Een Gouden Palm kun je winnen met een film die boven de rest uittorent, of door met de regelmaat van de klok uitstekende films te maken en te scoren in het jaar dat niemand erbovenuit steekt. Dat laatste deed de Franse meester-verteller Jacques Audiard dit jaar met Dheepan, een brandend actuele film over vluchtelingen binnen Fort Europa. ‘Mij interesseert de blik van de andere, van de man die in cafés rozen verkoopt en die we wandelen sturen zonder hem aan te kijken.’

Hoorde Jacques Audiard op zondag 24 mei de klokken luiden? Nou en of. Hij won die dag de Gouden Palm met Dheepan. Dat gebeurde op kousenvoeten. Audiard werd vooraf niet tot de topfavorieten gerekend. Maar dat niemand hem de prijs misgunde, zegt genoeg. Zijn grootste critici bevinden zich in Frankrijk zelf. Daar hebben ze het soms moeilijk met zijn on-Franse voorliefde voor genre-elementen en een goed, klassiek verteld verhaal. De Fransen slikten hun kritiek evenwel snel weer in toen bleek dat Audiard de Gouden Palm voor de derde keer op zeven jaar tijd binnen de landsgrenzen kon houden. Mogelijk herinnerden ze zich dat Frankrijk voor de zeges van Laurent Cantets Entre les murs (2008) en Abdellatif Kechiches La vie d’Adèle (2013) 21 jaar lang naast ’s werelds meest prestigieuze filmprijs had gegrepen.

Audiard weet hoe het voelt om de Gouden Palm door de vingers te zien glippen. In 2009 verbaasde hij Cannes met het voortreffelijke gevangenisdrama Un prophète, maar hij had toen de pech op Das Weisse Band van Michael Haneke te botsen. Hij moest genoegen nemen met de Grand Prix du Jury. In 2012 liet hij Matthias Schoenaerts een beenloze Marion Cotillard opdiepen uit de Middellandse Zee in het viriele melodrama De rouille et d’os, maar dat hielp hem evenmin aan goud. Dat was wéér weggelegd voor Haneke, die keer met Amour. Het verklaart het grapje dat Audiard zich veroorloofde nadat juryvoorzitters Joel en Ethan Coen hem in mei de Gouden Palm overhandigd hadden. ‘Ik bedank Michael Haneke dat hij dit jaar geen film gedraaid heeft.’

In het spannende, geloofwaardige en maatschappelijk relevante Dheepan – de zevende langspeler van de inmiddels 63-jarige Audiard – vormt een Tamiltijger met een hem onbekende vrouw en een hem en haar onbekend meisje een schijngezin in de hoop Sri Lanka te kunnen ontvluchten. Ze belanden in Frankrijk, waar ze tussen twee integratievraagstukken door en tijdens hun klim op de sociale ladder geconfronteerd worden met het geweld en de wetteloosheid die van hun woonblok in een Parijse banlieue een gevaarlijke plek maakt.

Je hoofdpersonage Dheepan ontvlucht de burgeroorlog in Sri Lanka, maar belandt van de regen in de drop. Het geweld in de Franse banlieues is levensgevaarlijk. Wilde je het meer over de oorlog in Frankrijk dan over die in Sri Lanka hebben?

JACQUES AUDIARD: Oei, totaal niet, sorry. Dheepan laat een oorlog achter zich, zo veel is zeker. Maar ook al worden de cités soms oorlogsgebied genoemd, het is er géén oorlog. Laten we wel wezen, Frankrijk is Syrië niet. We beschouwen zowel de burgeroorlog in Sri Lanka als het geweld in de cité als een gegeven. Ze maken allebei deel uit van het decor. We hebben overwogen om beide situaties beter te detailleren, maar ik ben me er opnieuw bewust van geworden dat ik slecht ben in beschrijven. Dat gaat me niet af. Een realiteit beschrijven, boeit me niet. Mij interesseren de personages.

Dheepan belandt toch in een woonblok waar drugsbendes ongestoord de plak kunnen zwaaien?

AUDIARD: Dat is zo, maar als je in een Franse film een woontoren laat zien, dan denkt men dat je een maatschappelijk probleem wilt aankaarten. Voer je een dakloze op, dan wordt hij als sociale film gelabeld. Ik ontken niet dat mijn film op die pijlers gebouwd is, maar meer dan pijlers zijn het niet. Dat is slechts het decor. Mij is het te doen om het standpunt van mijn personages. Hoe zien zij de cité? Ik ben geen krijger, ik heb nog nooit een guerrilla meegemaakt. Dheepan wel. Het eerste wat hij als geoefende soldaat ziet wanneer hij de vuilbakken buitenzet, is dat er mensen op het dak lopen. Mij zou dat wellicht niet opvallen.

Dheepan laat je Frankrijk zien door de ogen van een vluchteling uit een ver land.

AUDIARD: Dat was inderdaad het idee. Hoe ziet Frankrijk eruit door de ogen van een Tamil? Ook al is Frankrijk in Dheepan dan beperkt tot een heel kleine ruimte: de cité.

De toestroom van wanhopige vluchtelingen en de afschuwelijke drama’s op de Middellandse Zee zijn brandend actueel. Kan Dheepan mensen ertoe aanzetten anders naar de vluchteling te kijken?

AUDIARD: We moeten ons zeker over de vluchtelingen bezinnen. Maar mijn film komt daar niet in tussen. Wat ik daarover denk, heeft weinig belang. Aan Dheepan ben ik vier, vijf jaar geleden begonnen. Toen was de situatie lang niet zo erg. Nogmaals: ik wilde vooral de blik en de positie van de anderen ontdekken. Hoe zien zij ons? Wat met de man die in cafés rozen verkoopt en die we wandelen sturen zonder hem aan te kijken? Hij komt niet uit de lucht gevallen. Hij heeft een verhaal. Maar als Dheepan tot nadenken aanzet, des te beter.

Wat waren je uitgangspunten dan wel?

AUDIARD:Dheepan gaat al een hele tijd mee en ontwikkelde zich geleidelijk aan tot iets heel anders dan de bedoeling was. Het zal je verbazen, maar oorspronkelijk speelden we met het idee om een variant op Straw Dogs (1971) van Sam Peckinpah te draaien. Dat wilden we vervolgens combineren met het thema van de Tamilmigratie. Uit die combinatie is iets heel anders gegroeid: een schijngezin dat geleidelijk aan een echt gezin wordt. Dat liefdesverhaal boeide me enorm, en daardoor begon ik al het geweld in de film in vraag te stellen.

Er is nogal wat discussie over het laatste kwartier. Sommigen spreken over een stijlbreuk. Dat is wat overdreven, maar Dheepan helt in de finale wel over naar pure actie.

AUDIARD: Dat is zo. Ik weet niet waarom ik dat gedaan heb of waar dat verlangen vandaan komt. Misschien is het nog een overblijfsel van de prehistorische eerste versie van het scenario. Dat was bijna een wraakfilm. Ik gebruik die actie als een paard van Troje. Mijn films lijken op genrefilms, maar zijn iets anders, iets somberder. In dit geval is dat maar goed ook, want de wraakfilm is een redelijk dom en reactionair genre. Van een stijlbreuk is er geen sprake. Je voelt toch dat er iets te gebeuren staat?

In Un prophète moest het hoofdpersonage leren geweld te gebruiken, in Dheepan moet hij dat net afleren.

AUDIARD: We hebben even een andere titel overwogen: L’homme qui n’aimait plus la guerre. Ik zie zelf ook verbanden tussen Un prophète en Dheepan. Het milieu is gelijkaardig. In Un prophète is dat een gevangenis, hier een cité. In beide gevallen is er veel delinquentie. De verbanden sprongen aanvankelijk zo fel in het oog dat ik overwoog Dheepan te laten vallen. Niemand valt graag in herhaling. Pas toen we op dat liefdesverhaal botsten – het schijngezin dat een écht gezin wordt, plus het conflictmodel dat plaatsruimt voor liefde – raakte ik ervan overtuigd dat ik verder moest doen. Dheepan heeft in Sri Lanka gestreden voor territorium, voor het voortbestaan van een cultuur, een taal en een ideologie. In Frankrijk vecht hij alleen om zichzelf en zijn gezin te beschermen. Het knaagt aan hem dat hij dat in Sri Lanka niet gedaan heeft. Hij had er een vrouw en kinderen.

Dheepan past ook perfect in je rijtje viriele mannen die proberen recht te krabbelen en hun plek in de wereld te veroveren. Waar komt die obsessie toch vandaan?

AUDIARD: Geen idee. De geobsedeerde beseft niet dat hij geobsedeerd is. Ik begin heus niet aan een film met het voornemen om het over superviriele venten te hebben. Ik kan niet loochenen dat geweld deel uitmaakt van mijn werk. Zou dat een uitlaatklep zijn?

En wat met dat rechtkrabbelen?

AUDIARD: Ik vind het razend interessant om de nieuwe helden van vandaag te vinden. Wat is er verrukkelijk aan een wereld die zo triestig is dat je ervan moet kotsen? Welke helden komen daaruit voort en vinden de liefde en de taal van de liefde opnieuw uit ?

Voor Un prophète bezocht je tientallen gevangenissen. Heb je deze keer ook zo veel tijd in de keuze van de locatie gestoken?

AUDIARD: Toch wel. We hebben veel cités bezocht. Er was er maar één die aan onze verwachtingen voldeed. Het moest dicht genoeg bij Parijs én rustig zijn. Als er te veel leven is, dan is zo’n filmkaravaan die alles op stelten zet geen goed idee. Dan verhinder je te veel mensen om te werken of te slapen. We vonden La Coudraie, een cité in Poissy die zo goed als leegstond omdat ze straks gerenoveerd wordt. Er woonde haast niemand meer. We hebben de veroordeelde cité als een echt filmdecor behandeld. Net als met Un prophète, toen we een fabriek in een gevangenis veranderden, hebben we ook nu serieus verbouwd.

Un prophète en De rouille et d’os waren internationale successen. Hoe belangrijk is het voor je dat ook Dheepan aanslaat?

AUDIARD: Succes is belangrijk, maar is geen doel dat ik van bij het begin nastreef. Ik maak geen films met het dwangidee dat ze moeten aanslaan. Ik betreur het moment dat film een consumptieproduct werd. Dat leidde tot een teveel aan suiker en cholesterol in onze films en dus tot zwaarlijvige toeschouwers. Film is niet langer een drager van de werkelijkheid, getuigt niet meer van de wereld. Zo voel ik het toch aan.

Ik weet niet hoe het buitenland op Dheepan zal reageren. Wie voor Un prophète geprofeteerd zou hebben dat die film een internationaal succes zou worden, zou ik niet geloofd hebben. Met De rouille et d’os geloofde ik er al iets meer in omdat ik met Marion Cotillard een ster aan boord had. Dat verandert de zaak. Je mag niet neerkijken op succes. Ik kon Dheepan maar maken dankzij het bescheiden succes van De rouille et d’os.

Geloof je dat cinema een universele taal is?

AUDIARD: Ik geloof dat film een gemeenschappelijke taal is. Hoe zou ik anders Japanse films kunnen bekijken zonder Japans te spreken of de cultuur echt te kennen? Wat ik van Iran weet, heb ik bijna volledig te danken aan de films van Jafar Panahi en zijn landgenoten.

Veel navolging heb je in Frankrijk niet, maar in de nevenselectie Un Certain Regard zag ik dit jaar in Cannes toch een Franse film die me aan jouw werk deed denken. Maryland van Alice Winocour flirt ook met het genre, ze heeft het ook over een getraumatiseerde soldaat die verliefd wordt en op de koop toe gaf ze de hoofdrol aan Matthias Schoenaerts, die een César overhield aan zijn vertolking in De rouille et d’os.

AUDIARD: Wie denk je dat Matthias voorgesteld heeft aan Alice? Doe hem trouwens de groeten als je hem ziet. Schitterende kerel. Schitterende acteur.

DHEEPAN

Vanaf 26/8 in de bioscoop.

DOOR NIELS RUËLL

Jacques Audiard ‘IK BETREUR HET MOMENT DAT FILM EEN CONSUMPTIEPRODUCT WERD. DAT LEIDDE TOT EEN TEVEEL AAN SUIKER EN CHOLESTEROL IN ONZE FILMS EN DUS TOT ZWAARLIJVIGE TOESCHOUWERS.’