Le Carré is mijn meesterspion. …

‘The Tailor of Panama’ vanaf 19 september in de bioscoop.

Le Carré is mijn meesterspion. Hij brieft me over mijn diplomatiek nogal gevoelig reisje naar Panama. We zijn beiden verbaasd dat een grote Hollywoodstudio (Columbia Pictures) mij wil om een verfilming te maken van zijn roman The Tailor of Panama, een heftige mix van zwarte komedie, farce, ironie, intens drama en tragedie. Maar wil Panama, nog wonden nalikkend van Le Carré’s relaas van drugsverkoop, witwasserij en woekerende corruptie wel dat deze film daar wordt gedraaid? Het verhaal van Harry Pendel die poseert als een traditionele Saville Row kleermaker in Panama City en Andy Osnard, de onscrupuleuze spion van MI6 (Britse geheime dienst) die Pendel manipuleert is eigenlijk veel meedogenlozer voor de Amerikanen en de Britten dan voor de Panamezen. Iedereen kan dus voor het hoofd gestoten worden. We zijn vast van plan de traditionele spionnenfilm te ontwrichten. Als ik land ben ik waakzaam, voorzichtig en geef ik mijn doel niet zomaar prijs. Le Carré bracht me in contact met Richard Koster, een jood uit New York die er ooit geposteerd werd als militair en nooit meer wegging. Hij geeft les aan de universiteit, spreekt vloeiend Spaans met een Brooklyn accent en schreef mee aan een boek over het bizarre bewind van Noriega en zijn illustere voorgangers. Koster heeft geen tralies voor zijn ramen en deuren, net als bij zijn buren bedekt een metalen kooi de hele woning. Tegen dieven, die geïnspireerd door de bezieling van de honger, alsmaar ingenieuzer worden in het vinden van manieren om een huis te kraken. Bijgevolg zetten de armen de gegoeden gevangen en leven de heel rijken in zwaar bewaakte hooggelegen moderne kastelen, beveiligd door ex-Mossad soldaten.

Koster leidt me steels door het land, me tot extreme voorzichtigheid aanmanend. Iedereen lijkt hier wel verliefd op intrige maar in feite is er niet genoeg om alleman te voorzien. Koster’s Panamanese vrouw meent dat ze geen cultuur hebben, enkel roddel. Koster organiseert meetings met mensen die vrienden zijn van vrienden van de nieuwe presidente, de charmante en aantrekkelijke Mireya Moscoso. We stellen een brief samen waarin we de grote voordelen ophemelen die zo’n productie voor de economie betekent, maar ons groeiend aantal adviseurs raakt het niet eens over de bewoording, noch over de manier van aflevering, noch over het meest gunstige moment om hem te verzenden. Ik zou een supermachtige lobbyist moeten inhuren om de move te superviseren. Tot groot ongeloof van allen, plak ik uit frustratie zelf een postzegel en stuur de brief op.

Na een intensieve vijfdaagse klim ik aan boord van een 747 van EVA Airlines en begraaf me in een berg notities, mappen en foto’s. Kijk op een kaart naar de onmogelijk nauwe landengte: een topografische neurose. De enorme continenten ten noorden en ten zuiden duwen het hard samen. Je voelt gewoon het gewicht terwijl ze proberen hun massa erdoor te persen. Panama is een zandloper en geld het zand dat erdoor loopt.

Toen het kanaal, ten koste van duizenden levens, eindelijk gegraven en gebaggerd was, raakten de Atlantische oceaan en de Grote oceaan elkaar, maar splitsten de twee grote landmassa’s zich. Vandaag verbindt enkel de zwevende Brug van de Amerika’s ze nog. Hij draagt de loodrechte Trans-Amerikaanse autosnelweg die helemaal uit het noordelijke Canada komt afgedaald om onder te duiken in de jungle voor hij de Colombiaanse grens bereikt.

Theodore Roosevelt bedacht Panama. Hij annexeerde het van Colombia door enkele halfslachtige rebellen te steunen en daardoor kon hij zijn verbazend kanaal bouwen en tot in de eeuwigheid bezitten. De republikeinen stonden dan ook op de barricades toen Jimmy Carter de Panamezen hun kanaal terug beloofde. Toen George Bush de oude nog aan het hoofd stond van de CIA vond hij Noriega de schurk uit en aangezien die een communistische beweging bevocht (die overigens niet bestond), bedolf hij hem onder het geld. Maar later gingen de fratsen van Noriega zelfs te ver voor de CIA. Mr Bush, intussen president, besloot hem te verwijderen. Gelukkig bestond er al een grote aanwezigheid van Amerikaanse troepen, waaronder een trainingskamp in de jungle. Deze rakkers werden naar hun barakken verwezen terwijl bewapende helikopters en commando’s in rubberbootjes van de zee kwamen. Het was in de oorlogsgeschiedenis de eerste keer dat een leger een land binnenviel dat het al bezat. In hun zoektocht naar Noriega slaagden de troepen erin om een groot deel van de oude stad te verwoesten.

En dan is er Le Carré’s verhaal over Harry Pendel, een onverbeterlijke leugenaar, die een Stille Oppositie uitvindt om de roofzuchtige spion Andrew Osnard tevreden te stellen, een man met primaire begeerten en geen verzachtende kwaliteiten. Ik begon in te zien hoe le Carré een verhaal had ontwikkeld dat eigenlijk als metafoor geldt voor de leugenachtige misvorming die Panama is.

Ik keek op van mijn papieren. Er zaten geen passagiers rond mij. Ik stond recht en bespeurde de rest van het vliegtuig. Leeg, op twee mensen na: de Chinese stewardessen. Zat ik op het verkeerde vliegtuig? Ze giechelden. ‘L.A.?’ Ze knikten, glimlachten en boden me rijstpapier met pepermuntsmaak aan. Later plaatsten ze een plateau met voedsel op mijn schoot. ‘Een uur voor de landing zullen we slang serveren’: wisten ze me nog te melden. Ik ging later terug voor een drankje, maar ze sliepen zo vast dat hen wekken mij een beetje onbehouwen leek.

Iets later verscheen de piloot, vleide zich neer op een van de lege eerste klasse zetels en dutte algauw in. Daarna kuierde de copiloot naar achter, ook hij ging slapen. Was dit de Marie Celeste van de lucht? EVA is de grootste vervoersmaatschappij van containervrachten in de wereld en een belangrijke speler in het Panamakanaal. Is EVA trouwens geen Taiwanees bedrijf? In de roman van Le Carré verzint Harry Pendel, onder druk van Osnard om met meer informatie op de proppen te komen, dat de Chinezen het kanaal proberen kopen. Het lijkt absurd maar in het spookachtige lege pilootloze vliegtuig klinkt het plots aannemelijk. Wat is EVA van plan met deze jumbo zonder passagiers? Het Leven en De Kunst die elkaar als altijd weer plagiëren? Ik ken het netwerk van het Amerikaanse extreem-rechts – Jesse Helms (extreem-rechtse politicus, senator voor North Carolina, red.) is ervan overtuigd dat de Chinezen gereed staan om het kanaal in te pikken. George W. Bush beloofde het te heroveren bij de minste aanleiding.

Wanneer de piloot eindelijk wakker wordt, hoor ik hem helemaal uit. Hij is een Argentijnse huurling. ‘Nooit zag ik meer dan twaalf mensen aan boord. Ik denk dat ze passagiers oppikken in LA en ze naar Taiwan vliegen, maar dat stuk vlieg ik niet’.

Op het vliegveld van LA besnuffelt een drugshond me grondig, waaruit ik kan afleiden hoe de Amerikaanse douane Panama ziet. De immigratie-officier vraagt me waar ik vandaan kom. Panama. ‘Ja, daar hebben ze het Suez kanaal, niet?’ Ik noteer: neem niet aan dat het Amerikaanse publiek ook maar iets weet over deze plaats.

Ik breng verslag uit aan de studio. Mijn hoop en twijfel. Zij kijken zuidwaarts. Panama lijkt zo afschuwelijk klein voor een grote productie. Ik cast Geoffrey Rush als Harry de kleermaker omdat hij zowel nuchter als fantast kan zijn op die unieke Australische manier. De Studio gaat akkoord met Geoffrey, maar kan hij een film dragen? Ze raden me aan een grote naam te nemen als spion. Ik schift de lijst met de filmsterren die deze rol mogelijk aankunnen en geraak totaal ontmoedigd. Mijn vrouw stelt Pierce Brosnan voor. Het lijkt onredelijk, absurd, onmogelijk. Of toch niet. Hoe meer ik erover nadenk, hoe enthousiaster ik word. Le Carré begroet het idee met ondeugende vrolijkheid. We bespreken de pret die we kunnen beleven aan het afpellen van de Bond mythe. Ik ontmoet Pierce Brosnan voor een lunch in Malibu. Terwijl we praten, wordt het duidelijk dat hij denkt voor de kleermakersrol in aanmerking te komen. Het is een pijnlijk moment als hij de waarheid inziet. Hij krabbelt terug. Hoe kan hij zijn imago belasteren en verloochenen? Hij kiest dit ogenblik om me eraan te herinneren dat ik hem auditie heb laten doen voor mijn film Excalibur (1981). Hij droop toen af, wetend dat ik niet onder de indruk was. Hij vertrok met stille trom in zijn oude kar die midden in Londen de geest gaf. Wandelde terug naar zijn haveloze kamer en besloot op te houden met acteren.

Hij kijkt me rancuneus aan. Ik heb bijna zijn carrière de nek omgedraaid. Het ziet er niet goed uit. Ook heeft hij zijn toekomstige vrouw beloofd dat ze in Ierland zullen trouwen net op het moment dat we in Panama zouden draaien. Hij is moe, heeft twee films na elkaar gedaan. Hij wil niet zo snel terug aan het werk. Als ik opsta om te vertrekken, probeer ik een laatste maal. ‘Het is riskant en vergt moed, maar het is een te gekke rol’, zeg ik. ‘Zal je het jezelf kunnen vergeven als je iemand anders ziet spelen?’ Ik zie het licht in zijn ogen flikkeren. Hij zal erover nadenken, maar een ‘ja’ is hoogst onwaarschijnlijk. Ik weet dat de vis heeft gebeten.

Stap twee: Jamie Lee Curtis strikken als Louise, de vrouw van Harry. Er wordt gezegd dat ze niet graag reist. En ze heeft twee kinderen voor wie ze moet zorgen. Ik zit in New York en zie in de krant dat ze signeert ter promotie van haar laatste kinderboek. Ik ga een kijkje nemen. Ze is omsingeld door pers, fotografen en enthousiaste fans. Ik roep haar. ‘Wat doe je hier?’ vraagt ze. Boven de herrie gil ik terug: ‘Casten. Wil je een film met me maken in Panama?’ Ze gaat vlotjes akkoord.

Kosters gevatte e-mails houden me op de hoogte. Hij voelt een onverbiddelijke vijandigheid tegenover het project, maar dan wordt in Panama het nieuws bekend dat Pierce Brosnan mee zal spelen. Het blijkt dat de presidente een hevige fan is, evenals haar kabinet, de presidentiële wacht en de rest van het land. Deuren vliegen open. We krijgen toegang tot de meest gevoelige zones van het kanaal. Ze laat ons filmen in het presidentiële paleis met een acteur die haar opvolger verbeeldt. Haar lijfwachten zijn bovenmatig fel in de bescherming van de nieuwe toneelpresident. Is dit te gek? Dan herinner ik me dat in Panama alles fictie is.

Kidnappen is een grote bedrijfstak hier. Ze komen even over uit Colombia, grijpen een slachtoffer en verdwijnen weer over de grens. Daar wordt die een paar keer verhandeld, elke groep houdt winst over. Uiteindelijk onderhandelt een van de grote jongens over het losgeld. Het is een soort belasting op hun voormalig grondgebied. De lokale bendes zijn minder leuk, die vragen 10 000 dollar (10890 euro, 440 000 frank) en binnen de twee uur, of het slachtoffer gaat eraan. Ze willen dat het snel over is voor de politie kan verwittigd worden.

Ik neem inlichtingen bij een van de vele beveiligingsfirma’s die als paddestoelen uit de grond schieten, de ene industrie brengt immers een andere voort. Zij kunnen onze veiligheid garanderen, maar alleen als we de film niet draaien. Zij stellen voor dat de crew en de cast zes weken lang onder bewaking in het hotel blijven, waarna ze ons naar de luchthaven escorteren. Een Panamese oplossing voor een Panamees probleem.

Colombiaanse rebellen zoeken veiligheid door te vluchten over de grens. Het leger daar heeft er genoeg van en achtervolgt hen nu. De Panamese Garde, zwaar onderbewapend, lost het probleem op door zich terug te trekken. Zo schuift de grens elk jaar een beetje op. En nemen de Colombianen dus een stukje terug van hun gestolen land.

Er zijn nog steeds een aantal gevoeligheden op het terrein. De Panamezen runnen het kanaal nu en ze doen dat goed, maar ze weten dat als er iets misgaat, Rechts Amerika zich in de handen wrijft. Ze willen dus niet dat wij de boel verklooien. Sommige gebieden worden terug verboden gebied. Tot Pierce Brosnan opduikt en wij weer mogen doen wat we willen.

Ik wil een bordeelscène spelen in een verouderd hotel in de binnenstad. Ik wil echte hoeren want wanneer actrices prostituees spelen proberen ze er zo uit te zien, terwijl meisjes van plezier op actrices proberen te lijken. Een jonge Panamees in ons bureau verklapt een oom te hebben die een keten van bordelen bezit, hij kan er me zoveel leveren als ik wil. Ik bestel er vierentwintig. Vrij zenuwachtig leggen we de hotelbaas uit dat we hoeren willen binnenbrengen. Hij is woedend. ‘Waarom wil je hoeren van buiten, wat is er mis met de onze?’ We komen tot een compromis: twaalf van de zijne en twaalf van de onze.

Een van de regeringsministers die zeer hulpvaardig was zegt me, ‘Je hebt gemerkt dat ik geen smeergeld heb geëist. We zijn niet allemaal zoals in de boeken van Le Carré’. ‘Wel’, antwoord ik, ‘ik heb je ook niets aangeboden’. Hij is totaal de kluts kwijt.

De advocaten van Columbia staan erop, Panamese belastingen te betalen op het inkomen van de cast en de crew. Dit veroorzaakt grote consternatie en tegenstand. Panamese belastingen zijn zeer hoog, maar niemand betaalt ze. Panama is een belastingsparadijs. Dat is het hele opzet. Ze leggen ons kalm en duidelijk uit dat het de bedoeling is om vele dure Panamese advocaten en accountants in te huren die ervoor zorgen dat we geen belastingen moeten afdragen.

We geraken heelhuids en ongekidnapt uit het avontuur maar niet zonder belastingen te betalen. Tot mijn grote verbazing blijkt Columbia Pictures toch in een van zijn bedrijfsactiviteiten hoge morele waarden te hanteren.

John Boorman (Vertaling: Maarten Billiet)