Atonement, de nieuwe film met Keira Knightley en Vanessa Redgrave is (wat onze filmrecensent er ook van moge denken – zie p. 78!) een grote Oscarfavoriet. Als de prent in februari gouden beeldjes wegkaapt, dan zou dat eigenlijk een logische voortzetting zijn van de vele lofbetuigingen die het boek van Ian McEwan kreeg, waarvan een vermelding in de ‘All-TIME 100 Greatest Novels’ van Time Magazine de opvallendste is.

McEwan debuteerde na een cursus creative writing met First love, last rites (1975), een boek waarin hij volop experimenteerde, op zoek naar een eigen stem. Zijn donkere, choquerende verhalen en fascinatie voor de psyche van getraumatiseerde personages leverden hem in de Britse pers al vlug de bijnaam Ian MacAbre op. Zeker na The cement garden (1978), een boek over vier wezen die het lijk van hun pasgestorven moeder in een betonnen kist in de kelder, om te vermijden dat ze in een weeshuis of pleeggezin geplaatst worden. The cement garden werd in 1993 verfilmd, met Charlotte Gainsbourg in de hoofdrol.

In Amsterdam (1998), dat werd bekroond met een Booker Prize, neemt McEwan in zekere zin afscheid van zijn typische stijl en maakt hij een pastiche van zijn eigen thema’s, waarbij hij twee vrienden voor het leven elkaar naar het leven laat staan. Amsterdam is zo een tussenstap op weg naar het groots opgezette meesterwerk Atonement (2001). Daarin plaatst McEwan de psychologie van individuen in een historisch en literair perspectief, door onder andere talrijke verwijzingen naar groten der literatuur zoals Virginia Woolf en D.H. Lawrence.

Atonement (vertaald als Boetekleed) begint met een familiebijeenkomst. Briony Tallis, 13 jaar en bulkend van fantasie en de drang om de wereld rond zich te ordenen, heeft een toneelstuk geschreven. Ze wil het laten opvoeren door haar nichtje Lola en twee neefjes, maar die blijken moeilijk te regisseren, dus verplaatst ze haar aandacht naar de ontluikende relatie tussen haar oudere zus Cecilia en de zoon van de dienstmeid, Robbie. Als Lola op een avond verkracht wordt, overtuigt Briony iedereen dat Robbie de dader is, een leugen die het leven van Robbie en Cecilia verwoest. Het is voor Briony het begin van een levenslange, zelfgekozen boetedoening die haar blijft achtervolgen in het schrijverschap dat ze als kind al ambieerde. Door in romans het leven van Cecilia en Robbie een nieuwe wending te geven, probeert ze haar boetedoening te voltrekken. Dat is meteen ook de centrale vraag: kan je via literatuur je eigen leven opnieuw ordenen?

Jeroen Bert