De bestseller Life of Pi heette onverfilmbaar te zijn. Maar Ang Lee, de regisseur van Brokeback Mountain, is van geen Bengaals tijgertje in een scheepssloep vervaard. ‘Ik moet het gevoel hebben ontmaagd te worden.’
‘Dit verhaal doet je geloven in God’, schrijft Yann Martel bij het begin van Het leven van Pi (2001). Al te voortvarend? Minstens vijf grote uitgeverijen vreten zich vandaag op van spijt dat ze Martels romanmanuscript destijds verticaal hebben geklasseerd: miljoenen lezers verliezen in de beginjaren van de 21e eeuw hun hart aan het spirituele avontuur van Piscine Molitor Patel – Pi voor de vrienden. Midden op de oceaan vergaat het vrachtschip dat hem, zijn ouders en hun zoodieren van India naar Canada moet brengen. De schrandere, alle wereldgodsdiensten tegelijk omarmende knaap belandt in een reddingssloep met de tijger Richard Parker.
Vrij snel is er interesse voor een verfilming van de bestseller. M. Night Shyamalan en Alfonso Cuarón komen in beeld, maar geven voorrang aan respectievelijk Lady in the Water en Children of Men (beide 2006). Amélie Poulain-regisseur Jean-Pierre Jeunet zegt nee tegen Harry Potter voor Pi, maar bijt zijn tanden stuk op het project. Op zijn site (jpjeunet-siteofficiel.org, bij filmographie) legt hij uit hoe dat ging, onder de veelzeggende titel ‘Life of Pi, of hoe ik twee jaar van mijn beroepsleven verloor’:
‘Een tijger, een tiener uit India en wat water: het probleem is dat iedereen zich aan een kleine, goedkope film verwacht. Niemand die er bij stilgestaan had dat er geen betere zwemmers zijn dan tijgers. Dat je het kind nooit echt tegenover de tijger kunt plaatsen. Dat het joch, noodzakelijkerwijs fel vermagerd en verzwakt, onafgebroken blootgesteld zal worden aan wind, water en noodweer. Kortom: een nachtmerrie. Van een cgi-tijger kan geen sprake zijn want het verhaal moet echt zijn: je moet de zilte zee kunnen proeven, de stank van vis ruiken, de zonverbrande huid zien. Filmen op open zee is uit den boze, je moet dus een waterbassin mét golfmachine bouwen.’
Jeunet raamt de kosten op 85 miljoen dollar. Bij Fox vallen ze van hun stoel. Het project strandt en Jeunet ziet twee jaar intensieve voorbereiding in het water vallen. ‘Bonne chance, vieux’, knarsetandt hij wanneer bekend raakt dat Ang Lee zich aan Life of Pi waagt. De vieux in kwestie – een jaar jonger dan Jeunet – slaagt wel in zijn opzet. De regisseur van Brokeback Mountain en Crouching Tiger, Hidden Dragon bestelt zijn tijger wél bij de computernerds, beschikt in zijn Taiwan over een watertank van 6,4 miljoen liter en kan Fox overtuigen om het budget tot 120 miljoen euro – marketingmiljoenen niet meegerekend – op te trekken, zodat alles in 3D gefilmd kan worden. Dat is grof geld voor een film zonder superhelden en vuurgevechten, maar de gok vooralsnog lijkt goed uit te draaien. De Amerikaanse pers reageert bijzonder enthousiast en roemt vooral Lees gebruik van 3D. Ook in China, Taiwan en India is Life of Pi een succes. Maar tot vreugdekreten à la ‘I’m the king of the world’ laat de minzame man zich niet verleiden. Nog geen kreetje kan eraf. Lee praat zo zacht dat je zelfs niet durft te zuchten, uit schrik hem te overstemmen.
Het leven van Pi heette onverfilmbaar te zijn. Toch hapte je toe. Waarom?
ANG LEE: Het leek een onverfilmbaar boek. Maar wat als iemand je geld toestopt en vraagt het te proberen? Zeer verleidelijk, niet? Ik heb toegehapt omdat ik een unieke kans rook om de waarde van illusies en vertellingen te onderzoeken. Daar gaat dat boek namelijk over en dat raakt me persoonlijk. Waarom maak ik films? Waarom creëer ik de illusie die cinema is? Een intellectueel overweldigend enigma dat haast niet op te lossen is. Naast artistieke redenen had ik dus een belangrijke filosofische reden om aan dit project te beginnen.
Een struikelblok was dat het boek voor een groot stuk abstract is. Hoe vertaal je dat naar film? Hoe heb je het over de idee van God als er geen kerk of symbool in de buurt is, alleen maar lucht en water? Hoe suggereer je dan de link met het onbekende? Een boek kan louter over ideeën gaan, een film niet. Films wekken emoties los. Life of Pi was kortom een unieke kans om abstracte ideeën om te zetten in een echte film.
Is dat alles?
LEE: Neen. Ik raakte helemaal aan Life of Pi verslingerd toen ik zat te tobben over de hoofdstukken op het water. Hoe organiseer je de opnames, hoe plan je dat technisch? Maar vooral: hoe zorg je ervoor dat de kijker blijft zitten als er geen Tom Hanks (die in Cast Away moet zien te overleven op een onbewoond eiland en tegen een volleybal praat, nvdr.) in de buurt is? En toen dacht ik aan 3D. Misschien moet 3D niet noodzakelijkerwijs over actie en trucjes gaan en kun je de techniek ook gebruiken om de kijker in een andere wereld onder te dompelen. Met 3D kan het water een personage worden. Water kan dan expressief zijn en de emoties weerspiegelen. In plaats van een probleem kon het water een troef zijn.
3D verandert het vertellen op meer dan één manier. 3D dompelt de kijker nog méér onder in een andere wereld. Maar 3D vergt een nieuwe filmtaal en die moet zich nog ontwikkelen. 3D is nog zo nieuw dat kijker en regisseur elkaar argwanen.
Is die argwaan niet terecht? 3D biedt nieuwe mogelijkheden, maar worden ze ook benut? Vaak lijkt het niet meer dan een gimmick.
LEE: 3D was een groot voordeel, maar hield ook een risico in. Ik gebruik een filmtaal waar ik nog niet vertrouwd mee ben en die het publiek nog niet kent. Ik wist bijvoorbeeld niet goed welke lenzen welk effect hebben op de filmische ruimte. Eerst vijf jaar oefenen zat er niet in. Ik moest al doende leren. Gissen. Me herpakken als het nog kon. De uitrusting is bovendien lomp en onhandig. Van lens veranderen kost je twintig minuten. Het krioelt van de technische vraagstukken die niemand ter wereld al opgelost heeft. Want iedereen zit, net als jij, nog te gissen.
Ook al tastte ik meermaals in het duister, ik sta te popelen om opnieuw met 3D aan de slag te gaan. Maar als ik voor een onafhankelijke film kies, dan kan ik het schudden. Dan is 3D onbetaalbaar. Het kost een kwart miljoen dollar per dag.
Jeunet geloofde niet in een gepixelde tijger. Jij wel.
LEE: Ik zie cgi als een artistiek instrument om dingen te visualiseren die je met realistische elementen niet kunt maken. Als het goed is, kan je met cgi ook innerlijke gevoelens aanschouwelijk maken. Het is bijna schilderen. Maar dan wel met peperdure verf.
Het heeft geen zin met computerhackers te werken die alleen maar aan hacken denken. Ik koos voor supervisors die in hun hart kunstenaars zijn en dromen van dit soort werk. Als je niet wilt verdrinken, moet je hun taal spreken. Ze af en toe op hun plaats zetten, houdt ze scherp. Ik profiteerde van de ervaring die ik met Hulk heb opgedaan.
Al die moeite, al dat werk en al dat geld zouden een maat voor niets geweest zijn als de hoofdrolspeler door de mand was gevallen of uitgeput zou raken. Is dat nog wel een verantwoord risico?
LEE: Er komt wat geluk bij kijken. Kijk, er zijn geen zestienjarige filmsterren dus je moet de boer op. Een handvol Indiase agenten heeft in opdracht van een Amerikaanse castingdirecteur er de scholen afgeschuimd. Na een zoektocht van zes maanden en drie auditierondes waren er nog twaalf kandidaten. Toen ik Suraj Sharma in Mumbai ontmoette, zag ik meteen de hele film voor me. Hij leek op de Pi in mijn hoofd. Dat hij ook nog eens kon acteren, was heel goed nieuws.
Natuurlijk had hij veel richtlijnen nodig. Maar hij kon ze in een wip en een knip opvolgen. Het was onwezenlijk: alsof ik hem niets te leren had, alsof hij alles al kon en er alleen maar aan herinnerd moest worden. Was hij acteur in een vorig leven?
Maar we hadden het over risico’s.
LEE: Omdat Pi tijdens zijn reis zwaar vermagert, moesten we chronologisch draaien. De laatste drie maanden zat Suraj in elk shot. Hij moest twaalf uur per dag werken. Geen seconde liet hij de schouders hangen. Hij werd niet ziek, raakte niet gewond. Suraj groeide uit tot onze spirituele leider. Het mooist vond ik zijn onschuld. Hij weet niet hoe een filmproductie er normaal uitziet. Vermoedelijk denkt hij dat elke camera zo groot en zo lomp is als die van ons. De oceaan had hij nog nooit van dichtbij gezien. Hij kon zelfs niet zwemmen. Het deerde niet. Op natuurlijke wijze werd hij Pi.
Na Lust, Caution vertelde je me dat je die moeilijke momenten nodig hebt. Moet het een beetje spannend blijven?
LEE: Ik ben een brave regisseur die films efficiënt inblikt. De meeste scènes zijn ‘werk’. Maar ik heb een paar momenten nodig die me doen vóélen waarom ik die film maak. Ik zoek een rush, het gevoel ontmaagd te worden. Sinds Crouching Tiger, Hidden Dragon associeer ik die gedrevenheid met pijn. Jammer genoeg: hoe ouder ik word en hoe meer ervaring ik verwerf, hoe verder ik daarvoor moet gaan. De eerste keer werd die rush veroorzaakt door een stom toneelstuk waarin ik een dichter moest spelen. Meer was het niet. Ergens probeer ik die sensatie steeds opnieuw te beleven.
Ik kom pas tot mijn recht als ik een Richard Parker voor me heb. Als ik niet weet wat er precies gebeuren moet en ik alert ben. Ik ben bang als ik niet bang ben, dan verwacht ik me aan het ergste.
Die schrik om in routine te vervallen zou een verklaring kunnen zijn voor de grote variatie in je werk. Zoek maar eens de link tussen zedenschets The Wedding Banquet, western Ride with the Devil, Hulk, Crouching Tiger, Hidden Dragon, Brokeback Mountain en het onderschatte Lust, Caution.
LEE: Ik hou van uitdagingen. Zwerven en nieuw terrein verkennen vind ik zeer aangenaam. Maar ik ben ook gewoon een gretig regisseur. Ik probeer graag verschillende genres uit, test verschillende methodes, werk graag met verschillende types medewerkers. De vraag naar de gemeenschappelijk deler van al die films vind ik moeilijker te beantwoorden.
Laat me proberen: je lijkt een zwak te hebben voor outsiders.
LEE: Outsiders maar ook misfits, losers, onzekere mensen op zoek naar iets om in te geloven. Mensen die eerlijk en onschuldig willen zijn maar geconfronteerd worden met een veranderende wereld die dat niet toelaat. Mijn films draaien om dat soort figuren. Maar ik plan niets. Ik kies intuïtief. Het materiaal mag ver van me afstaan. Er is een hemelsbreed verschil tussen ik die in Taiwan opgegroeid ben en homofiele cowboys uit Wyoming. Dat is geen enkel probleem als het materiaal me raakt.
Bij mij moet je niet afkomen met een goed verhaal en sterke personages. Wat moet ik daar nog aan toevoegen? Binnen de kortste keren ben ik alleen nog maar ‘mijn werk aan het doen’. Ik ben een verteller. Als een personage niet goed zit, dan weet ik daar een mouw aan te passen. Is er niet genoeg verhaal om het thema te laten resoneren, dan verzin ik het wel.
Belangrijker zijn de ingrediënten waarmee je werkt. Homoseksualiteit, cowboys, westerns: Brokeback Mountain. Beproeving, Bengaalse tijger en jongetje in een reddingssloep op een ontzagwekkende oceaan: Life of Pi. Ik ben altijd op zoek naar elementen die mijn nieuwsgierigheid prikkelen en dat blijven doen terwijl ik film.
Herinner je je de beginjaren nog?
LEE: Berlijn heeft me op de kaart gezet. In 1992 selecteerde het filmfestival mijn allereerste film, Pushing Hands. Slechts één journalist wilde me toen interviewen. (monkellach) Een Britse journalist die ik in een Chinees restaurant tegen het lijf gelopen was. De restauranthoudster trad op als mijn sales agent. Die film was alleen in Taiwan een succes. Ik was al lang tevreden dat ik kennisgemaakt had met een groot festival en een internationaal publiek.
Maar een jaar later was ik terug in Berlijn met een holebi-komedie. The Wedding Banquet won de Gouden Beer en werd de meest rendabele film van het jaar. Dat was een keerpunt in mijn leven. Daarvoor draaide ik in opdracht van een staatsbedrijf mainstreamfilms voor een Taiwanees publiek. Na The Wedding Banquet was ik een held in het internationaal arthousecircuit. Zo startte mijn vreemde carrière. Pardon, vreemd is het woord niet, mijn unieke carrière. Wees gerust, af en toe draai ik mainstreamfilms als Hulk en Life of Pi, maar arthouse blijft mijn thuis.
LIFE OF PI
Vanaf 19/12 in de bioscoop.
DOOR NIELS RUËLL
ANG LEE – ‘ER IS EEN HEMELSBREED VERSCHIL TUSSEN DEZE IN TAIWAN OPGEGROEIDE REGISSEUR EN HOMOFIELE COWBOYS UIT WYOMING, MAAR DAT IS GEEN ENKEL PROBLEEM ALS HET ME RAAKT.’
ANG LEE – ‘SURAJ SHARMA WERD ONZE SPIRITUELE LEIDER. HIJ HAD NOG NOOIT DE OCEAAN VAN DICHTBIJ GEZIEN, KON ZELFS NIET ZWEMMEN. HET DEERDE NIET, HEEL VANZELFSPREKEND WERD HIJ PI.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
