Sinds hij in The Wire op indrukwekkende wijze Stringer Bell neerzette, heeft Idris Elba de grote films maar voor het uitkiezen. Toch joeg de titelrol in Mandela: Long Walk to Freedom de Londenaar de stuipen op het lijf. ‘Maar bij het laatste shot van de film vroeg Mandela: “Ben ik dat?” Dat vond ik geweldig.’
De biopic mogen draaien van Nelson Mandela, de laatste politieke held van wereldformaat. Menig filmmaker komt het water dan in de mond. Bij Justin Chadwick, de Britse regisseur van onder meer The Other Boleyn Girl en de BBC-serie Dickens, is dat niet anders. Maar toen producer Anant Singh hem drie jaar geleden vroeg voor Mandela: Long Walk to Freedom, zei hij neen. ‘Ik zag gewoon niet hoe ik er moest aan beginnen. Het zou de enige officiële Nelson Mandelafilm worden, gebaseerd op die kanjer van een autobiografie uit 1995. Mandela was toen al meer dan negentig jaar. Dat betekende dat we uit de best gedocumenteerde honderd jaar uit de wereldgeschiedenis een film moesten puren en dat elk personage uit de film nog leefde. Met de familie Mandela die toekeek van op de eerste rij.’
Op aandringen van Singh ging Chadwick wel praten met de Mandela’s, en met de bewakers op Robbeneiland waar ‘Madiba’ 27 jaar van zijn leven heeft gesleten. ‘Ik zag een woud vol verhalen, maar geen pad om erdoor te komen. De aha-erlebnis kwam na een jaar, toen ik op het idee kwam om van de grote liefde tussen Nelson en zijn tweede vrouw Winnie de rode draad te maken.’
De puzzelstukken vielen pas helemaal in elkaar toen Chadwick zijn Mandela gevonden had. ‘De producer twijfelde tussen een echte Hollywoodster en een lookalike van Mandela. Maar ik wilde Idris Elba. Ik had The Wire gezien, waarin hij schittert als Stringer Bell. Vooral zijn beheersing was me opgevallen. Toen ik hem zelf ging opzoeken, was hij erg opgewonden, denk ik. En ook wel zenuwachtig en onder de indruk. Maar hij kon zich perfect vinden in de rol zoals ik ze in mijn hoofd had. Terug in Zuid-Afrika vroeg ik aan de dochters van Mandela wie ze zouden nemen mochten ze de vrije keuze krijgen. “Idris Elba”, antwoordde Zindzi. Ze bleken allebei enorme dvd-liefhebbers te zijn en hadden The Wire verslonden.’
‘IK WAS ZEER BLIJ DAT JUSTIN Naomie Harris en mij gekozen heeft voor de rollen van Winnie en Nelson Mandela’, zegt Elba. ‘Dat was echter niet evident. Wij zijn twee Londenaars en alle andere acteurs zijn Zuid-Afrikaans. Voor de hoofdrolspelers wilde de producer iets internationalere namen, maar hij had net zo goed voor echte Hollywoodsterren kunnen kiezen.’ Chadwick nuanceert: ‘Zo groot was ons budget nu ook niet. Maar voor de rol van Mandela had ik een welbepaald soort acteur nodig. Idris heeft de warmte en de subtiliteit die Mandela zo typeert. En hij is iemand die zo’n zware rol aankan. Als je daar in Soweto staat te speechen voor een leger van figuranten die Mandela verafgoden, dan moet je wel waarachtig overkomen.’
Net die authenticiteit was vooraf en tijdens de opnames de grootste zorg van Elba. ‘Ik lijk helemaal niet op Mandela en ik was daar veel te veel mee bezig. Toen ik op een bepaald moment voor 600 jonge figuranten kwam te staan die allemaal wisten hoe Mandela er in zijn jonge jaren had uitgezien, zag ik de verbazing op hun gezicht: “Jij lijkt helemaal niet op Madiba.” (lacht) Bij de oudere Mandela was dat helemaal anders. Vijf uren in de schminkkamer, de Mandela-hemden, de massa beeldmateriaal die we konden bestuderen… Ik leek nog altijd niet op hem, maar vreemd genoeg herkende iedereen hem wel in mij. Ook hijzelf. Toen Mandela het laatste shot van de film zag, waarin hij terugkeert naar zijn oude dorp en met de kinderen door het hoge gras loopt in een van zijn typische hemden, vroeg hij: ‘Is that me?’ Dat was een geweldig compliment.’
‘Heel Zuid-Afrika had afgehaakt als we een Mandela hadden neergezet die niet strookte met de werkelijkheid’, vertelt Chadwick. ‘Idris heeft er alles aan gedaan om dat te vermijden. Hij heeft zich helemaal ondergedompeld in zijn personage, overnachtte op Robbeneiland en schaafde elke dag aan zijn accent.’ Elba had op dat vlak een reputatie hoog te houden. Geen enkele Amerikaan had indertijd door dat een Engelsman Stringer Bell speelde in The Wire. Het Zuid-Afrikaanse Engels van Nelson Mandela moest dus een kolfje naar zijn hand worden. ‘Het was moeilijker dan ik dacht’, erkent Elba. ‘Ik speel Mandela over een periode van vijftig jaar. In die periode zijn de Zuid-Afrikanen een heel ander soort Engels gaan spreken. Voor elke periode hebben we het dialect uitgebreid bestudeerd en uitgetekend.’
Ook op de rest van de inleving verkeek Elba zich. Hij groeide nochtans in de jaren tachtig op als zoon van een Sierra Leoonse vader en een Ghanese moeder in het Londense East End, bolwerk van het National Front. Racisme was overal, ook op de schoolbanken. ‘Mijn vader was inderdaad een grote fan van Mandela en zijn strijd. Toen hij vrijkwam in 1990 was hij even euforisch als de Zuid-Afrikanen. Maar ikzelf wist er eigenlijk heel weinig over, merkte ik. Ik heb me als een onderzoeksjournalist op zijn geschiedenis gestort. Minstens veertig uur beeldmateriaal heb ik bekeken. Enorm veel gelezen ook. In de periode net voor de opnames kon ik je zelfs vertellen wat Mandela in die periode aan het denken was.’
MANDELA’S PIJNLIJKE EN DECENNIALANGE tocht naar de vrijheid grijpt naar de keel en choqueert. Geen haar op Elba’s hoofd dat er dus aan denkt om zijn eigen levensverhaal te vergelijken met dat van Madiba. Desondanks heeft ook Elba sterretjes gezien, in de trage opgang naar succes. Nu, op zijn 41e, pronkt er een Golden Globe op zijn schouw en heeft hij zij aan zij gestaan met sterren als Russell Crowe en Denzel Washington, heeft hij de (set)sponde gedeeld met Beyoncé Knowles en staat hij met stip op één om de eerste zwarte James Bond te worden. Dat alles is echter slechts het verhaal van de laatste jaren.
Zijn Amerikaanse accent in The Wire was een piece of cake voor de man die tien jaar lang in de achterbuurten van New York woonde. Na een paar tournees met het Engelse National Youth Theatre emigreerde twintiger Elba naar de States om daar een acteercarrière uit te bouwen. ‘Dat viel niet mee. Jarenlang heb ik de eindjes aan elkaar geknoopt met horecajobs en als buitenwipper. Op een bepaald moment belandde ik zelfs op straat, zonder dak boven mijn hoofd.’ Een vriend van Elba werd doodgestoken, hijzelf kreeg op een andere incidentrijke avond een revolver tegen zijn slaap. ‘Maar ik ben blijven dromen dat ik ooit als acteur aan de bak zou komen.’
The Wire veranderde alles. ‘Stringer was een zalig personage. Een gangster in een grote HBO-serie, geweldige medespelers. Het was een droom die uitkwam, en een cruciale periode in mijn leven.’ Sindsdien staan alle deuren wagenwijd open. ‘Er was een tijd dat iemand die in een populaire tv-serie speelde een gigantisch stigma opgekleefd kreeg en nog moeilijk aan andere rollen raakte, maar dat is helemaal verleden tijd. Ik denk dat ik bijgedragen heb tot die evolutie. Maar het komt ook doordat er nu veel meer aandacht is voor die series. Als ik nu de hoofdrol speel op tv, zoals in de detectivereeks Luther op BBC, dan wordt daar in de media evenveel op geanticipeerd als op een nieuwe filmrol. De kwaliteit van de reeksen is ook gewoon veel hoger geworden. Televisie strikt veel betere scenaristen en regisseurs.’
In American Gangster van Ridley Scott moest hij nog tevreden zijn met een bijrol, in horrorthriller 28 Weeks Later was Elba’s aandeel al wat groter. En met Pacific Rim toonde hij dit jaar ook zijn potentie als actieheld. ‘Ik wil zo veel mogelijk rollen spelen. Van Mandela tot kickboxheld. Zolang ik mezelf kan zijn in al die films, is het voor mij oké.’ James Bond, daar spreekt Elba liever niet over. Een ongeschreven wet zegt dat wie daarop aast, achter het net vist. Daniel Craig riep Elba wel al uit tot de enige die hem mag opvolgen als 007, maar zo een open sollicitatie, zelfs door iemand anders uitgesproken, is dus niet altijd een cadeau.
IN TEGENSTELLING TOT CHADWICK HEEFT Elba Mandela nooit persoonlijk ontmoet. ‘Op het moment van onze afspraak was hij erg verzwakt. Ik heb er toen voor gekozen om hem niet lastig te vallen. Maar hij heeft me ongelofelijk geïnspireerd. Ik voelde een grote verantwoordelijkheid om hem te vertolken. Je merkt ook dat de rol van Mandela je macht geeft, zeker in Zuid-Afrika. Van zodra je daar echter iets mee wilt aanvangen, kom je tot de vaststelling dat je het niet kunt op de manier zoals Mandela die macht gebruikt heeft. Na zijn vrijlating wist hij eigenlijk als enige wat er moest gebeuren. Hij begreep de diversiteit van Zuid-Afrika en wist dat de blanke Afrikaners hun land nooit zouden verlaten voor het geweld van de zwarten. Iedereen, zelfs zijn eigen vrouw zei: “Vecht, Madiba.” Maar hij heeft zich beheerst en verder bloedvergieten vermeden.’
De magie van Mandela schuilt volgens Elba in zijn leiderschap. ‘Hij was iemand die zelf de route uitstippelde. Zijn eigen mensen wilden bloed zien na zijn vrijlating, hij is daar niet op ingegaan. En hij plaatste het hogere belang moeiteloos boven dat van zichzelf. Welke populaire president ken jij anders die na één termijn het leiderschap afstaat aan iemand anders? Toen ik zijn hele leven bestudeerd had, heb ik ook eens de oefening gemaakt welke mens ter wereld vandaag nog naast hem kan staan. Ik vond er geen. Gandhi moet de laatste geweest zijn.’
Nu Madiba er niet meer is, hoopt Elba dat Long Walk to Freedom dienst kan doen als een uniek document voor de komende generaties. In Zuid-Afrika, waar hij al sinds 28 november in de zalen is, werd de film uitstekend onthaald. De screenings in de VS en elders in de wereld hadden staande ovaties opgeleverd. De Amerikaanse president Barack Obama liet zich na een toonmoment voor een select gezelschap in het Witte Huis ontvallen dat hij de halve film met een krop in de keel had bekeken, maar na de Zuid-Afrikaanse première met de familie Mandela in de zaal bleef het minutenlang stil. ‘Het verschil met de rest van de wereld was dat zij niet naar een historische prent hadden zitten kijken, maar naar hun eigen levensverhaal’, zegt Elba. ‘De dochters Mandela waren zeer emotioneel. En wie de film bekijkt, zal begrijpen waarom.’
MANDELA: LONG WALK TO FREEDOM
Vanaf 18/12 in de bioscoop.
DOOR HANNES CATTEBEKE
Idris Elba ‘DE ROL SPELEN VAN NELSON MANDELA GEEFT JE MACHT, ZEKER IN ZUID-AFRIKA.’
Idris Elba ‘IK HEB MANDELA NOOIT ONTMOET. WE HADDEN EEN AFSPRAAK, MAAR HIJ WAS TOEN ERG VERZWAKT. IK HEB HEM NIET WILLEN LASTIGVALLEN.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
