nieuwe werelden te creëren door zaken te combineren die nooit eerder werden gecombineerd.’

‘Als ik erop terugkijk, dan is het falen van Dune volledig mijn eigen schuld. Ik had die film nooit mogen maken, al had ik mogelijkheden en materiaal zat om een compleet andere wereld te creëren. Ik merkte echter dat Dino iets totaal anders in gedachten had en ik wist dat ik geen final cut had. Vanaf dat moment heb ik Dune als het ware ‘verkocht’ en ben ik beslissingen beginnen nemen met Dino in gedachten. Ik wist dat zoiets gedoemd was om te mislukken.’

Blue Velvet 1986

Met Kyle MacLachlan, Laura Dern, Isabella Rossellini, Dennis Hopper, Hope Lange

*Het idyllische Suburbia ontmaskerd als een broeihaard van losgeslagen listen en lusten, met nieuwsgierige tieners die op onderzoek trekken wanneer ze een afgeknipt oor in het gras vinden.

David Lynch: ‘De film toont hoe ik Amerika zie. Er zit naïviteit en onschuld in, maar ook ziekte en horror. Het is de twee in één. Blue Velvet is een enorm Amerikaanse film. De look is sterk geïnspireerd op mijn kindertijd in Spokane, Washington. Lumberton is ook een echte dorpsnaam; er zijn veel Lumbertons in Amerika. Ik heb de naam gekozen omdat we op die manier échte politie-insignes en naamborden konden gebruiken. Alleen heb ik er mijn fantasie op losgelaten.’

‘Alles begon met het beeld van een voortuintje ’s nachts en dat liedje van Bobby Vinton op de achtergrond. Ik heb altijd die fantasie gehad: om ’s nachts door zo’n voortuintje een meisjeskamer binnen te glippen en me er de hele nacht te verstoppen. Het was een vreemd vertrekpunt voor een moordmysterie.’

Wild at Heart 1990

Met Nicolas Cage, Laura Dern, Diane Ladd, Willem Dafoe, Isabella Rossellini

*Rebel en Elvisfetisjist Sailor en sexy kettingrookster Lula trekken on the road, op de vlucht voor de weirdo’s die Lula’s psychotische moeder op hen afstuurt.

David Lynch: ‘ Wild at Heart is een roadmovie, een liefdesverhaal, een psychologisch drama en een gewelddadige komedie. Het is een melange van al die dingen. Het is een roadmovie in die zin dat de personages de meest afschuwelijke mensen tegenkomen, zoals wanneer je zou afdwalen op het pad van de werkelijkheid. Seks is in elk geval een centraal gegeven, op dezelfde manier als in Blue Velvet. Seks is de poort tot iets krachtigs en mystieks, maar in film wordt het meestal plat en banaal uitgebeeld. Al te expliciet worden helpt trouwens niet om de mystieke dimensie ervan bloot te leggen. Integendeel. Meestal maakt het dat aspect net kapot, omdat mensen niet de seks willen zien, maar de emoties voelen die ermee gepaard gaan.’

‘Ik hou zielsveel van The Wizard of Oz en plots schoot het me te binnen dat Sailor en Lula het soort personages zijn die zo’n sprookje zouden kunnen bevolken en cool maken. Hoewel de wereld er vreselijk uitziet in Wild at Heart, is er iets moois en behaaglijks aan Sailor en Lula. Sailor is een rebel, maar dan wel één die droomt van The Wizard of Oz.’

Twin Peaks: Fire Walk with Me 1992

Met Sheryl Lee, Ray Wise, Kyle MacLachlan, Chris Isaak, Kiefer Sutherland

*Matig onthaalde filmversie van Lynch’ revolutionaire tv-serie Twin Peaks waarin de vraag ‘Wie vermoordde Laura Palmer’ eindelijk wordt beantwoord.

David Lynch: ‘Ik was verliefd op die plek. Een klein dorp omringd door diepe wouden. Het was bijna als in een sprookje. Ik moest er gewoon terug naartoe. Op het einde van de tv-serie voelde ik me triest. Ik kon de wereld van Laura Palmer en haar contradicties maar niet verlaten – schitterend aan de buitenkant, dood binnenin. Ik wilde haar zien leven, lopen en praten.’

‘Vuur heeft iets etherisch. Er stromen zoveel emoties door je als je naar een vuur kijkt. Ik denk dat mensen de essentie voelen, dichter bij de bron van het bestaan komen wanneer ze met pure dingen als vuur, bliksem of steen in contact komen. Ook hout is verschrikkelijk mooi. Ik zou de hele dag over hout kunnen praten.’

Lost Highway 1997

Met Bill Pullman, Patricia Arquette, Balthazar Getty, Robert Blake

*Wanneer een jazzsaxofonist te horen krijgt dat ene Dick Laurent dood is, begint een nachtmerrie-achtige film noir die langs verloren snelwegen door Los Angeles kronkelt en waarin niets of niemand is wat of wie hij lijkt.

David Lynch: ‘Mysterie is goed. Verwarring is slecht. En er is een groot verschil tussen die twee. Ik hou er niet van om over de dingen te praten want – tenzij je een dichter bent – woorden kunnen de dingen alleen maar kleiner maken. Ik vind dat de film alle sleutels bevat voor een correcte interpretatie. Op veel manieren is het zelfs een heel rechtlijnig verhaal. De film gaat over tijd. Het begint op een bepaalde plek en gaat vooruit en achteruit. Of hij staat stil. De tijd staat echter nooit stil en film verlengt de tijd of kort die in. Naargelang. It’s just a dreamy thing. Lost Highway maakt allerlei dingen los in je hoofd.’

‘Op zekere dag stond ik op en iemand belde aan op de intercom. Hij zei: ‘Dave?’ en ik zei: ‘Ja?’ waarop hij zei: ‘Dick Laurent is dood’. Ik zei: ‘Wat?’ maar er was niemand te zien. Ik rende naar het raam van waaruit ik de voorkant van mijn huis kon zien, maar er was gewoon niemand. Ik weet niet wie Dick Laurent is. Ik weet alleen dat hij dood is. Dat is een waargebeurd verhaal.’

The Straight Story 1999

Met Richard Farnsworth, Sissy Spacek, Harry Dean Stanton, Everett McGill

*Lynch’ meest rechtlijnige en conventionele film; een warm, teder en heerlijk traag verteld verhaal over een 77-jarige boer die per tractor door landelijk Amerika trekt op zoek naar zijn zieke broer.

David Lynch: ‘ The Straight Story is een ongewone film voor mij, maar ik was zo ontroerd door het scenario dat ik me al spoedig in Iowa bevond. Het doet er niet toe of het verhaal waar is of niet. Het is een verhaal. Alles is een verhaal. Dit is een andere wereld dan die van mij, een wereld waarin de natuur een grote rol speelt en alles kalm lijkt, hoewel er onder de oppervlakte van alles broedt en beweegt.’

‘Het is een verhaal over ouderdom. Over het leven van een oude man. Richard Farnsworth is een van de meest bijzondere mensen die ik ooit heb ontmoet. Er zijn zoveel dingen die bij hem uit zijn diepste binnenste komen. Dat had ik nog nooit gezien. En het is ook mooi om zijn gezicht te zien. Zijn gezicht zegt zoveel en het script gaat over het leven van een gewone vent. Wat hij heeft meegemaakt: daarin kunnen veel mensen zich herkennen.’

Mulholland Drive 2001

Met Naomi Watts, Laura Harring, Ann Miller, Justin Theroux, Dan Hedaya

*Een labyrintische thriller die begint bij een mysterieus auto-ongeval op Mulholland Drive en eindigt in de donkerste coulissen van Hollywood, met Naomi Watts en Laura Harring die halverwege van identiteit ruilen.

David Lynch: ‘ Mulholland Drive? Daar weet ik niks over.’

‘Het idee voor de film is ontstaan bij de naam. En de naam die op een bord langs de weg staat en plots wordt verlicht door de koplampen van een auto. Mulholland Drive is een weg in Los Angeles die door de bergen van Santa Monica slingert, heel mooi overdag maar ook ’s nachts, vanwaaruit je een goed zicht hebt op de vallei aan de ene kant en Hollywood aan de andere. Vooral ’s nachts is de weg vreselijk mysterieus. Hij is duister en over de jaren heen nauwelijks veranderd.’

‘Hopelijk vinden de mensen de rit door Mulholland Drive de moeite waard. Ik hoop ook dat ze het intuïtieve weten te appreciëren, die machine die we hebben om iets te voelen wat we niet noodzakelijk kunnen uitdrukken. Abstractie kan gedijen in cinema en voor mij is dat een van de oerkrachten ervan. Hopelijk voelen de andere mensen dat ook. Ik weet dat ze het begrijpen.’

Inland Empire 2006

Met Laura Dern, Jeremy Irons, Justin Theroux, Harry Dean Stanton

*Drie uur durende, volstrekt ongrijpbare, digitaal gedraaide en ‘Alice in Onderland’-achtige trip door Hollywood vol verhalen in verhalen, met fetisjactrice Laura Dern, Poolse hoeren en tafelende reuzenkonijnen.

David Lynch: ‘Het gaat over een vrouw met problemen, en het is een mysterie. Meer wil ik er niet over kwijt.’

‘Het één leidt gewoon naar het ander. Ik had een idee en draaide een scène. Daaruit volgde een ander idee en een andere scène. De hele film is dus wel degelijk uitgeschreven. Niks is geïmproviseerd. Improvisatie betekent dat je niet weet waar je mee bezig bent. Ik had alleen nooit een volledige film voor ogen. Ik werk trouwens meestal zo. Een script begint bij een beeld of een emotie en daaruit vloeit de rest voort. Het verschil is dat ik dit keer niet hoefde te wachten tot ik het script af had, aangezien ik voor het eerst digitaal draaide. Op die manier kon ik sneller, langer en goedkoper werken, met minder mensen en meer bewegingsvrijheid.’

‘ The sky is the limit als je digitaal werkt. Film is voor dinosauriërs. Mensen worden wel eens boos als ik dat nog maar eens herhaal, maar dat komt gewoon omdat ze zoveel van film houden. Zoals ik. Ik ben dol op film.’

(D.M.)