Eeuwige liefde? Een prins of prinses van je dromen? François Ozons zevende langspeelfilm geeft les in liefde en leven. Geen mooi plaatje, maar wel superbe cinema. Door Jo Smets FOTO KRIS DEWITTE

Op zijn 37e heeft hij al zeven langspeelfilms (en een hoop korte werken), stuk voor stuk titels waar je niet zomaar omheen kunt. Het wordt nu maar eens tijd voor een grote bekroning op een of ander Europees festival, want Frankrijks most gay director is druk bezig onomkeerbaar in de schors van de Europese filmgeschiedenis te krassen. Met 5 x 2 is het in elk geval geen hartje, twee initialen en een pijl van Cupido geworden. Het is voorlopig zijn meest indringende, verwoestende film: een zwart, pijnlijk album van vijf achterwaarts bekeken snapshots uit een hopeloos mislukkend huwelijk tussen Marion (Valéria Bruni-Tédeschi) en Gilles (Stéphane Freisch). Het is ook een film die de tactiek van de verschroeide aarde toepast (door te beginnen met de ellende), les geeft over de illusoire chemie van de liefde en de mislukte biochemie van onze soort. De scheiding, een diner met een bevriend homoseksueel paar, de geboorte van een kind, het huwelijk, en de eerste ontmoeting zijn de vijf stukken van de puzzel.

Dat Ozon bezig is Europese filmgeschiedenis te schrijven, komt echt niet omdat hij nu eens een scenario van Rainer Werner Fassbinder verfilmt (Gouttes d’Eau sur Pierres Brûlantes), dan weer één of zelfs een hele hoop min of meer oude glories van de Europese cinema opduikelt ( Sous le Sable, Swimming Pool, 8 Femmes), of – zoals bij deze – bewust aankondigde een film in de aard van Ingmar Bergmans Scener ur ett Äktenskap te willen maken. Die film met Liv Ullmann dateert van 1973 en heeft duidelijk zijn stempel gedrukt op 5 x 2. Bergman neemt ons sluw op sleeptouw via een koppel dat een interview heeft toegestaan aan een gezinsblad en zichzelf eigenlijk in de prak vertelt. Toen Ozon vorig jaar aan zijn Scènes uit een Huwelijksleven begon, was het precies dertig jaar geleden dat Bergmans zes uur lange psychodrama Europa in de ban hield. Ook Ozon speelt in 5 x 2 met de mythevorming rond eeuwige liefde en volmaakte relaties in bladen. De film zou eerst Nous Deux heten, naar een bestaand blad dat zichzelf als volgt omschrijft: ‘Chaque semaine, Nous Deux vous parle de choses que vous aimez: des conseils sur les lieux touristiques, des informations sur la santé. Nous Deux vous fait rêver avec des histoires et des romans photos captivants. Une fois par mois, Nous Deux est vendu avec un roman supplémentaire à collectionner. ‘Maar – noem het nouveau pessimisme van een Parijse snob of gewoon de waarheid – van ‘wij twee’ blijft na anderhalf uur 5 x 2 geen ‘ik’, geen ‘hou van’, geen ‘je’ meer over. Van achter naar voor verteld, roept de prent onvermijdelijk Gaspar Noés Irréversible op, ook omdat die film begint met een ‘verkrachting’ en eindigt in het zonlicht. Tot daar de vergelijking, want de twee hebben niets gemeen. In plaats van een externe kracht die de idylle tussen man en vrouw verwoest (het paar zelf is niet eens het onderwerp van Noés film), is het hier een interne kracht – eigen aan paarvorming, samenleven, huwelijk – die in de loop der dingen besloten ligt.

Het is tegelijk waar en niet waar, maar een groot regisseur kun je pas helemaal herkennen als je zijn minst opzichtige film bekijkt. Het is in het vermogen om met de (ogenschijnlijk) simpelste set-up een overweldigend visueel en emotioneel schouwspel te creëren dat het supertalent zich toont. Goed, zo heeft u het cliché van de dag gehad. Helaas zijn clichés ook waar. 5 x 2 is filmisch volmaakt impressionisme van de meest rigide, daardoor bijna ongrijpbare soort, met een somber, inhoudelijk ‘pointillisme’ waarover geen discussie mogelijk is. Maar omdat u daarmee geen genoegen neemt, gingen wij aan een tafel zitten in Parijs, waar een bijzonder ontspannen, geamuseerde Ozon rechtstreeks van de set van zijn nieuwe film (werktitel Le Temps qui Reste, met Jeanne Moreau) zich ook neerplofte.

De zonsondergang op het einde – om met het begin te beginnen – is een serieuze optater. Verre van melig of melancholisch te zijn, onderstreept hij de gruwel van wat voorafgaat.

François Ozon: Als je weet dat de film bijna anderhalf uur lang elk beeld dat daarnaar neigt vermijdt, dan lag het eigenlijk voor de hand. Het is een manier om de kijker te confronteren met wat er zich daarvoor heeft afgespeeld. Ik vertrek zo van een concrete, banale situatie (‘on va se baigner’), om het shot een symbolische lading te geven. Ik had zin in een beeld dat zo uit een boekje zoals Nous Deux gelicht zou kunnen zijn: een verliefd paartje tegenover een zonsondergang. En dat terwijl de film voor het overige dat soort beelden als de pest mijdt. In het licht (letterlijk) van de hele geschiedenis die zich heeft afgespeeld, krijgt dat shot uit een fotoroman een heel andere waarde. Het wordt gevuld door alles wat we voorafgaandelijk te zien hebben gekregen. En dat is beslist geen mooi plaatje. Het leek me belangrijk dat het laatste shot lang genoeg moest duren om de kijker de tijd te geven alles wat hij net heeft gezien te recapituleren, opnieuw te overpeinzen, zichzelf het verhaal te hervertellen in de andere zin.

Of je het nu wilt of niet: mensen zullen het procédé van het omgekeerde vertellen, van het einde naar het begin, onvermijdelijk met Gaspar Noés ‘Irréversible’ associëren.

Ozon: Ik heb Irréversible gezien en ik moet zeggen dat de verteltechniek me enorm heeft geprikkeld. Ik speelde wel al langer met het idee om het eens uit te proberen. Irréversible is beslist niet de eerste film die het deed. Ik was ook al aan het denken gezet door een film van Jane Campion, Two Friends, waarin de vriendschap tussen twee meisjes van achter naar voor wordt verteld, van het ogenblik waarop hun wegen elkaar scheiden tot het moment van hun ontmoeting. Het procédé creëert een eigen spanning, dramatiek: we zijn nieuwsgierig naar de finale openbaring. In Two Friends was dat het gegeven dat de twee meisjes uit verschillende sociale milieus stamden. Op die manier een film over vriendschap maken, vond ik erg goed, vooral omdat je op het einde eigenlijk bijna vergeten bent dat ze niet meer met elkaar kunnen omgaan. Zo’n narratief proces leek me uitstekend voor een film over een histoire d’amour. Het leek me in elk geval iets dat ik moest proberen. Mijn eerste idee was eigenlijk gewoon weer een film te maken over een koppel. Ik had dat al gedaan in Gouttes d’Eau sur Pierres Brûlantes, op basis van Fassbinders tekst. Hij schreef die evenwel toen hij negentien was, en de visie op het koppel was die van een adolescent: wreed en cynisch. Met 5 x 2 had ik zin om terug te komen op het koppel, vanuit mijn huidige ervaring, maar zonder al te veel verklaring. Alleen in Amerikaanse films krijg je van a tot z alles netjes uitgelegd. Ik wilde duidelijk maken dat je er met een algemene uitspraak over het koppel niet komt. Men zegt vaak dat het de routine, de alledaagse sleur is die een paar om zeep helpt. Dat draagt er wel toe bij, maar soms is dat maar een laagje vernis over werkelijke verschillen tussen twee personen. Dat idee vertaalde zich ook naar de structuur: harde, sterke momenten filmen uit het leven van een koppel, zonder het dagdagelijkse te bevoorrechten.

Beschouw de twee situaties waarin Marion seks heeft: een ‘verkrachting’ door haar man vlak na de scheiding, en een slippertje met een wildvreemde Amerikaan op haar huwelijksnacht. Elke vrouw wil worden verkracht? Heeft zin in een slippertje?

Ozon: Ik realiseer me dat vrouwen daar aanstoot aan zouden kunnen nemen, maar toch denk ik dat die keuze verantwoord is en net getuigt van een soort positieve discriminatie tegenover de vrouw. Zowat elke situatie die ik in beeld probeer te brengen heeft geen eenduidige betekenis, maar probeert wel het dubbelzinnige of ronduit irrationele van ons bestaan, ons leven met elkaar en onze motieven uit te drukken. Niet dat ik er bewust naar op zoek ga, maar het paradoxale en tegenstrijdige van onze acties lijkt me steeds de juiste manier om een bepaalde ‘herkenbare’ situatie te verbeelden.

Maar je kunt begrijpen dat mensen zoiets pervers of denigrerend vinden.

Ozon: (raadselachtige blik) Dat is niet aan mij om uit te maken. Ik heb in elk geval geen film gemaakt waarin ik eens alles op een controversiële manier kwijt wou over relaties, man, vrouw, koppels, huwelijk, ouderschap enzovoort. Trouwens, het is ‘normaal gezien’ de man die in zo’n proces wordt verbeeld: eerst twijfelen, zelfs zweren dat hij het nooit zou doen, maar dan toch door de knieën gaan. Ik geloof dat we niks anders gezien hebben in de cinema dan mannen die op die manier voor seks zwichten. Het werd tijd dat een vrouw eens in die positie wordt geplaatst. Sommigen zullen dit een heel ‘mannelijke’, zelfs machistische visie vinden, anderen zullen net het ‘vrouwelijke’ hiervan inzien.

Acteur Stéphane schrok zich een bult toen hij als script een miezerige veertig bladzijden kreeg, met nauwelijks uitgeschreven scènes.

Ozon: Ja, dat is gewoon mijn manier van werken. Het is geen improvisatie, want natuurlijk ligt alles vast. Het is gewoon een uitschakelen van vooraf bepaalde interpretaties van scènes. Op het moment van het draaien probeer ik mezelf in de plaats van de kijker te stellen, al weet ik goed dat die kijker niemand anders dan mezelf is. Zo ontstaan als vanzelf de ‘juiste’ takes.

Maar andere goede takes sneuvelen in de montage. Zo lijkt het alsof dit ook een andere film zou kunnen geweest zijn.

Ozon: Had dit een andere film kunnen zijn? Ik geloof van niet, wat niet wil zeggen dat ik inderdaad nog materiaal had dat best de moeite was om te behouden. De keuze om specifiek vijf ‘scènes’ uit de relatie tussen twee mensen te nemen, met grote hiaten en ellipsen, heeft te maken met mijn behoefte om de werkelijkheid nooit als vaststaand te beschouwen. Dat is zelfs mijn overtuiging. Dat is het leven volgens mij.

Je hebt net als ten tijde van ‘Sous le Sable’ het draaien zelfs vijf maanden stilgelegd, zodat de twee hoofdacteurs van vooraf aan mochten beginnen.

Ozon: Ja, het is gewoon een erg luxueuze manier van werken. Draaien, stoppen, een beetje verder schrijven aan het scenario op basis van die eerste opnamen, een stuk montage beginnen, en dan opnieuw draaien. Erg verrijkend allemaal, want het geeft me ook de kans bepaalde blocks te overwinnen of om gemakzucht bij het schrijven tegen te gaan. In die eerste draaiperiode speelde ik met het idee dat de ontmoeting plaatsvond op een moment dat Marion eigenlijk in rouw is om de dood van haar vriend. Zo’n ‘sterk’ gegeven op het einde zetten zou echter een totaal andere visie op de film hebben verwekt. Door twee keer te draaien konden de acteurs zich ook fysiek voorbereiden op hun ‘verjonging’; Ik benaderde Valéria trouwens met de voorwaarde dat ze in deze film er echt eens moest voor kiezen mooi te zijn.

Dacht je bij de afzonderlijke scènes specifiek aan bepaalde films?

Ozon: Tijdens de opnamen zei ik al lachend: ‘We beginnen als Bergman en we eindigen als Lelouch.’ Dat geeft het wel weer, denk ik. Voor de ontmoeting heb ik naar films van Rohmer gekeken, voor het huwelijk vooral naar Amerikaanse films.

Bergmans ‘Scènes uit een Huwelijksleven’ was een onontkoombare referentie.

Ozon: Inderdaad, maar het is goed te weten dat de casting bijvoorbeeld niet is ingegeven door een samenwerking met ‘gekende’ acteurs of actrices, of met sterren die de identificatie een stuk moeilijker zouden maken. Ik moest en zou maagdelijke acteurs hebben, want wat me boeide was ‘een koppel’ te vinden, niet een acteur plus een actrice. Die keuze en de langere periode waarover de opnamen zijn gespreid, zorgden ervoor dat je helemaal kunt geloven in het feit dat Marion en Gilles – Valéria en Stéphane – een leven hebben gedeeld, dat ze vertrouwelijk en ergens ook medeplichtig waren. Nu, de casting is heel vlotjes verlopen. Je zet gewoon twee mensen samen, je kijkt, laat ze wat doen en zegt: ‘Mja, dat zou kunnen werken.’ Om op je vraag terug te komen, ik liet Valéria en Stéphane een sequentie uit Bergmans film spelen, die waarin Liv Ulmann haar echtgenoot bezoekt om de scheidingspapieren te ondertekenen. Ze maken ruzie over een klok tijdens de verdeling van de inboedel. Op dat moment van de scheiding hebben ze elk al een nieuwe partner. Hij is ziek, zij staat op het punt op reis te vertrekken. Maar toch bedrijven ze opnieuw de liefde. Er blijft een soort medeplichtigheid bestaan. De scène was echt boeiend om te doen, want acteurs krijgen er de kans om uiteenlopende en diepgaande emoties uit te drukken. Het is die diepe verbondenheid die het uitgangspunt voor mijn film vormde. Door terug te keren naar het begin, geeft de film ook een tegengewicht aan wat er zich doorgaans afspeelt bij de breuk tussen een koppel, namelijk dat ze zich alleen de slechte, pijnlijke momenten onmiddellijk voorafgaand aan de breuk herinneren. Op die manier is mijn film, hoe pessimistisch en zonder illusies ook, veeleer een optimistisch werk. Hij eindigt met het goede.

Besluit: het koppel is gedoemd om te mislukken, maar het is zeker de moeite waard om het steeds opnieuw te proberen.

Ozon: Dat is het, ja Elke relatie is een experiment dat moet mislukken, maar elk experiment is ook een ervaring. Meer is het leven niet.

Kris Dewitte

‘Door terug te keren naar het begin, is mijn film, hoe pessimistisch en zonder illusies ook, veeleer een optimistisch werk. Hij eindigt met het goede.’